Elektrostatik o‘lchash asboblar. Elektrostatik o‘lchash asboblarning ishlash
prinsipi turli xil elektr zaryadlarini tutib turuvchi elektrodlarning mexanik o‘zaro
ta’siriga asoslangan. Elektrostatik asboblarda o‘lchanadigan kattalik elektrostatik
o‘lchash mexanizmi aniqlayotgan doimiy tok yoki o‘zgaruvchan kuchlanishga
o‘zgartiradi.
Asbobning shkalasi o‘lchanayotgan kattalik birliklarida graduirovka
qilinganda nochiziqli shkalani hosil qiladi. Odatda, elektrostatik asboblardan
o‘zgaruvchan yoki o‘zgarmas toklarni, shuningdek, odat yuqori chastotali
kuchlanishlarni o‘lchash uchun foydalaniladi.
Bu aboblar uchun chastotaga bog‘liq bo‘lmagan ko‘rsatkichlar va kichik
energiyani iste’ml qilishi bilan ajralib turadi. Elektrostatik asboblarini ko‘rsatishiga
o‘lchanadigan kuchlanish chastotasi, atrof-muhit temperaturasining o‘zgarishi va
tashqi maydonlar deyarli ta’sir etmaydi. Bunga qarama-qarshi o‘laroq tashqi elektr
maydonining ta’siri sezilarli darajada bo‘ladi. Elektrostatik asboblarining xususiy
energiya sarfi juda kam: masalan, o‘zgarmas tokda u deyarli nolga teng.
Elektrostatik voltmetrlar kam quvvatli zanjirlarda juda keng, hattoki 30 MHz
gacha bo‘lgan chastota diapazonida kuchlanish o‘lchashda ishlatiladi. Aniqligi
bo‘yicha elektrostatik voltmetrlar ko‘pincha 1,0-1,5 klasslariga mo‘ljallab ishlanadi.
Maxsus ishlangan aniqligi 0,1; 0,05 bo‘lgan voltmetrlar ham mavjud.
Tashqi elektr maydon ta’sirini kamaytirish maqsadida elektrostatik ekran
ishlatiladi.
41
Induksion asboblar . Induksion asboblarni boshqa elektr o‘lchash asboblari
tizimidan farqli jihati bitta aniqlangan chastotada o‘zgaruvchan tok zanjirida
qo‘llash mumkin. Uning kam o‘zgarishlari ko‘rsatkichning katta xatoligiga olib
keladi.
Zamonaviy induksion asboblar chastotasi 50 Gs bo‘lgan bir fazali va uch
fazali o‘zgaruvchan tok zanjirlari uchun elektr energiyasini hisoblagich sifatida
tayyorlanadi.
Induksion asboblar ishlash prinsipi bo‘yicha asinxronli elektrodvigatellarga
o‘xshash bo‘lib, asbobning ish zanjiri bo‘yicha tok yuklanishi o‘tadi va yuguruvchi
yoki magnit maydonni aylantiruvchi ya’ni harakatlanuvchi qismda tok
induksiyalanadi va uni aylantirishga olib keladi.
O‘zgaruvchan magnit oqimi miqdori bo‘yicha asbobning harakatlanuvchi
qismida induksiyalovchi tokga nisbatan bir potokli va ko‘p potokli induksion
asboblarga bo‘linadi.
Induksion asboblarning ishlash pritsipi asbobning harakatlanuvchi qismida
induktivlangan toklar bilan o‘zgaruvchan magnit oqimlarining mexanik o‘zaro
ta’sirlashishiga asoslangan. Hisoblagichda potoklardan biri tarmoq kuchlanishiga
ulanib (elektr energiyasi o‘lchanadi), o‘ramda elektromagnitni yaratadi. Bu potok
harakatlanuvchi alyuminli diskni kesib o‘tadi va uyurmali tokni induksiyalaydi,
elektromagnit kuchlanish qutblari izi atrofida tutushadi. Ikkinchi potok tok zanjiriga
navbatdagi ulangan o‘ram elektromagnitni hosil qiladi. Bu potok diskda hamda
uyurmali tok o‘zining elektromagnit qutblari izi atrofidagi tutashuvga olib keladi.
Induksion mexanizmlarda aylantiruvchi moment hosil bo‘lishi uchun kamida
ikkita yoki ikki tashkil etuvchidan iborat bitta, faza jahatidan bir-biridan farq qiluvchi
va bir-biriga nisbatan uzoqroq joylashgan o‘zgaruvchan magnit oqimlari bo‘lishi
kerak.
O‘zgaruvchan magnit oqimlar orasidagi faza farqi 90
ga teng bo‘lganida
aylantiruvchi moment o‘zining maksimal qiymatiga etadi.
Aylantiruvchi moment o‘zgaruvchan tok chastotasiga bog‘liqdir.
42
Induksion tizimli o‘lchash mexanizmlari asosan quvvat o‘lchashda - vattmetr,
elektr energiyasini hisoblashda – hisoblagich (schyotchik) sifatida ishlatiladi.
