Kafedra: halq tibbiyoti, reabilitologiya va jismoniy tarbiya fan: vrach nazaroti tibbiy profilaktika fakulteti

1 Sportchilarrejimi?

2. Sportchilarovkatlanishi?

3 Sportchinishaxsiygigienasi?

4. Sportchilarnimedikamentozta`minlanishi.

5. Dopinghaqidatushuncha.

6.Farmaqologikvositalarniaxamiyati?
Baholashmezoni:

100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% vaundankam
10-7,9-a`lo	7,75-5,6-yaxshi	5,5-4,25-o’rta	4,1-2,5-qoniqarsiz	2,4 vaundankam-yomon

7.Tavsiyaetilganadabietlar

Asosiy

1.Epifanov V.A., Apanasenko G.L. «Lechebnaya fizkultura i vrachebnыy qontrol» M., 1990

1.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000

2.Popov V.I. CHogovadze V.G. « Fizicheskaya reabilitatsiya» Rostov naDonu 2001

3.EpifanovV.A. “ Lechebnayafizicheskayakultura” M. 2003

4.DubrovskiyV.A. “ Lechebnayafizkultura” M. 2004

5.Lektsionnыe materialы i uchebno-metodicheskie razrabotki

6.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000

7.Rixsieva O.A. «Massaj» T. 1996

8.EvdokimovaT.A. MilyukovaI.V. Noveyshiyspravochnik“ Lechebnayafizkultura” M. 2004

9.«Meditsinskie osnovы fizicheskogo vospitaniya i formirovaniya zdorovya i garmonichnogo razvitiya detey i podrostkov» prof. Nazirov F.G. prof. Axmedova D.M. prof. Suyumov F.A. dots. Vasilev V.D, prof. Shayxova G.I. Tashkent 2003

10.Karpman V.L. «Serdtse i sport» M., 1999

11.Edvard T. Xouli, B. Don-Frenks « Ro’q ovodstvo instro’q toraozdorovitelnogo fitnessa» Kiev 2004

12.BetShou “YogafitTreningdlyazdorovya” M. 2005

13.MilyukovaI.V.EvdokimovaT.A. “ Gimnastikadlyadetey” M. 2004

14.A. BokovS. Sergeev “ Yogadlyadetey” M. 2004

15.Epifanov V.A., Moshkov V.N. «Lechebnaya fizkultura (spravochnik)» M.1997

16.M., Aulik I.V. «Opredelenie fizicheskoy rabotosposobnosti v klinike i sporte» M., 1990

17.YUldashev K.YU. «Nemedikamentoznыe metodы lecheniya profilaktiki i meditsinskoy reabilitatsii». Sb. nauch. trudov. T.-1994

18. CHet el adabieti:

TeylorS.B., MillerN.H. “ Basic physiologic principils relatied to

Group exirsise programs” Filadelphiya 1988

Tehaxton L. “ Phithiological and psythological effects of short term exirsise

eddiction on habitual runners.” 1992

19.Internetistochniki:

www.doktor.ru, www. medinfo. home.ml.org

http://www.restart-med.ru

http://www.mirmed.ru

http://micropolarization.narod.ru

http://skolioz.mccinet.ru

http://www.sportpsy.cz

Child in motion /cf/ (Rada Pisot)- http://www.zrs-kp.si/projekti/otrokvgibanju/Otrok%20v%20gibanju.pdf

www. aapmr.org, www.alhealth.com, www.docguide.com, www.healthweb.com, www.acsm.org, www.apta.org, www.sportsmed.org.

www.jphysiol.org, www.physsportmed.com

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG`LIQNI SAQLASh VAZIRLIGI

TOShKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
“TASDIQLAYMAN

O’quvishlaribo’yichaprorektor

Prof ________TeshaevO.R.

