|
Iv bob. Hayot faoliyat xavfsizligi
|
| bet | 2/5 | | Sana | 06.06.2024 | | Hajmi | 0,53 Mb. | | #260715 |
Bog'liq Hayot faoliyati havfsizligiUchqunli razryad
Uchqunli razryad gazda, odatda atmosfera bosimi tartibidagi bosimlarda sodir bo‘ladi. U uzluksiz shakl bilan tavsiflanadi. Tashqi ko‘rinishiga ko‘ra, uchqun chiqishi - bu oqim bo‘shlig‘iga bir zumda kirib boradigan, tezda o‘chiradigan va doimiy ravishda bir-birini almashtiradigan yorqin zigzag tartibsiz tarmoqlanib ketgan nozik chiziqlar nuridir (4.1.2-rasm). Ushbu chiziqlar uchqun kanallari deb ataladi.
4.1.2-rasm. Anod-katod oralig‘ida uchqun kanallari tasviri
Tabiiy sharoitda chaqmoq shaklida uchqun razryadlanishi kuzatiladi.4.1.3-rasmda uchqun razryadlanishiga misolar ko‘rsatilgan-davomiyligi 0,2÷0,3 bo‘lgan yashin(chaqmoq), tok kuchi 10^4 - 10^5 A, uzunligi 20 km ga etadi.[2]
4.1.3-rasm. Atmosfera havosida sodir bo‘ladigan uchqunli Razryadlarning(yashin chaqmoqlarining) ko‘rinishlari
Yoyli razryad
Yoyli razryadlanish. Agar kuchli manbadan uchqun razryadini olgandan so‘ng, elektrodlar orasidagi masofa asta-sekin kamaytirilsa, u holda intervalgacha bo‘lgan razryad uzluksiz bo‘lib qoladi, gaz razryadning yangi shakli paydo bo‘ladi, bu yoyli razryad deb ataladi (4.1.4-rasm).
4.1.4-rasm. Yoyli razryad hosil qilish sxemasi va jarayoni
Bunday holda, tok keskin oshib, o‘nlab va yuzlab amperlarga etadi va razryadlanish oralig‘idagi kuchlanish bir necha o‘nlab voltlarga tushadi. V.F. Litkeyvichning (1872 - 1951)so‘zlariga ko‘ra, yoyli razryadlanish asosan katod yuzasidan termoelektron emissiya hisobiga ushlab turiladi(saqlanadi). Amalda, bu payvandlash, kuchli yoyli pechlarida ishlatiladi.[2]
4.2 Tokning inson organizimiga ta’siri va tok bo’yicha xavfsizlik mezonlari
Inson tanasiga elektr tokini ta’siri
Umumiy baxtsiz xodisalar ichida, elektr tokidan jarohatlanish taxminan 5% tashkil qiladi. Lekin, elektr jarohatlanish ichida og’ir turli, ayniqsa o’lim bilan tugaydigan xodisalar 70-75% tashkil qiladi. Elektr xodisalarni asosiy soni, kuchlanishi 1000V gacha bo’lgan elektr uskunalarga to’g’ri keladi. Buni sababi kuchlanishi 1000V gacha bo’lgan elektr uskunalar keng tarqalgan bo’lib, ularni ishlatadigan xodimlarni elektr texnikaviy tayyorlanishi past darajada. Kuchlanish 1000 V dan ortiq bo’lgan elektr jarohatlarni soni ancha kam, va ularga xizmat qiladigan xodimlar mahsus o’rgatilgan va tayyorlangan, sababli baxtsiz xodisalar ham deyarli kam sodir bo’ladi.
Elektr tok ta’siri natijasida inson tanasini shikastlanishi elektr jarohat deb ataladi. Elektr tokning xatarligi shuki, inson o’z sezguvchi organlari bilan, kuchlanishni bor-yo’qligini aniqlamaydi. Odam faqat elektr kuchlanish ostida qolgandan keyin himoyalovchi reaksiyasi kechikib ishga tushadi.[3]
Insonni elektr tokidan jarohatlanishi sabablari quyidagicha:
- izolyasiya qilinmagan tok o’tkazuvchi qismlarga tasodifan tegib ketishi;
- izolyasiyasi lat yegan sababi metal qismlarga tokni o’tib ketishi;
- kuchlanish ostida qolgan metalmas buyumlardan, qadamli kuchlanishdan va elektr yoyi orqali.
Inson tanasidan o’tayotgan tok: termik, elektrolitik, biologik ta’sirini jarohatlanish olishi mumkin.
|
| |
