Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili

“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11 
91 
salohiyatini namoyon etish masalalari ochib berilgan. Darhaqiqat, taʼlim sohasidagi mutaxassislar va 
psixologlarning fikriga koʻra ijodiy faoliyat bilan bogʻliq fikrlash jarayonlarida mashgʻul boʻlish deb 
tushunilgan kreativ fikrlash bir qator boshqa shaxsiy koʻnikmalarning ham rivojlanishiga olib keladi. Shular 
jumlasiga metakognitiv qobiliyat insonlar bilan muomala qilish va shaxsning oʻzini yaxshiroq anglash 
koʻnikmalari, muammoni hal etish koʻnikmalari kiradi. Shu bilan birga, shaxs kamoloti, taʼlim olishdagi 
muvaffaqiyati, kelajakdagi kasbiy muvaffaqiyati va jamoatchilik orasidagi obroʻsi ham insonning kreativ 
fikrlash koʻnikmasiga bogʻliq.  
Muhokama.
Kreativ fikrlashni baholash xalqaro dasturini rivojlantirish taʼlim siyosati va pedagogikasida ijobiy 
oʻzgarishlarga sabab boʻlishi mumkin. Xalqaro PISA baholash dasturi bo‘yicha olib boriladigan 
tadqiqotlardagi kreativ fikrlash yo‘nalishining baholashi mutasaddilarga dalillarga asoslangan toʻxtamga 
kelishda koʻmaklashuvchi aniq, ishonchli va amalga oshirish mumkin boʻlgan baholash vositasini taqdim 
etadi. Natijalar, shuningdek, jamiyatda ushbu muhim koʻnikmani taʼlim orqali rivojlantirishning ahamiyati 
va usullari borasidagi bahslarga sabab boʻladi. PISA xalqaro baholash dasturidagi ushbu faoliyat Iqtisodiy 
hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining ijodiy fikrlashni rivojlantirish borasidagi yangi pedagogikani qoʻllab-
quvvatlashga qaratilgan boshqa bir loyihasi bilan bogʻliqdir. Kreativ fikrlashda taʼlimning asosiy vazifasi 
oʻquvchida jamiyatda muvaffaqiyatli hayot kechirishi uchun bugun va kelajakda kerak boʻladigan 
koʻnikmalarni shakllantirishdir. Kreativ fikrlash bugungi yoshlar ega boʻlishi kerak boʻlgan muhim 
koʻnikma bo‘lib, bu koʻnikma ularga doimiy tarzda va shiddat bilan oʻzgarayotgan, oddiy savodxonlikdan 
tashqari yangilanayotgan davrga xos koʻnikmalarga ega kadrlarni talab etayotgan makonga moslashishga 
koʻmaklashadi. Bo‘lajak energetik muhandislarda kreativlikni odatga aylantirish orqaligina kreativ fikrlash 
ko‘nikmasini muvaffaqiyatli shakllantirish mumkin. Bu jarayonda ular tomonidan mavzu mazmunining 
puxta anglanishi va kreativ fikrlash ko‘nikmalarini baholashda qo‘llaniladigan metod va vositalar muhim 
ahamiyat kasb etadi. Umuman olganda, bugungi energetik muhandis kelajakda hozir hatto mavjud 
boʻlmagan sohalarda ishlashi, yangi muammolarni yangi koʻnikmasini shakllantirish ularga tobora 
murakkablashayotgan mahalliy va global muammolarni noodatiy yondashuv orqali hal etish imkonini beradi. 