“_____”_________________2012 yil
Kafedra: Xalqtibbiyoti, Reabilitologiyavajismoniytarbiya
Fan: Shifokor nazorati

TIBBIYPROFILAKTIKAFAKULTETI 3-KURS

TALABALARIUCHUN

YAGONAUSLUBIYTIZIM

MAVZU: “Davolovchijismoniytarbiyaningumumiyasoslari, vositalari, shakllari. DJTxususiyatlarivata`sirmexanizmlari.”
Mavzusibo’yichaamaliymashg`ulot№13

TA`LIMTEXNOLOGIYASI

Toshkent–2012

Tuzuvchi: katta o’qituvchi Mirbabaeva D.B.


O’quv texnologiyasi tasdiqlangan:

kafedra yig`ilishida protokol №______ ____________12 y.

Fanning ta`lim texnologiyasi Toshkent tibbiyot akademiyasi Ilmiy-uslubiy kengashi “Ichki kasalliklar” sektsiyasida 2012 yil «____»dagi «_____»-son majlis bayoni bilan ma`qullangan.
Rayis: Professor,t.f.d. Karimov M.Sh.

O’quv mashg`ulotida ta`lim texnologiyasi modeli

Mavzu № 13 Davolovchijismoniytarbiyaningumumiyasoslari, vositalari, shakllari. DJTxususiyatlarivata`sirmexanizmlari.

Ta`lim berish texnologiyasi (amaliy mashg`ulot)

Vaqt: 90 daqiqa	Talabalarsoni:8-10
O’quv mashg`ulotining shakli va turi	Amaliymashg`ulot
O’quvmashg`ulotiningtuzilishi	1.Kirish qism.. 2. Nazariy qism 3.Analitik qism: -organayzer -Test va vaziyatli masalalarlar 4. Amaliy qism
O’quvmashg`ulotimaqsadi:	Shifobaxshjismoniytarbiyadakengko’llaniladiganvositalarvashakllarningturlarihakidatushunchaberishvaularningbemorlarnidavolashdagiahamiyatinitushuntirish.DJTnixususiyatlarinivata`sirmexanizmlarinio’rgatish.
Talababilishikerak:	Shifobaxshjismoniytarbiyadako’llaniladiganvositalarvashakllarningturlarinivaularningbemorlarnidavolashdagiahamiyatinibilishikerak. DJTnixususiyatlarinivata`sirmexanizmlariniurganishikerak.
Talababajaraolishilozim:	mustaqilravishdashifobaxshjismoniytarbiyadako’llaniladiganvositalarvashakllarningturlarinivaularningbemorlarnidavolashdagiahamiyatini,qo’llashnibilishikerak. DJTnixususiyatlarinivata`sirmexanizmlarinikullaolishikerak.
Pedagogikvazifalar: Shifobaxshjismoniytarbiyadakengko’llaniladiganvositalarvashakllarningturlarihakidatushunchaberishvaularningbemorlarnidavolashdagiahamiyatinitushuntirish.DJTnixususiyatlarinivata`sirmexanizmlarinio’rgatish.	O’quvfaoliyatinatijalari: mustaqilravishdashifobaxshjismoniytarbiyadako’llaniladiganvositalarvashakllarningturlarinivaularningbemorlarnidavolashdagiahamiyatini,qo’llashnibilishikerak. DJTnixususiyatlarinivata`sirmexanizmlarinikullaolishikerak.
Ta`limusullari	Ma`ruza, aqliyhujum, hikoya, amaliyishusuli, kitobbilanishlash, suhbat, ta`limiyo’yin, organayzer.
Ta`limshakli	Jamoaviy, guruhlardaishlash («Birgalikdao’qiymiz», «O’ylang-Juftlikdaishlang-Fikralmashing»), yakkatartibli
Ta`limvositalari	Doska-stend, yozuv taxtasi, sxema, eslatma, nazorat varag`i, matnlar, nazorat savollari, testlar, vaziyatli masalalar
Ta`limberishsharoiti	Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan, guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar (djt kabineti, sport anjomlari)
Monitoringvabaholash	Og`zakiso’rov: tezkor-so’rov,yozmaso’rov: test

