V. Dars xulosalanadi. Darsda faol qatnashgan o’quvchilar baholanadi.
VI. Uyga topshiriq. Mavzuga oid rebus tuzish
54-dars Sana: 7-sinf
Mavzu: Mexanik ish
Darsning maqsadi.
a) O'quvchilarda mexanik ish, uning tevarak-atrofda, kundalik turmushda namoyon bo'lishi haqida bilim va ko'nikmalarni shakllartirish.
b) Olgan bilimlarini amaliyotga qo’llashga o’rgatish. Jismoniy tarbiya berish.
d) O’quvchilarning ilmiy dunyoqarashini shakllantirish..
Darsning turi: yangi bilim beruvchi
Dars uslubi: suhbat, savol – javob, tushuntirish
Dars jihozlari: darslik, jadvallar.
Dars rejasi:
1. Tashkiliy qism (2 minut).
2. 0‘tilgan mavzuni suhbatlashish orqali takrorlash (10 minut).
3. Yangi mavzuning bayoni (20 minut).
4. Yangi mavzuga doir masala yechish (10 minut).
5. O’quvchilarni baholash (2 minut)
6. Uyga vazifa berish (1 minut).
Darsning borishi
1. Tashkiliy qism
2. O’tilgan mavzuni so’rash
1) Reaktiv harakat deb nimaga aytiladi?
2) Raketaning tuzilishini aytib bering
3) Impulsning saqlanish qonuni asosida raketa qanday harakatlanishini tushuntiring
4) Kosmosni zabt etish bo’yicha nimalarni bilasiz?
3. Yangi mavzu bayoni:
Yerda turgan jismga F kuch ta’sir etganda u shu kuch yo’nalishda to’g’ri chiziq bo’ylab s masofaga ko’chsa, A mexanik ish bajariladi
Bajarilgan ish kuchning shu kuch yo’nalishida jism bosib o’tgan yo’lning ko’paytmasiga teng, ya’ni:
A = Fs
Xalqaro birliklar sistemasida ishning birligi – joul (J)
1 J – bu 1 N kuch ta’sirida jismni 1 m masofaga ko’chirishda bajarilgan ishga teng. Bu birlik nomi ingliz fizigi Jeyms Joul sharafiga qo’yilgan
4. Yangi mavzuni mustahkamlash:
Darsni mustahkamlash uchun harakatlangan turli jismlar qoldirgan izlar (ba’zi hayvonlar, chang’ichi, traktor, osmondagi samolyot qoldirgan va h.k.)ning rasmiga qarab, iz egasini tanish va trayektoriya turini topish tavsiya qilinishi mumkin. Darsni mustahkamlash uchun o’quvchilarga 10—15 sm uzunlikdagi ip tarqatiladi. o’quvchilarga daftariga ixtiyoriy shakldagi egri chiziq chizish tavsiya qilinadi. Chiziq ustiga ipni joylashtirib, belgilab olinadi hamda ip uzunligi chizg’ichda aniqlanadi. Bunda chiziq o’quvchi ruchkasi harakati davomida qoldirgan izi trayektoriyadir.
Quyidagi savollar og’zaki muhokama etiladi.
1. Aylanma harakatga misollar keltiring.
2. Okeanda harakatlanayotgan teploxodlar nimaga nisbatan harakatda bo’ladi?
3. "Sanoq jism" deganda nimani tushunasiz?
4. Hamma jismlarni ham "moddiy nuqta" deb qarash mumkinmi?
5. O’quvchilarni baholash. Faol ishtirok etgan o’quvchilar baholanadi. Baholar jurnal va kundalik daftarlarga qo’yiladi.
6. Uyga vazifa: O’tilgan mavzu yuzasidan krossvord tuzish, yangi mavzuga tayyorlanib kelish
55-dars Sana: 7-sinf
Mavzu: Laboratoriya ishi: Jismni ko’tarishda va shu masofaga gorizontal ko’chirishda bajarilgan ishni hisoblash
Darsning maqsadi.
a) Jismni ko’tarishda va shu masofaga gorizontal ko’chirishda bajarilgan ishni hisoblashni o’rganish.