Oliy ta’lim maskanlarida kreativ fikrlashni rivojlantirishning ahamiyati faqatgina mehnat bozori bilan 
cheklanmaydi. Ta’lim jarayolarda yoshlar uchun oʻz qobiliyat va koʻnikmalarini, shu jumladan ijodiy 
iste’dodlarini kashf etishda muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, kreativ fikrlash talabalarning taʼlim olishini 
hodisalar, tajribalar va xatti-harakatlarni yangicha va shaxsan mazmunli usulda talqin etish orqali qoʻllab 
quvvatlaydi. Talabalarning qiziquvchanligi taʼlim jarayonida qoʻl keladi, ijodiy fikrlash shu tariqa oʻzaro 
kelishuvchanlik vositasiga aylanadi, hattoki avvaldan belgilangan taʼlim maqsadlari kontekstida ham bu 
samara beradi. Oliy ta’lim talabalarning motivatsiyasi va qiziqishini oshirish uchun, barcha talabalarning 
ijodiy salohiyati va shijoatini hisobga oluvchi taʼlimning yangi shakllari yoʻlga qoʻyilishi zarur. Bu ayniqsa 
taʼlim jarayoniga unchalik qiziqish bildirmayotgan talabalarga yordam berishi mumkin va ular oʻz fikrini 
ayta olishiga, salohiyatini ochishiga xizmat qiladi. Boshqa koʻnikmalar kabi, kreativ fikrlash ham amaliy va 
yo‘naltirilgan yondashuv orqali rivojlantirilishi mumkin. Baʼzi talabalarga talabaning kreativ fikrlashini 
rivojlantirish oʻquv dasturidagi boshqa fanlar evaziga boʻlayotgandek ko‘rinadi. Aslida, talabalar barcha 
fanlarda kreativ fikrlashi mumkin. Kreativ fikrlash bilim berishga qaratilgan ma’ruza mobaynida koʻr-
koʻrona yodlash oʻrniga tadqiqot va ixtironi qo‘llab-quvvatlaydigan yondashuvlar orqali rivojlantirilishi 
bilan alohida ahamiyatga ega. Talabalar kreativ fikrlashni ajrata olishlari, bunday fikrlashga mos shart 
sharoitlarni bilishlari va oʻzlari ham talabalarga fikrlashda koʻproq ijodiy yondashishga yordam bera olishni 
bilishlari kerak. Kreativ fikrlash qay tariqa vujudga kelishi borasidagi puxtaroq tasavvur, oʻz navbatida, 
talabalarga taʼlim jarayonida talabalarda ijodiy gʻoyalar boʻlishi uchun muayyan vaqt talab etiladi. Kreativ 
fikrlash ko’nikmalarini baholash isbotga tayangan dalillar asosida shakllantirilib, talabalar kompyuter 
platformasida qilayotgan, oʻqiyotgan va yaratayotgan narsalarni koʻp jihatli malakalar bilan bogʻlaydi. 
Kreativlikni baholash - talabaning qobiliyatlari haqidagi muayyan da’volarni dalilga asoslangan fikrlash 
jarayonida tahlil etishdir. Umuman olganda, talabaning baholashdagi vazifalarga javobi ushbu fikrlash 
jarayonida dalillar bilan taʼminlaydi, psixometrik tahlil esa har bir da’voni tahlil qilish uchun isbotning 
yetarli ekanligini belgilaydi. PISA baholash dasturidan kreativ fikrlashni baholashning asosiy doirasi sifatida 
foydalanish mumkin. PISA dasturida talabalar uchun tegishli kreativ fikrlash tavsifidan foydalanadi. PISA 
tadqiqotida kreativ fikrlash bilim sohasida original va samarali yechimlar, yutuqlar va tasavvurni ta’sirchan 
ko‘rinishlarga olib keladigan g‘oyalarni ishlab chiqish, baholash va takomillashtirishda samarali ishtirok 
etish qobiliyati deb ta’riflanadi. Ushbu tavsif talabalarning turfa kontekst va taʼlim darajasida gʻoya berish 
amaliyotida samarali qatnashishni oʻrganishlari kerakligiga, gʻoyaning oʻziga xosligi va munosibligini 
baholagan holda uning ustida mulohaza yuritishga va toki maromiga yetkazmaguncha gʻoyani 
takomillashtirishga urgʻu beradi. Bu tavsif ishlab chiqilayotganda, shuningdek, turli sohadagi mutaxassislar 

“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2023, № 11 
92 
maslahati va kreativlik borasidagi keng adabiyot tahlilining natijalari ham inobatga olingan. Kreativ fikrlash 