O’quvmashg`ulotiningtexnologikharitasi

Ish bosqichlari va vaqti (90 daqiqa)		Faoliyat
		ta`limberuvchi		ta`limoluvchilar
1-bosqich. 5 daqiqa 15 daqiqa		Nazariy qism 1.1. Daftarlar va davomatnitekshirish 1.2 Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni etkazadi. Mashg`ulot rejasi bilan tanishtiradi. 1.3. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni; mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro’yxatini aytadi (ilova №.8) 1.4. O’quv mashg`ulotida o’quv ishlarini baholash mezonlari bilan tanishtiradi (ilova№6)		Tinglaydilar, yozib oladilar. Aniqlashtiradilar, savollar beradilar
2-bosqich. 5daqiqa 10 daqiqa 10daqiqa 15 daqiqa		Analitik qism 2.1. Tezkor-so’rov/ savol-javob/ aqliy hujum orqali bilimlarni faollashtiradi. 2.2. Amaliy mashg`ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq ta`lim jarayonini tashqil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon qiladi («Aylanma stol ishbilarmon o’yini) (ilova №3) 2.3. Klaster va kontseptual jadval organayzerlarni ishlash tartibini tushuntiradi va talabalarni guruhlarga ajratadi (ilova №4) 2.4.Tanafus 2.5.Talabalargamavzunio’zlashtirishuchunbelgilanganko’rgazmaliqurollar (testvavaziyatlimasala, kompyuterdasturlari, )nitaqdimetish, ulardanfoydalanishbo’yichako’rsatmalarvatushuntirishberish(ilova №4)		Javob beradilar YOzadilar. Guruhlarda ishlaydilar, taqdimotqiladilar vabosh.
3-bosqich. 10daqiqa 5daqiqa 10 daqiqa 5daqiqa		Amaliy qism 3.1. Amaliy ko’nikmalarni bajarish (ilova№5) 3.2.Mavzu bo’yicha yakun qiladi, qilingan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga talabalar e`tiborini qaratadi. 3.3. Guruhlar ishini baholaydilar, o’quv mashg`ulotining maqsadga erishish darajasini taxlil qiladi. Qontrol savollar taxlili (ilova №7) 3.4. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va uningbaholashmezonlarinietkazadi		Amaliy kunikmalarni bajaradilar O’z-o’zini, o’zaro baholashni o’tkazadilar. Savolberadilar Topshiriqniyozadilar
			1.Kirish 1.1. Mashg`ulotnio’tkazishjoyivajihozlanishi Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan, guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar (djt kabineti, sport anjomlari) 1.2.Motivatsiya

Shifobaxshjismoniytarbiyadakengko’llaniladiganvositalarvashakllarningturlarini,DJTnixususiyatlarinivata`sirmexanizmlarinibilishvaularningbemorlarnidavolashdaqo’llash katta ahamiyatga egadir.Talabatomonidano’zlashtirilganbilimvaamaliyko’nikmalaresa, unikelajakdao’zmutaxassislikamaliyotidaishonchbilanqo’lashimkoniyatiniberadi.

1.3. Fanlararovafanlarichraaloqalar Sporttibbiyotifanibo’yichata`limberishvertikalintegratsiyabo’yichanormalanatomiya, normalvapatologikfiziologiya, ichkikasalliklarpropedevtikasi, gorizontalintegratsiyabo’yichafakultativvagospitalterapiya, travmatologiyavaortopediya, jismoniytarbiyavaShJTfanlaribilano’zviybog`langan

2. Nazariyqism 2.1. MASHG`ULOTNINGQISQACHAMAZMUNI.

Davolovchijismoniytarbiya (DJT) – bujismoniytarbiyavositalarinikasalliknidavolash, oldiniolishvabemorlarnireabilitatsiyasimaqsadidaqo’llashdir.

