29
o‘zgarishini o‘lchash.
O‘lchash usuli
– deganda o‘lchash qonun-qoidalari va o‘lchash vositalaridan
foydalanib, kattalikni uning birligi bilan solishtirish usullarini tushunamiz.
O‘lchashning quyidagi usullari mavjud:
Bevosita baholash usuli -
bevosita o‘lchash asbobining sanash qurilmasi
yordamida to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘lchanayotgan kattalikning qiymatini
topish.
Masalan, prujinali manometr bilan bosimni o‘lchash yoki ampermetr yordamida
tok kuchini topish.
O‘lchov bilan taqqoslash (solishtirish) usuli -
o‘lchanayotgan kattalikni
o‘lchov orqali yaratilgan kattalik bilan taqqoslash (solishtirish) usuli. Masalan tarozi
toshi yordamida massani aniqlash. O‘lchov bilan taqqoslash usulining o‘zini bir
nechta turlari mavjud:
Ayirmali o‘lchash (differensial) usuli -
o‘lchov bilan taqqoslash usulining
turi hisoblanib, o‘lchanayotgan kattalikning va o‘lchov orqali yaratilgan kattalikning
ayirmasini (farqini) o‘lchash asbobiga ta’sir qilish usuli. Misol qilib uzunlik
o‘lchovini qiyoslashda uni komparatorda namunaviy o‘lchov bilan taqqoslab
o‘tkaziladigan o‘lchash. YOki, voltmetr yordamida ikki kuchlanish orasidagi farqni
o‘lchash, bunda kuchlanishlardan biri juda yuqori aniqlikda ma’lum, ikkinchisi esa
izlanayotgan kattalik hisoblanadi.
U=U
0
U
x
;
U
x
=U
0
U
(3.3)
U
x
bilan U
0
qanchalik yaqin bo‘lsa, o‘lchash natijasi ham shunchalik aniq
bo‘ladi.
