Исследование в XXI веке XX asrning madaniy hayoti

Download 14,78 Kb.
Sana	24.01.2024
Hajmi	14,78 Kb.
	#145060
Turi	Исследование

Bog'liq
Axmedova Gòzal Abduvalievna (1)

XX ASRNING MADANIY HAYOTI HAQIDA
ADABIYOTLAR

№ 3 (100), часть 1
октябрь, 2022 г

Международный научный журнал
«Новости образования: исследование в XXI веке»

XX ASRNING MADANIY HAYOTI HAQIDA

Axmedova Gòzal Abduvalievna Sirdaryo viloyati Yangiyer shahar 1-maktab tarix fani o'qituvchisi

Annotatsiya: Ushbu tezisda 20- asr madaniy hayoti haqida maʼlumotlar bor boʻlib ularni taxlil qilamiz.
Kalit soʻzlar: Ilm, maʼrifat madaniyat, siyosat, gʻoyalar, xalq, istiqol.

20-asr boshlaridagi siyosiy rivojlanish kontseptsiyalari. 20-asr boshlarida Yevropa va Shimoliy Amerikaning siyosiy va iqtisodiy rivojlanishi

20-asr boshlaridagi siyosiy rivojlanish kontseptsiyalari. 20-asr boshlarida Yevropa va Shimoliy Amerikaning siyosiy va iqtisodiy rivojlanishi
XIX asrning ikkinchi yarmidagi ijtimoiy-siyosiy harakatlar
Islohotlardan keyingi Rossiyaning ijtimoiy-siyosiy hayoti muhim jarayon - muxolifatchilar avlodlarining liberallardan ekstremal radikallarga aylanishi bilan ajralib turadi.
Hokimiyat tomonidan islohotlarning tugallanmaganligi liberal lagerda umumiy norozilikni keltirib chiqardi va islohotdan keyingi rus haqiqatining nomuvofiqligi, avtokratiyani saqlab qolishning zararli oqibatlari Rossiyada inqilobiy harakatning rivojlanishini rag'batlantirdi.
XIX asrning 60-80-yillarida. Populizm ijtimoiy va inqilobiy harakatda yetakchi oʻrinlarni egalladi. Populistik ta'limotning asosiy qoidalarini A.I.Gerzen va N.G. Chernishevskiy. Ularning fikricha, Rossiya dehqon jamoasi orqali sotsializmga o'tishi mumkin edi. Bu taʼlimot M.A. asarlarida yanada rivojlantirildi. Bakunin, P.L. Lavrov, P. Tkachev.
Xalqchilik mafkurasi harakat taktikasiga bevosita ta’sir ko‘rsatdi. 1874 yilda sotsialistik g'oyalarni targ'ib qilish uchun xalq orasida yurish deb ataladigan narsa amalga oshirildi. 1876-yilda “Yer va erkinlik” populistik tashkiloti vujudga keldi, keyinchalik u ikki tashkilotga boʻlindi. Aleksandr II ning o'ldirilishidan keyin xalqchi tashkilotlar amalda tor-mor etildi.
19-asrning 2-yarmida Rossiyada liberalizm gʻoyalari yanada rivojlanib, bir qator zemstvolarda maʼqullandi. Rus liberallari asosiy maqsadni konstitutsiyaviy hukumat oʻrnatishda koʻrdilar (I.I.Petrunkevich, D.N.Shipov, B.N.Chicherin). Mehnatkashlar harakati ijtimoiy-siyosiy hayotning ta’sirchan omiliga aylanadi. 1970-yillarda ishchilar tashkilotlarini yaratishga birinchi urinishlar boʻldi. Ularning ishtirokchilari avtokratiyani ag'darish, siyosiy erkinlik, ijtimoiy qayta qurish tarafdori edilar. Populizm inqirozi va ishchilar harakatining kuchayishi natijasida ziyolilarning bir qismi gʻarbning eng radikal mafkurasi boʻlgan marksizmga yuz tutmoqda.