DJTningo’zigaxosxususiyatlariyokidavolashusullari :

-DJTtabiiybiologikdavolashusulidir. Bundadavolashjarayonidatabiiybo’lganharakatlarvatabiiyomillardanfoydalaniladi;

-butundavolanishjarayonidabemorlarfaolishtiroketadilar;

-DJTpatogenetikdavolashusulidir. Jismoniytarbiyavositalariyordamibilankasalliklrningpatogenezigata`sirko’rsatiladi. Masalan : bronxialastmadabronxlarningtorayishi (spazmi) kuzatiladi. Beriladiganmaxsusmashqlaryordamidabronxlarningtorayishigata`siretib, yo’qotiladi. Bundao’pkaventilyatsiyasioshiriladi, drenajlovchinafasmashqlariyordamidaturibqolgansekretlarhaydaladi;

-DJTnospetsifikdavolashusulidir. Davolashmaqsadidaberiladi-ganmashqlarspetsifikta`sirqilishbilanbirvaqtda, organizmningumumiyreaktivligi,moddaalmashinuvjarayonlari,organlarningqonbilanta`minlanishlarinikuchaytiradi;

-DJTfunktsionaldavolashusulidir. Patologikjarayonningrivojlanishihisobigaorganvasistemalarningfunktsionalholatlaridabo’zilishlarkuzatiladi. ShJTvositalaribilanbuzilganfunktsionalholatlaryaxshilanadivatiklanadi. Masalan : jarohatvaqtidasingansuyak-largagipsqo’yiladi, bundayaqinbo’lganikkibo’shbo’g`imfiksatsiyalanadi. Natijadauzoqvaqtgaqo’yilgangipsbo’g`imlardagiharakatlarnichegaralaydi, ularningqonbilanta`minlanishibo’ziladivamushaklaratrofiyagauchraydi. Bemorlargaberiladiganjismoniytarbiyavositalaribuholatlarnikamaytirishga, yo’qotishgavafunktsiyasiniyaxshilashgavaqisqavaqtdavomidatiklashgaqaratiladi. Shifobaxshgimnastikamuolajasigipsqo’yilganbirinchikundanboshlabochiqjoylarga, bo’shbo’g`imlargaberiladi. Gipsolinganidanso’ngharxilmashqlarberiladi (to’zatuvchi, mexanotera-piya, muvozanatga, koordinatsiyagavah.z) vaularyordamidabuzilganfunktsiyalaryaxshilanadivatiklanadi.

Davolovchi jismoniytarbiyaningta`sirmexanizmlari :

1.Neyro-reflektor-gumoralta`sir – jismoniymashqlarnervretsep-torlariningnospetsifikqo’zg`atuvchilaribo’libhisoblanadilar. Ularnervretseptorlarigata`siretib, markazgaintiluvchiyo’lorqaliMNSgabora-dilar. Uerdagipofiz-gipotalyamussistemasiorqalio’tib, retikulyarfor-matsiyavapo’stloqostidajoylashganharxilmarkazlargata`siretib, impulslarnio’zgartirilganholdamarkazdanqochuvchinervyo’llariorqalipatologiko’chog`igaqaytibtushadivaquyidagilargaolibkeladi:

-qonvalimfaaylanishiyaxshilanadi;

-moddaalmashinuvjarayonifaollashadi;

-biologikaktivmoddalarningajralishikuchayadi;

-regeneratsiyavareporatsiyajarayonlariyaxshilanadi;

-to’qimatrofikasiyaxshilanadi.

Bundayta`sirlarnatijasidaog`riqsusayadivaqoladi, yallig`lanishholatlarikamayadi, spazmalitikta`sirniyuzagakeltiradi.

2.Kompensator (to’ldiruvchi) ta`sir – bundaorganizmdagipatologiko’zgarishlaro’rnito’ldiriladivapatologikjarayonningavjolibketishi-ningoldiolinadi. Masalan : nafasorganlarikasalliklarida, nafasjarayo-nidaishtiroketuvchimushaklargamashqlarberiladi, ya`nidiafragmaga, qovurg`alaroralig`iga, elkakamariga, orqamushaklariga. Hazmorganlarikasalliklaridaqorinoldimushakpressigamashqlar, tostubiorganlarikasalliklaridaoraliqvaanussfinkterigamashqlarvah.z.