b) O’quvchilarning darsda olgan bilimlarni amaliyotda sinashga o’rgatish, axloqiy tarbiya berish
d) O’quvchilarning dunyoqarashini rivojlantirish, o’lgan bilimlarini hayotda tadbiq etish ko’nikmasini rivojlantirish
Darsning turi: malakalarni oshirish darsi
Dars jihozlari: darslik, chizg’ich, dinamometr, qadoq tosh
Darsning borishi
1. Tashkiliy qism
2. Ish haqida tushuncha
3.Laboratoriya ishining borishi:
1. Bu ishni o’tkazish o’quvchilarga jism gorizantal yo’l bo’ylab ko’chirilganda bajarilgan ishni qanday qilib to’g’ri hisoblash mumkinligini mustaqil ravishda aniqlash imkonini beradi. O’quvchi qo’lidagi dinamometr ilgagiga brusok osiladi va uning og’irligi o’lchanadi. So’ngra brusokni yuqoriga tekis harakatlantirib oldindan lenta yordamida o’lchangan tribometr lineykasi balandligiga ko’tariladi. Bajarilgan ishning kattaligi quyidagi formuladan hisoblanadi:
A1= F S
Bu ish og’irlik kuchini yengish uchun sarf bo’lgani qayd qilinadi.
2. Undan so’ng lineykani stolga qo’yib dinamometr yordamida brusokni lineyka bo’ylab birinchi holdagi masofaga bir tekis ko’chiriladi. Bunda hosil bo’lgan tortishish kuchi aniqlanadi va yana ish hisoblanadi.
A2= F S
Bu ish ishqalanish kuchini yengishda bajarilganligiga diqqatni jalb etiladi. So’ngra brusokka 1N, 2N,3N yuklarni ortib tajriba takrorlanadi. Olingan natijalar taqosslanib ikkala holdagi ishlar teng ekanligi xulosa qilinadi.
4. Mustahkamlash: Bajarilgan ish haqida xulosa yoziladi.
5. Uyga vazifa: O’tilgan mavzularni takrorlab kelish
56-dars Sana: 7-sinf
Mavzu: Masalalar yechish
Darsning maqsadi.
a) O’quvchilarga masala yechish usullari yuzasidan nazariy bilim va tushunchalar berish, masalalarni yecha bilishga o’rgatish.
b) O’quvchilarga estetik va axloqiy tarbiya berishda hamkorlik qilish, mustaqil ishlashga o’rgatish
d) O’quvchilarning fikrlash qobiliyatini oshirish, tasavvur ko’lamini kengaytirish
Darsning turi: bilimlarni mustahkamlovchi
Dars uslubi: suhbat, savol – javob, masalalar yechish
Dars jihozlari: darslik, jadvallar.
Darsning borishi
1. Tashkiliy qism
O’quvchilar davomati va darsga tayyorgarligini tekshirish
2. O’tilgan mavzuni eslash:
1. Aylanma harakatga misollar keltiring.
2. Okeanda harakatlanayotgan teploxodlar nimaga nisbatan harakatda bo’ladi?
3. "Sanoq jism" deganda nimani tushunasiz?
4. Hamma jismlarni ham "moddiy nuqta" deb qarash mumkinmi
3. Masalalar yechish
1. O’quvchini tarozida tortishganda massasi 32 kg chiqdi. Uning og`irligi necha N ga teng? (Javob: 314 N.)
2. Dinamometrga yuk osilganda, uning ko’rsatishi 24,5 N ga teng bo’ldi. Unga qanday massali yuk osilgan?
(Javob: 2,5 kg.)
3. Dehqon yelkasida 50 kg
sabzi solingan qopni ko’tardi.
Sabzi (Daucus) - soyabonguldoshlar oilasiga mansub ikki, qisman bir yillik oʻtsimon oʻsimliklar turkumi, sabzavot ekini. Sning 60 dan ortiq turi bor. Bir turi (D. carota) - madaniy S. ekiladi. Bu tur Gʻarb (Oʻrta Yer dengizi havzasidan kelib chiqqan 4 turxil - karotinli, sariq, oq, binafsharang Slar) va Osiyo (Afgʻoniston va unga yaqin hududlardan kelib chiqqan 6
tur xil - sariq, binafsharang , qizil, toʻq binafsharang , pushti, oq Slar) kenja turiga boʻlinadi.
Dehqonning massasi 70 kg. Dehqon yerga qanday kuch bilan bosadi?
(Javob: 1176 N.)
4- Masala. "Tiko" avtomobili 135 km/soat tezlikda harakatlana oladi. Avtomobil 10 minutda qancha yo’1 bosadi?
Berilgan:
|
Formulasi:
|
Yechilishi:
|
S-?
|
O’quvchilarni baholash.
Faol ishtirok etgan o’quvchilar baholanadi. Baholar jurnal va kundalik daftarlarga qo’yiladi.
