| Yangi mavzuni bayon etish
Fizikaning “Mexanika” bo‘limida nimalar o'rganilishini tushuntirishda “mexanika” so‘zining kelib chiqishi, insonning aql- zakovati va mehnati tufayli qadimda oddiy mexanik qurilmalaming yaratilishi, davrlar osha mexanik qurilmalarning takomillashib borishi (masalan, arava, uning g‘ildiragi, uning harakati uchun kuchning zarurligi, transport vositalarining asrlar osha takomillashuvi, avtomashinalar, samolyotlar va raketalaming yaratilishi) haqida ma’lumotlar beriladi, savol-javoblar o‘tkaziladi va suhbatlashiladi.
“Mexanika” uch qismdan — “Kinematika”, “Dinamika” va “Statika” bo'limidan iborat ekanligi. “Statika” bo'limining eng muhim mavzulari 6-sinfda “Jismlarning muvozanati. Oddiy mexanizmlar” bobida kengroq o'tilganligi, shuning uchun bu mavzularga 7-sinfda to'xtalinmasligi uqtiriladi. 7-sinfda “Mexanika”ning “Kinematika” bo‘limi darslikning “Kinematika asoslari” bolimida, “Dinamika” bo‘limi esa darslikning “Dinamika asoslari” bolimida o'rganiladi. Darslikning “Saqlanish qonunlari” va “Tebranish va to‘lqinlar” bo‘limida “Mexanika” kursining barcha qismlari — “Kinematika”, “Dinamika” va “Statika” o‘zaro uyg'unlashgan holda qo‘llaniladi.
Mexanika tarixidan ma’lumotlarni bayon etishda Aristotel, Galiley, Nyutonning mexanika sohasidagi ijodiy ishlari, shuningdek, Markaziy Osiyodan yetishib chiqqan mexanikaning rivojlanishiga hissa qo‘shgan buyuk allomalarimizning hayoti va ijodi haqida ma’lumotlar berilishi maqsadga muvofiq. Bunda quyida keltirilgan qo'shimcha materiallardan foydalanish tavsiya etiladi.
Mavzu bo‘yicha qo'shimcha materiallar
Aristotel (miloddan avvalgi 384—322). Yunoniston mutafakkiri Aristotelning ta’limotiga ko‘ra, koinotni tashkil qilgan to‘rtta tabiiy hodisa (Yer, suv, havo, olov) o‘zining “tabiiy o'rnida” joylashgan. Olovdan tashqari hammasi “og‘irlik”ka ega.
Aristotel koinotning markazi — Yer deb hisobladi. Aristotel tasavvurlariga ko'ra, koinot tashqaridan osmon sferasi bilan chegaralanadi. Koinot markazida turgan Yer bilan osmon orasida barcha sayyoralar, Quyosh va Oy sferasi turadi. Aristotelning tabiatshunoslik sohasidagi ishlarida asosiy o'rinni harakat to‘g‘risidagi ta’limot egallaydi. U harakatni doimiy deb hisobladi, harakatning barcha turlarini “tabiiy” va “majburiy” harakatlarga bo‘ldi. “Tabiiy harakat” (masalan, osmon jismlarining harakati, havoda “og‘ir” jismlaming tushishi, olovning yuqoriga ko'tarilishi) tashqi ta’sirsiz, o‘z-o‘zidan sodir bo‘ladi. “Majburiy” harakatlar tashqi kuchlar ta’siri ostida sodir boladi. Aristotel g‘oyasiga ko‘ra, kuch — harakat sababchisi, uni uzluksiz quvvatlab turuvchi sababdir. Kuch ta’siri to‘xtashi bilanoq “majburiy” harakat to'xtaydi. Aristotel, inersiya bo‘yicha harakatni jismga kuch ta’sir etganda jism ham, uni o'rab turgan havo ham harakatga keladi va havo jismni kuch ta’siri to‘xtagandan keyin ham biror vaqt itaradi deb tushuntiradi.
Aristotel uning zamonasida ma’lum bolgan fizik hodisalarni muntazamlashtirish va falsafiy nuqtayi nazardan tushuntirishga harakat qildi. Masalan, Aristotel jismlarning tushishi va ko‘tarilishini mana bunday tushuntirdi: “Men qandaydir har doim yuqoriga intiluvchi narsani yengil jism deb, har doim pastga intiluvchi narsani esa og‘ir jism deb atayman”, —so‘ngra: “Oltin yoki qo‘rg‘oshin bo'lagining yoki og‘irligi bo'lgan boshqa istalgan jismning og‘irligi qancha katta bo'lsa, uning tushish tezligi shuncha katta bo'ladi”.
|