3.Trofikta`sir – qo’llanilayotganjismoniytarbiyavositalarita`si-ridatomirlarkengayadi, qonaylanishiyaxshilanadi, moddaalmashinuviyaxshilanadi, natijadajarohatlanganjoyningtrofikasiyokioziqlanishiyaxshilanadi.

Davolovchijismoniytarbiyavositalarigaquyidagilarkiradi :

1.Jismoniymashqlar

2.Tabiatningtabiiyomillari

3.Shifobaxshmassaj

4.Mehnatbilandavolash

Jismoniymshqlar.

JismoniymashqlarDJTningasosiyvositasibo’libhisoblanadi. Jismoniymashqlarquyidagilargabo’linadi :

1.Gimnastikmashqlar

2.Amaliysportmashqlari

3.O’yinlar

Gimnastikmashqlarjismoniymashqlarningasosinitashqiletadi. Gimnastikmashqlaro’znavbatidabo’linadi :

A.Nafasmashqlariga:

-ko’kraknafasmashqlari

-diafragmalyokiqorinorqalinafasmashqlari

-to’liqyokiaralashnafasmashqlari

-lokalyokimahalliynafasmashqlari

b)dinamiknafasmashqlari

-fiziologiknafasmashqlari

-Strelnikovabo’yichaparadoksalnafasmashqlari – o’pkaningventi-lyatsiyasinioshirishvadrenajiniyaxshilashuchunberiladi, qo’lvaoyoqlarbilanbirgalikdaharakatqilinib, asosiye`tibornafasolishgaqaratiladi.

v)maxsusnafasmashqlari

-ritmikyurish – bundanafasolishyurishgamoslashtiriladi, ya`ni 1-nafasolinadi, 2-nafaschiqariladi.

-tovushlinafasmashqlari – tovushlinafasmashqlarinibajarishmaqsadidaunlivaundoshharflardanfoydalaniladi. Bumashqlaro’pkaventilyatsiyasinioshirishmaqsadidaqo’llaniladi, masalan : nafasolib, nafaschiqarishdaunliharflardanfoydalaniladi. Shuningdeknafasyo’lla-ridanbalg`amnihaydashmaqsadidanafaschiqarishdaundoshharflarniaytishbilanamalgaoshiriladi.

-drenajlovchinafasmashqlari – asosiye`tibordrenajlovchidastlab-kiholatlargaqaratiladi, ya`niungatalabshuki, patologiko’chog`bronxlarbifurkatsiyasidan, tananingboshqismidanyuqoriturishikerak. Quyidagidastlabkiholatlarqo’llaniladi :

a) sog`yonboshdayotgan;

b) tizza-tirsak;

v) qorindayotib, boshipastgatushurilgan;

g) qorindayotib, oyoqqismi 15, 30, 45 graduslargako’tarilgan;

d) o’tirgan, boshqismipastgaengashtirilgan.

B.Umumiyrivojlantiruvchimashqlarga :

Umumiyrivojlantiruvchimashqlarbelgilaribo’yichaquyidagilargabo’linadi :

a) anatomikbelgisibo’yicha

-yuz, ensamushaklariuchunmashq

-bo’yin, elkavaorqamushaklariuchunmashq

-qo’lmushaklariuchunmashq

-qorinoldimushaklarpressivatostubimushaklariuchunmashq

-oyoqmushaklariuchunmashq

-butuntanamushaklariuchunmashq

b) faollikbelgisibo’yichamashqlar

-passivmashqlar – tushaktartibotidagibemorlaruchuntavsiyaetiladi, metodist, shifokor, hamshirayokiboshqalaryordamidamashqlarbajariladi

-faolmashqlar – bemorlaro’zimustaqilmashqlarnibajaradi

-ideomotormashqlar – hayolanbajariladiganmashqorganizmganeyroreflektorta`sirko’rsatadi

v) snaryadlarniqo’llashbelgisibo’yichamashqlar

-snaryadsizbajariladiganmashqlar

-snaryadlarbilanbajariladiganmashqlar (gimnastiktayoqcha, meditsin-bol, koptok, sakratgich, halqa, espander, gantellavah.z)