Uyga vazifa: O’tilgan mavzular yuzasidan 7 ta test tuzish, yangi mavzuga tayyorlanib kelish
57-dars Sana: 7-sinf
Mavzu: Kinetik energiya
Darsning maqsadi.
a) O'quvchilarda kuchning ishi va kinetik energiyaning o'zgarishi haqida tasavvurlar hosil qilish, ularni hayotda qo'llash ko'nikmalarini shakllantirish.
b) O’quvchilarga mehnat va estetik tarbiya berishd ahamkorlik qilish, o’z kuchiga tayanish hissini shakllantirish
d) O’quvchilarning ilmiy dunyoqarashini rivojlantirish, tasavvur ko’lamini kengaytirish
Darsning turi: yangi bilim beruvchi
Dars uslubi: suhbat, savol – javob, tushuntirish
Dars jihozlari: darslik, jadvallar.
Dars rejasi:
1. Tashkiliy qism (2 minut).
2. 0‘tilgan mavzuni suhbatlashish orqali takrorlash (10 minut).
3. Yangi mavzuning bayoni (20 minut).
4. Yangi mavzuga doir masala yechish (10 minut).
5. O’quvchilarni baholash (2 minut)
6. Uyga vazifa berish (1 minut).
Darsning borishi
1. Tashkiliy qism
2. O’tilgan mavzuni so’rash
1) Energiyaning ta’rifini ayting va tushuntiring
2) Mexanik ishni ta’riflang va formulasini ifodalang
3) Mexanik ishning asosiy va hosilaviy birliklari, ular orasidagi munosabatni ifodalab bering
4) Jismga ta’sir etayotgan kuch yo’nalishi jismning ko’chish yo’nalishiga perpendicular bo’lsa, bajarilgan ish nimaga teng?
3. Yangi mavzu bayoni:
Faraz qilaylik, gorizontal sirtda ishqalanishsiz harakatlanayotgan m massali jismga F kuch ta’sir etayotgan bo’lsin. Bu kuch jismga tezlanish beradi, ya’ni uning tezligini o’zgartiradi. Shu bilan birga, bu kuch ish bajaradi. Kuch bajargan ish bilan tezlikning o’zgarishi orasida bog’lanish mavjud.
4. Mavzuni mustahkamlash:
Masala yechish:
5. O’quvchilarni baholash. Faol ishtirok etgan o’quvchilar baholanadi. Baholar jurnal va kundalik daftarlarga qo’yiladi.
6. Uyga vazifa: Mavzuni o’qish,
savollarga javob berish, yangi mavzuga tayyorlanib kelish
58-dars Sana: 7-sinf
Mavzu: Potensial energiya
Darsning maqsadi.
a) O'quvchilarda og'irlik kuchining ishi va potensial energiyaning o'zgarishi haqida tasavvurlar hosil qilish, ularni hayotda qo'llash ko'nikmalarini shakllantirish.
b) O’quvchilarga estetik va axloqiy tarbiya berishda hamkorlik qilish, kasbga yo’llash
d) O’quvhcilarni fanga qiziqtirish, tasavvur ko’lamini oshirish
Darsning turi: yangi bilim beruvchi
Dars uslubi: suhbat, savol – javob, tushuntirish
Dars jihozlari: darslik, jadvallar.
Dars rejasi:
1. Tashkiliy qism (2 minut).
2. 0‘tilgan mavzuni suhbatlashish orqali takrorlash (10 minut).
3. Yangi mavzuning bayoni (20 minut).
4. Yangi mavzuga doir masala yechish (10 minut).
5. O’quvchilarni baholash (2 minut)
6. Uyga vazifa berish (1 minut).
Darsning borishi
1. Tashkiliy qism
2. O’tilgan mavzuni so’rash
1) Kinetik energiya qanday ta’riflanadi va ifodalanadi?
2) bajarilgan ish bilan jism tezligi o’zgarishini bog’lovchi formula qanday ifodalanadi?
3) Jismga qo’yilgan kuchning ishi bilan jism kinetik energiyasining o’zgarishi orasidagi bog’lanish qanday ifodalanadi?
3.Yangi mavzu bayoni:
O’zaro ta’sir qiluvchi jismlarning yoki jism qismlarining bir – biriga nisbatan vaziyatiga bog’liq energiya potensial energiya deb ataladi.
