3.7- rasm. Analogli o‘lchash asboblarining struktura sxemasi
Bevosita ko‘rsatuvchi elektr o‘lchash asboblari, (xususan elektromexanik
asboblari) ikki asosiy qismdan, ya’ni o‘lchash zanjiri va o‘lchash mexanizmidan
iborat deb qarash mumkin.
O‘lchash zanjiri
o‘lchanadigan elektr kattalikni (kuchlanish, quvvat, chastota
va xokazoni) unga proporsional bo‘lgan va o‘lchash mexanizmiga ta’sir qiluvchi
kattalikka o‘zgartirib beradi.
O‘lchash mexanizmi
unga beriladigan elektr energiyasini qo‘zg‘aluvchan
qicm va u bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘rsatkich harakatining mexanik energiyasiga
aylantirib beradi. Elektromexanik o‘lchash mexanizmlari magnitoelektrik,
elektromagnit, elektrodinamik, induksion va elektrostatik mexanizmlardan iborat
bo‘ladi.
O‘lchash asboblari qaysi tizimga taaluqli mexanizmdan iborat bo‘lishidan
qat’iy nazar, asbob qo‘zg‘aluvchan qismining xarakatlanishi elektromagnit maydon
energiyasining o‘zgarishiga bog‘liq.
O‘lchanadigan kattalik ta’siri ostida hosil bo‘lib, asbob ko‘rsatkichini
ko‘payish tomoniga og‘diruvchi moment aylantiruvchi moment deyilib, u umumiy
Қайд этиш
қурилмаси
36
holda quyidagicha ifodalanadi:
M=dW
e
/d
,
(3.6)
bu erda,
W
e
- elektromagnit maydon energiyasi,
- asbob qo‘zg‘aluvchan qismining
burilish burchagi.
YUqoridagi ifodani (2.1) boshqacha ko‘rinishda yozish mumkin:
M=F(X
1
),
(3.7)
ya’ni aylantiruvchi momentni o‘lchanadigan kattalik va asbob qo‘zg‘aluvchan
qismining burilish burchagi funksiyasi deb qarash mumkin. O‘lchash asbobining
qo‘zg‘aluvchan qismiga aylantiruvchi momentdan tashqari aks (teskari) ta’sir
etuvchi moment ham ta’sir etishi lozim. Aks ta’sir etuvchi moment bo‘lmaganda edi,
asbobning strelkasi shkalasidan chetga chiqib ketgan bo‘lar edi. Aks ta’sir etuvchi
moment aylantiruvchi momentga qarama-qarshi yo‘nalgan bo‘lib, qo‘zg‘aluvchan
qisminiig burilish burchagi kattalashishi bilan ortishi lozim. Aks ta’sir etuvchi
moment
M
aylantiruvchi momentga tenglashguncha
(M=M
)
qo‘zg‘aluvchan qism
aylantiruvchi moment tasiridan buriladi. Ko‘p elektr o‘lchash asboblarida aks ta’sir
etuvchi moment tortqi, prujina va osmalarning buralishi bilan hosil qilinadi. Bunday
qurilmada aks ta’sir etuvchi moment qo‘zg‘aluvchan qismning burilish burchagiga
to‘g‘ri proporsional bo‘ladi, ya’ni
M
=-W
,
bu erda
W
tortqi yoki prujinaning
materiali va uning o‘lchamlariga bog‘liq bo‘lgan o‘zgarmas kattalik, bu
burchagining birligiga (1° yoki 1 radianga) mos keluvchi moment bo‘lib, solishtirma
aks ta’sir etuvchi moment deb ataladi.
Asbob qo‘zg‘aluvchan qismining turg‘un burilish holati aylantiruvchi va aks
ta’sir etuvchi momentlarning tengligidan topiladi
M=M
va u umumiy holda
quyidagicha ifodalanadi:
=
1
F( X ,
)
W
(3.8)
bu holatni 2.8-rasmda ko‘rsatilgan grafikdan ham kuzatish mumkin.
|