-snaryadlardabajariladiganmashqlar (gimnastikskameykalar, sog`lomlashtiruvchinarvon, sog`lomlashtiruvchidiskvah.z)

-mexanoterapiya – bundatibbiyasboblar, apparatlarvatrenajerlardanfoydalaniladi. Tibbiyasboblar – og`iznivalablarnikengaytiruvchi, apparatlar – ortopedikmoslamalar, yordamchimoslamalarvaJomapparati, trenajerlar – veloergometr, velotrenajer, yuguruvchiyo’lka, “eshkakeshish”, kuchtalabqiluvchitrenajerlar, “chigiritka” trenajerivah.z.

g) o’quv-tarbiyaviybelgisibo’yichamashqlar

-intizomlashtiruvchimashqlar

-tayyorlovchimashqlar

-to’zatuvchi (korrektsiyalovchi) mashqlar

-mosharakatli (koordinatsiyaga) mashqlar

-ritmoplastikmashqlar

-muvozanatuchunmashqlar

-tirmashishmashqlari

-o’rmalashmashqlari

-osilibturishmashqlari

-irg`itishmashqlari

-sakrashmashqlari

-qarshilikdabajariladiganmashqlar

Amaliysportmashqlari – bumashqlaryordamidayuklamalargamos-lashtirish, oshiribborish, qonvalimfaaylanishlari, moddaalmashinuvi-ningyaxshilanishiamalgaoshiriladi. Ulargaquyidagilarkiradi : yurish, yugurish, o’tirganvaturganholatlardaeshkakeshish, so’zish, chang`ivaqonkiuchish, velosipedhaydash.

O’yinlar – ularquyidagilargabo’linadi :

-kamharakatlio’yinlar – shaxmat, shashkavah.z. Bundabemorlarnikasallikdanchalg`itish, emotsional-ruhiyholatigata`siretish, e`tiborinikuchaytirishamalgaoshiriladi;

-harakatlio’yinlar – stoltennisi, badminton, kegelban, kreketvah.z. Ularyordamidabemorlarningemotsionalholatiyaxshilanadi, harakatkengligioshiriladi, o’sibboruvchiyuklamalargaorganizmmoslashtiriladi;

-sportgaoido’yinlar – voleybol, basketbol, futbolvah.z. Ularhambemorlarningemotsionalholatiniyaxshilaydi, o’sibboruvchiyuklamalargaorganizmnimoslashtiradi.

Tabiatningtabiiyomillari

Tabiatningquyidagitabiiyomillaridanfoydalaniladi :

-aeroterapiya – havobilandavolash;

-gidroterapiya – suvbilandavolash;

-tallasoterapiya – dengizsuvlaribilandavolash;

-gelioterapiya – quyoshnurlaribilandavolash.

Buomillardanorganizmnichiniqtirish, kasallikningoldiniolishvadavolashmaqsadidaqo’llaniladi.

Bemorningemotsionalruhiyholatlarigaoidsavollarnixalqilishuchunqo’llaniladi. Mehnatbilandavolashshifoxonavauysharoitlaridaolibboriladi. Shifoxonada, ayniqsaasabkasalliklari, travmatologiya, revmatologiyavaboshqabo’limlardamuhimahamiyatgaega. Asabkasalliklaribo’limidabemorlarningo’ziga-o’zihizmatinitiklash, travmatologiyada – mehnatstendlaridanfoydalanib, bemornihayotfaoliyatidazarurmehnat-largao’rgatish. Uysharoitidamevavasabzavotlarnitozalash, hamirliovqatqilish, tugish, bichishmashqlari, bog`vapolizlardame`yorliishlash.