endigina shakllanayotgan talqin bo‘lib turgan bir paytda ancha keng hamda kreativlik tuzilmasi kuchli 
tadqiqotchilik an’anasiga ega bo‘ladi. Demak, kreativlik – layoqat, jarayon va muhit oʻrtasidagi oʻzaro 
munosabat boʻlib, u orqali shaxs yoki guruh ushbu ijtimoiy kontekst uchun ham yangi ham foydali boʻlgan 
salmoqli mahsulotni yaratishidir. Ijodiy maqsadlarni roʻyobga chiqarish kreativ fikrlashni taqozo 
etadi.Masalan, muhandislar yoki texnologik kashfiyotlarni yaratish bilan bogʻliq buyuk ijodkorlikda kreativ 
fikrlashdan tashqari salmoqli talant, chuqur bilim, muayyan sohada tinimsiz mehnat hamda jamiyat 
tomonidan ushbu mahsulot qiymatga ega ekanligi haqidagi eʼtirof ham talab etiladi. Aksincha, kichik yoxud 
kreativlik ijodiy fikrlashga qodir deyarli barcha insonlarga zarurdir. Tugʻma talantning ahamiyatini 
kamaytirish hamda takomillashtirish mumkin boʻlgan shaxsning kreativ fikrlash qobiliyatiga koʻproq urgʻu 
berish maqsadida PISA tadqiqoti kreativ fikrlash yo‘nalishining baholashi mana shu kichik kreativlik bilan 
bogʻliq vazifalarga asosiy eʼtiborni qaratadi. Kreativ fikrlashning bu turi nafaqat taʼlim kontekstiga, balki 
gʻoya berish masalalarini tahlil etish, jamiyatdagi muammolarni hal etishga aloqador boʻlgan kengroq 
sohalarga ham taalluqlidir.Muayyan omillar bo‘lajak energetik muhandislarda kreativlik sifatlari, 
malakalarini rivojlantirishga to‘sqinlik qiladi. Shu sababli pedagogik jarayonda energetik muhandislar ushbu 
omillarni bartaraf etishga e’tibor qaratishlari lozim. Quyidagi omillar shaxsda kreativlikni rivojlantirishga 
to‘sqinlik qiladi:
1) tavakkal qilishdan qochish;
2) fikrlash va xatti-harakatlarda qo‘pollikka yo‘l qo‘yish; 
3) shaxs fantaziyasi va tasavvurining yuqori baholanmasligi;
4) boshqalarga tobe bo‘lish;
5) har qanday holatda ham faqat yutuqni o‘ylash; 
Kreativ muhitda bo‘lajak energetik muhandislar diqqat-e’tiborini jalb etish maqsadida biror bir 
yangilikdan foydalanadi. Qiziquvchanlik va shubhani uyg‘otuvchi ma’lumot, bo‘lajak o‘qituvchilarni o‘ziga 
jalb etib, ularda o‘qishga bo‘lgan intilishni kuchaytiradi. Kreativ fikrlash ko‘nikmasidan talabalar individual 
va ijtimoiy muammolarni hal qilishda ham foydalanadilar.Ijtimoiy muammolarni hal qilish bo‘limida 
muammoga ijtimoiy ravishda yondashiladi. Bunda mavjud muammoga ijtimoiy jihatidan qaraladi, ya’ni 
muammo shaxsiy, ta’limiy hamda ijtimoiy globalligidan qat’iy nazar har bir shaxsning ehtiyojlariga yechim 
topish yo‘llari izlab topiladi. Talabalar kreativ kompetentlik sifatlarini shakllantirishda ta’lim mazmunini 
loyihalash va standartlashtirish, talabalar kreativ kompetentlikini rivojlantirishning didaktik shart-sharoitlari, 
talabalar kreativ kompetentlikini tashkil etish va rivojlantirishning kreativ pedagogik texnologiyalari, 
talabalar kreativ kompetentlik faoliyatini tashkil etish va intensivlashtirishning intellektual o’qitish 
tizimlarini ishlab chiqilishi maqsadga muvofiq ekan.Bu sohada talabalarning kreativ fikrlashi orqali 
innovatsion,global muammolarning amaliy yechimi, ijtimoiy guruh ehtiyojlarini aniqlash, o‘zgalar fikriga 
ijobiy munosabat bildirish kabi qobiliyatlari rivojlanadi. Itimoiy muammolarni hal qilish doirasida tuzilgan 
testlardagi topshiriqlarni bajaruvchi talabalardan, qo‘yiladigan muammo shaxsiy yoki global bo‘lishidan 
qat’iy nazar muammoga ijtimoiy yechim topiladigan g‘oyalarni to‘plash talab etiladi. 

Download 4,29 Mb.