| Isaak Nyuton (1643—1727). Klassik fizika asoschilaridan biri, ingliz olimi Nyutonning ilmiy ishlari mexanika, optika, astronomiya va matematikaga bag‘ishlangan.
Nyuton o‘zidan ilgarigi olimlarning tadqiqot natijalarini tanqidiy tahlil qilib va umumlashtirib, 1687-yilda chop etilgan mashhur “Natural falsafaning matematik asoslari” nomli ilmiy ishini yaratdi. Bu ish asosiy tushuncha (massa, kuch, harakat miqdori, tezlanish), mexanikaning uchta qonunini va butun olam tortishish qonunini o‘z ichiga oladi.
Butun olam tortishish qonunining.kashf etilishi juda muhim voqea boldi. Nyuton butun olam tortishish qonuniga tayangan holda Yer shaklining nazariyasini rivojlantirdi (u qutblarda qisilgan bolishi kerakligini ko'rsatdi), suv ko‘tarilishi va tushishi nazariyasini yaratdi. Yerning sun’iy yo‘ldoshlarini yaratish muammosini qarab chiqdi.
“Kinematika” bo’limi bo’yicha metodik tavsiyalar
“Mexanika”ixing “Kinematika” bo’limida jismlarga ta’sir etuvchi kuchlarni hisobga olmasdan ularning harakati o‘rgamlishini misollar orqali tushuntiriladi.
Savol-javoblar orqali 6-sinfda fizika kursida o'tilgan jism va moddalar, ularning bir-biridan farqi tahlil qilinadi. Mexanik harakatda jismlarning harakati o'rganilishi tushuntiriladi. Mexanik harakatga tevarak-atrofdan qator misollar keltiriladi. Shu bilan birga, o'quvchilardan ham bir nechta misollar keltirish so‘raladi.
Harakatning nisbiyligini tushuntirishda ko‘rgazmali rasmlardan foydalaniladi yoki doskaga chizib ko‘rsatiladi. Harakatning nisbiyligiga, tinchlikdagi holatning nisbiyligiga misollar keltiriladi. 0‘quvchilar ham bir nechta misol keltiradilar.
Sanoq sistemasini tushuntirishda awal koordinatalar sistemasi nima ekanligini tushuntirish maqsadga muvofiqdir. Buning uchun awal sonlar o‘qi bir o‘lchamli ekanligi uqtiriladi. Bunga misol qilib sinf poli bilan devorlardan birining kesishishidan hosil bo‘lgan to‘g‘ri chiziqli qirra o‘quvchilarga ko'rsatiladi, uni doskaga x sonlar o‘qi shaklida chiziladi.
Tekislikda koordinatalar sistemasini tushuntirish uchun unga misol qilib sinf xonasi polining burchagidan chiqqan ikki qirra ko'rsatiladi va uni doskada o‘zaro perpendikular bo'lgan x va у o'qlar shaklida tasvirlanadi.
Uch olchovli koordinatalar sistemasini tushuntirish uchun sinf xonasining pastki burchaklaridan biri ko'rsatiladi. Bu burchakdan uchta to‘g!ri chiziq o‘tkazish mumkinligi, ulardan ikkitasi sinf poli bo'yicha o‘tgan o‘zaro perpendikular to‘g‘ri chiziqlar bolsa, uchinchisi esa shu ikki to‘g‘ri chiziqqa perpendikular bolgan tik yuqoriga yo‘nalgan to‘g‘ri chiziqdir. Doskaga chizilgan tekislikdagi koordinatalarga yana bitta to‘g‘ri chiziq (yuqoriga tik yo‘nalgan) o‘tkazib, uch olchovli koordinatalar sistemasi hosil qilinadi.
Poyezd va tramvay yolning to‘g‘ri chiziqli qismida bir o'lchamli yo'lda oldinga—orqaga yurishi mumkin. To‘g‘ri chiziq bir o'lchamlidir. Odamlar, hayvonlar, mashinalar yer ustida, ya’ni tekislik bo'yicha harakat qiladilar. Ular oldinga—orqaga, o‘ngga— chapga yura oladilar. Tekislik ikki o‘lchamlidir. Sportchi 2—2,5 m balandlikkacha sakrashi mumkin. Lekin u qush kabi ucha olmaydi. Qush oldinga—orqaga, o‘ngga—chapga harakatlanishidan tashqari, yuqoriga—pastga ham harakatlana oladi. Chunki qush ucha oladi va fazoda xohlagan tomonga harakatlana oladi. Fazo uch o‘lchamlidir.
Fazoning uch olchamligini tushuntirish uchun NaCl kristali panjarasini ko'rsatish mumkin.
Fazo va vaqt haqida beriladigan ma’lumotlarni quyida keltirilgan qo'shimcha materiallar bilan to‘ldirish mumkin.
| 