DJTshakllariikkiguruhgabo’linibo’rganiladi :

-ertalabkibadantarbiya

15 – 20 minutdavomidabajariladi, qo’llashdanmaqsadorganizmningumumiytonusiniko’tarish, tetiklashtirish. Shaklyakka, kichikguruh, guruhholidao’tkaziladi;

-shifobaxshgimnastikamuolajasi

shifoxonadao’tkziladiganshakllarningasosiysibo’libhisoblanadi. Muolaja 3 qismdaniboratdir, ya`ni - kirishqismi, bundaorganizmasosiyyuklamanibajarishgatayyorlanadi. Birinchiqismdaengilmashqlarberilib, umumiyvaqtning 15-25 %nitashqiletadi;

- asosiyqismi, bundaorganizmgaaso-siymashqlarberiladivauningjismoniyyuklamagamoslashishiamalgaoshiriladi. Mashqlar, yuklamalarasta-sekino’sibboradi, avvaligaumumiyvaqtning 50 %, keyinchalik 70 % ajratiladi;

- tugallanishqismi – bundaorganizm-gaengil, bo’shashtiruvchimashqlarberiladi, organizmningdastlabkiholati-gaqaytishita`minlanadi. Avvaligaumumiyvaqtning 25 %, keyinchalik 15 % ajratiladi.

Shifobaxshgimnastikamuolajasiniamalgaoshirishuchunharbirsistemakasalligiga, harbirkasallikkaalohidagimnastikmashqlarkompleksito’ziladivayakka, kichikguruh, guruhholidao’tkaziladi;

-bemorlargaberiladiganindividualtopshiriqlar

bemorlargakasalliginibilganholdashifokoryokimetodisttomonidanindividulbajarishiuchunmashqlarberiladi. Masalan : nafasorganlarikasalligida – drenajlovchidastlabkiholatlardamashqlarbaja-rish, maxsustovushlinafasmashqlarivah.z.;

-me`yorliyurish

bushaklyurak-qontomirsistemasi, nafasorganlari, tayanch-harakatapparatikasalliklarida, moddaalmashinuvibo’zilishlaridaqo’llaniladi. Shakldavolovchishifokoryokimetodisttomonidannazoratqilinadi. Masalan : miokardningo’tkirinfarkti – bemorlarme`yorliyurishnipalata-da, so’ngrakoridordama`lummasofalarnio’tishbilanamalgaoshiradilar.

-terrenkur

Harxilko’tarilibtushishburchagiga, masofao’zunligigaegabo’lganmaxsustayyorlanganyo’lka. Bushaklasosansanatoriya-kurortlarda, dispan-serlardaqo’llaniladi. YUrak-qontomirkasalliklarida, nafasorganlari, oshqozon-ichakyo’li, tayanch-harakatapparatikasalliklarivamoddaalmashinuvibo’zilishiborbemorlargatavsiyaetiladi. Davolashmaqsadidabuyurilishiuchunterrenkurning 4 tamashrutitavsiyaetiladi, ular :

-1-marshrut – ko’tarilishburchagi 4 gradusdanoshmaydi, masofao’zun-ligi 500 metr;

-2-marshrut – ko’tarilishburchagi 5-10 gradus, masofa 1000 metrgacha;

-3-marshrut – ko’tarilishburchagi 11-15 gradus, masofa 2000 metrgacha;

-4-marshrut – ko’tarilishburchagi 16-20 gradus, masofa 3000-5000 metrgacha.

-sog`lomlashtiruvchiyugurish

me`yorlisur`atdayugurishuchunoyoqlarma`lumbalandlikkako’trilibyuguriladi;

-sayrqilish, ekskursiya

sog`lomlashtirish, organizmnimustahkamlash, chiniqtirish, emotsionaltonusnitiklashmaqsadidafoydalaniladi;

-yaqinturizm

asosansanatoriya-kurortlarda, tog`lisharoitdaqo’llanilib, bemorlargakunigako’pemas, kamemaso’rtahisobda 15 kmgachayurishtavsiyaetiladi;

-o’yinlidarslar

shifoxonadantashqaridao’yinvositalaridanfoydalanganholdao’yinlidarslaramalgaoshiriladi. Bubilanbemorlarorganizminio’sibboruvchijismoniyyuklamalargamoslashtiribboriladi.

-ommaviyjismoniytarbiyaviychiqishlar.

