|
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH INBog'liq 140-143 (3)
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 1, ISSUE 3, 2023. JULY
142
sо‘zlashuv nutqini muloqot vositasi sifatida shakllantirishga atrofdagilar bilan
nutqiy muomalani о‘rnatishga imkon beradi.
Hozirda ommaviy maktablarda savodga o‘rgatishda tovushlarni analetik –
sintetik metodi qo‘llanilmoqda. U o‘qituvchilar amaliyotida yig‘ilgan va yetakchi
metodikaga ko‘ra ishlab chiqilgan barcha yaxshi narsalarni o‘z ichiga oladi. Ushbu
metodga ko‘ra o‘qituvchi bolalarni nutqda so‘zlarni, so‘zlarda bo‘g‘inlarni, ularda
tovushlarni ajratishga o‘rgatish lozim. Tovushni talaffuz etilishi ajratgandan so‘ng
o‘qtuvchi ushbu tovushning belgisini, ya’ni harfni ko‘rsatadi. So‘ng bolalar yangi
harf bilan bo‘g‘in va so‘zlar tuzishni o‘rganadilar.
Surdopedogogikada mavjud bo‘lgan nutqga o‘rgatish tizimda savodga
o‘rgatish masalasi turlicha hal qilingan. Mimik sistemada karlarni mimik nutqini
rivojlantirish asos sifatida amalga oshiriladi. Ularni yozma nutqga o‘rgatishda
mimic belgilarini grafik belgilarga o‘tkazilishidan foydalanilgan. Yozuvga o‘rgatish
jarayoni quyidagilarda ifodalangan: predmet va u haqidagi tushunchani – mimik
belgiga undan yozuvga, o‘qishda – grafik obrazdan mimik belgiga undan predmet
haqidagi tushunchaga o‘tilgan. Tilga o‘rgatishni yozma tizimida og‘zaki nutqning
bazasi sifatida ko‘riladigan yozma nutq asos qilib olindi. Yozishda tushunchadan
uning grafik belgisiga o‘qishda esa grafik obrazdan – tushunchaga o‘tilar edi. Ushbu
ikki tizimni qo‘llanilishida savodga o‘rgatish grafik obrazlarni va ularni
tushunchalar bilan bog‘liqligini aks . Savodga o‘rgatish yozma nutqni rivojlantirish
bilan bir vaqtda kechgan, shuning uchun nutqga o‘rgatish haqida so‘zlaganda,
savodga o‘rgatishni ham nazarda tutilgan.
Og‘zaki nutq darslari ham harf tizimini o‘rganishda katta hissa ho‘shadi.
Bolalar bilan so‘zni tovush almashinuvi o‘tkazgach o‘qituvchi qayta ishlashni talab
etadigan tovushni ajratadi va bu tovushga mos harfni jadvalchadagi tasvirini
ko‘rsatadi. Og‘zaki nutq dasturi talablariga rioya qilib, kar o‘quvchilar birinchi
chorakda 11 ta harfni biladilar, ikkinchi chorakda ular soni 20tadan oshadi. Uchinchi
chorakda bolalar barcha harflarni bilishadi, ularni daktil va og‘zaki talaffuzi bilan
solishtiradilar (17 ta tovushni aniq talaffuz etadilar qolganlarini yaqin qabul qilish,
o‘rin almashtirishga ko‘ra talaffuz qiladi).
Shunday qilib o‘quvchilar so‘zni analiz, sintez jarayonlarini egallab borishi
birinchi chorakdan boshlanadi. Yozuvga o‘rgatishga o‘qishga o‘rgatish bilan bir
vaqtga emas keyinroq kirishiladi. O‘qish va yozishga o‘rgatishni bunday
yondoshuvi ommaviy maktabda qabul qilingan uslubiyatdan sezilarli farq qiladi.
|
| |