Yer sirtidan h balandlikda m massali jismning potensial energiyasi quyidagicha ifodalanadi:
A = - mgh = - 50 ·10 · 20 J = - 10000 J = - 10 kJ
Agar oltinchi qavatga zina orqali emas, balki liftda ko’tarilsak ham og’irlik kuchimiz xuddi shunday A = - 10 kJ ga teng ish bajaradi
4. Mavzuni mustahkamlash:
O’qituvchining qo’shimchalari: Daryolarda to’g’onlar quriladi.Ma’lum balandlikda turgan suv potensial energiyaga ega bo’ladi. Suvning potensial energiyasi elektr energiyaga aylantiriladi. Olingan energiya esa xalq xo’jaligini barcha tarmoqlarini harakatga keltiradi. Suv omborlari qurilganda shu joyning tabiati o’zgaradi: havo namligi ortadi, mahalliy shamollarning yo’nalishi o’zgaradi. Havo harorati pasayadi, o’tloqlar ko’payadi,dam olish uchun qulay sharoitlar yaratiladi. Suv omborlari katta iqtisodiy ahamiyatga ega. Yangi yerlarni sug’orish, baliq urchitish, suv transporti va elektroenergiya tizimi yaxshilanadi. Atrof muhit ko’kalamzorga aylanadi,
iqlim o’zgaradi.
Iqlim tushunchasi oʻz ichiga muayyan hududda uzoq vaqt davomida yigʻilgan harorat, namlik, atmosfera bosimi, shamol, yogʻin va boshqa meteorologik parametrlar statistikalarini oladi. Ushbu parametrlarning uzoq vaqt emas, balki muayyan vaqtdagi holatlariga ob-havo deyiladi.
Dam olish uylari quriladi. Suv omborlarining zarari ham bor. Tabiatga salbiy ta’sir etadi, katta-katta maydonlarni suv bosib ketadi,
aholi punktlari , o’rmonlar va boshqa boyliklar suv ostida qoladi, daryo boshiga borib urug’ qo’yadigan baliqlarning yo’li to’silib qoladi.
Aholi - Yer yuzida yoki uning muayyan hududi, qitʼa,
mamlakat, tuman, shaharida istiqomat qiluvchi odam (inson) lar majmui. Aholini tadqiq etish bilan maxsus fan - Demografiya shugʻullanadi.aholi oʻrtasida sodir boʻlayotgan jarayonlar biologik, geografik, ijtimoiy-iqtisodiy omillar taʼsirining natijasidir.
Qirg’oqlar surilib va o’pirilib tushadi. Ayniqsa yer qimirlash hududida qurilgan suv omborlari inson hayoti va faoliyati uchun juda xavfli bo’lishi mumkin. Chunki yer qimirlash natijasida to’g’on yorilib ketsa , aholi punktlari va ekinlarni suv bosib , vayron qilishi mumkin. Shu sababdan suv omborlarini qurishga ehtiyot chorasini ko’rish zarur. Iloji bo’lsa , tabiiy to’g’onlardan foydalanish zarur bo’ladi..
5. O’quvchilarni baholash. Faol ishtirok etgan o’quvchilar baholanadi. Baholar jurnal va kundalik daftarlarga qo’yiladi.
6. Uyga vazifa: Mavzuni o’qish, savollarga javob berish, yangi mavzuga tayyorlanib kelish
59-dars Sana: 7-sinf
Mavzu: Masalalar yechish
Darsning maqsadi.
a) O’quvchilarga masala yechish usullari yuzasidan nazariy bilim va tushunchalar berish, masalalarni yecha bilishga o’rgatish.
b) O’quvchilarga estetik va axloqiy tarbiya berishda hamkorlik qilish, mustaqil ishlashga o’rgatish
d) O’quvchilarning fikrlash qobiliyatini oshirish, tasavvur ko’lamini kengaytirish
Darsning turi: bilimlarni mustahkamlovchi
Dars uslubi: suhbat, savol – javob, masalalar yechish
Dars jihozlari: darslik, jadvallar.
Darsning borishi
1.Tashkiliy qism
O’quvchilar davomati va darsga tayyorgarligini tekshirish
2. O’tilgan mavzuni eslash:
1. Potensial energiya nima?
2. Potensila energiya formulasini tushuntiring
3. Mixni taxtaga qoqishdi, so’ngra sug’urib olishdi, bajarilgan ish teng bo’ladimi?
4. Prujina Dl ga siqildi, keyin Dl ga cho’zildi. Bajarilgan ishtar bir xil bo’ladimi?
5. Prujina avval Dl ga cho’zildi, so’ngra shu holatdan yana Dl ga cho’zildl. Bajarilgan ishlar bir xil bo’ladimi?
3. Masalalar yechish
; 