1883 yilda "Mehnatni ozod qilish" guruhining tashkil etilishi rus ziyolilarining bir qismining sotsial-demokratik ta'limotlarga aylanishini ko'rsatdi. Kelajakda "Ishchilar sinfini ozod qilish uchun kurash ittifoqi" (1895), V.I. Ulyanov (Lenin) murosasiz sinfiy kurash, sotsialistik inqilob va proletariat diktaturasini o'rnatish g'oyasini ilgari surdi. Ko'rib turganingizdek, o'n to'qqizinchi asrning oxirida rus jamiyatida. qarashlar va his- tuyg'ularning radikallashuvi mavjud. Rossiyada burjua tuzumi va u bilan bog'liq modernizatsiya jarayonining himoyachilari juda kam edi. Va bu ajablanarli emas: G'arbiy Evropada asosiy zarba beruvchi kuch rolini o'ynagan burjuaziya bizning mamlakatimizda jim edi; 1905 yilgacha uning o'z partiyasi ham yo'q edi. Rossiyada burjua inqiloblari ostonasida kuchlarning mutlaqo oʻziga xos jipslashuvi shakllana boshladi: tenglashtirish shiori bilan chiqqan radikal kuchlarga burjua tuzumini himoya qilgan kuch amalda qarshilik koʻrsatmadi.
XX asr o‘zbek adabiyoti taraqqiyotining ijtimoiy-siyosiy hayot bilan uzviy bog‘liqligi va buning qonuniy hol ekanligi, badiiy adabiyotning hukmron mafkura tazyiqida rivojlanishi. XX asr o‘zbek adabiyoti taraqqiyotida uchta yirik bosqichning mavjudligi, ularning o‘zaro birin-ketinlikda mustaqil va ayni paytda vorisiylik asosida yuzaga kelganligi. Har bir taraqqiyot bosqichining nafaqat mavzu, g‘oya va mafkuraviy jihatidan, balki voqelikni in’ikos ettirishning o‘ziga xos estetik tamoyillari tizimi ekanligini asoslash.
Birinchi bosqich - jadid adabiyoti (1900-1930 yillar). Xalqni, millatni jaholat botqog‘idan marifat osmoniga olib chiqish g‘oyalarini olg‘a surish va bu yo‘lda amaliy ishlarga bel bog‘lash jadidchilik harakatining ilk bosqichi sifatida (1900-1917). Marifatparvarlik g‘oyalariga qo‘shimcha milliy ozodlik va mustaqillik g‘oyalarining olg‘a surilishi jadidchilik harakatining taraqqiy etgan so‘nggi bosqichi sifatida(1918- 1929 yillar).
Mavzu, g‘oya va badiiy shakl jihatidan boyish jadid adabiyotiga xos qonuniyat ekanligini asoslash, badiiy adabiyotdagi targ‘ibotchilik hamda tashviqotchilik vazifasining kuchayishi, voqelikni realistik aks ettirish tamoyilining etakchi mavqega ko‘tarilishi, adabiyot va ijtimoiy hayot munosabatidagi mohiyatning o‘zgarishi, adabiyotning yangi adabiy tur va janrlar bilan boyishi. Bu boyishda xalq og‘zaki ijodi, mumtoz adabiyot va o‘zga xalqlar adabiyotining tasiri hamda tutgan o‘rni; she’riyatda aruz tizimi bilan barmoq tizimining teng mavqega ko‘tarilishi; realistik lirika, nasr va yozma dramaturgiyaning vujudga kelishi.
Bu jarayonda M.Behbudiy, Fitrat, Cho‘lpon, A.Qodiriy, A.Avloniy, Hamza, So‘fizoda kabi ijodkorlarning tutgan o‘rni, o‘zbek adabiyotida realistik roman va hikoya janrlarining qaror topishi. Milliy uyg‘onish g‘oyalarining paydo bo‘lishi, milliy teatrning «tug‘ilishi», istiqlol g‘oyalarining keng tarqalishida mahalliy matbuot va ijodiy uyushmalarning o‘rni. Voqelikning badiiy idrok etish va aks ettirishda yangicha estetik tamoyillarning yuzaga kelishi; adabiyotda milliylik va xalqchillikning qaror topishi, obrazli tafakkur va sodda xalqona uslubga moyillik, milliy madaniy meros hamda xalq tili boyliklariga ahamiyatning kuchayishi.

ADABIYOTLAR:

1. . I.S.Joldasov. Tarixni o'qitish metodikasi rivojlanishi tarixidan. "Science and Education" Scientific Journal. August 2020/Volume 1 Issue 5.196-b.
Karimov SH., Turg'unov I., Shamso'tdinov R. Vatan tarixi. Uchinchi kitob.-T.; Sharq, 1997 y.
tuzumning O'zbekiston milliy boyliklarini talash siyosati: tarix shohidligi va saboqlari.-T.: 2000 y.
https://uz.warbletoncouncil.org/cultura-975

Download 14,78 Kb.