DJTdaquyidagiharakattartibotlarivaularningvazifalarifarqlanadi :

A) qat`iy

B) kengaytirilgan

Muolajaningdavomiyligi 5-7 minut, ishlash – damolishnisbati 1:1, o’rtahisobda 8-10 tamashqberiladi, harbirmashq 3-4 martasekinsur`atdaqaytariladi.

Umumiyvazifalari :

1.Bemorgata`siretayotganruhiyvajismoniyta`sirlarnikamayti-rishyokiyo’qotish.

2.Qonaylanishningekstrakardialomillarinifaollashtirishyokiyaxshilash.

3.Qat`iytushaktartibotiasoratlariningoldiniolish (yotoqyara, qondimlanishi, ichakparezi, mushakatrofiyasi, qontrakturavah.z.).

Muolajaningdavomiyligi 15-20 minut, ishlash – damolishnisbati 3:1, o’rtahisobda 20-25 tamashqberiladi, mashqlarningqaytarilishsoni 6-8 marta, sekinsur`atda.

Umumiyvazifalari :

1.Qonaylanishningekstrakardialomillariniasta – sekinchiniqti-rish;

2.Engiljismoniyyuklamalargaorganizmniasta-sekinmoslashtirish.

3.Dimlanishholatlaribilankurashish.

A) erkinavaylovchi

B) erkinavaylovchi-chiniqtiruvchi

V) erkinchiniqtiruvchi

Muolajaningdavomiyligi 30-45 minut, ishlash – damolishnisbati

5 : 1, o’rtahisobda 25-35 tamashqberiladi, mashqlarningqaytarilishsoni 10-12 marta, sekin, o’rtasur`atlarda.

Umumiyvazifalari :

1.O’sibboruvchijismoniyyuklamalargaorganizmnimoslashtiribborish.

2.Organvasistemalarorasidagio’zaroaloqalarningkorrelyativli-giniyaxshilash.

3.Bemorlarnikasbvayashashfaoliyatlarigatayyorlash.

1.Dastlabkiholatnitanlash.

2.Patogenetikbelgisibo’yichamaxsusmashqlarnitanlash.

3.Muolajaningdavomiyligi.

4.Beriladiganmashqlarningsoni.

5.Harbirmashqningqaytarilishsoni.

6.Birmashqningdavomiyligi (tushaktartiboti – 10-15 sekund, yarimtushaktartiboti – 15-20 sekund, erkintartiboti – 30-40 sekund).

7.Qo’llaniladiganmashqlarningtarqoqligi, ya`nimuolajagaharxilmashqlarkiritilishikerak.

8.Berilayotganyuklamaningasta-sekinlikprintsipi, ya`nimuolajashundaytuzilishikerakki, avvalbemororganizmiengilmashqlaryordamidaasosiyyuklamagatayyorlanadi, so’ngramuolajaoxiridabo’shashtiruvchimashqlaryordamidabemororganizmidastlabkiholatgaqaytarilishilozim.

9.Qo’llaniladiganmashqlarsur`ati (sekin, o’rta, tez, tezlashadigan).

10.Muolajavaqtidaishlash-damolishnisbati.

11.Muolajavaqtidabajariladiganharakatningritmivaamplitudasi.

12.Muolajagaemotsionalomillarniqo’shish (musiqa, raqslargaxosmashq).

DJTbo’yichavrachningmajburiyatlari

1.Bemorlarniqabulqilishvatekshirish.

2.DavolovchishifokorlarbilanDJTgako’rsatmavaqarshiko’rsatmalarhaqidasuhbato’tkazish.

3.Mashg`ulotlarningeffektivliginianiqlash.

4.Vrachli-pedagogiknazoratnio’tkazish.

5.Metodistningmalakasinioshirishnimuntazamnazoratqilish.

6. DJTmashg`ulotisxemasinito’zishvashifobaxshgimnastikamuolajasinito’zishdaShJTningvazifalarinitavsiyaetish.

Shifobaxshgimnastikamuolajasinio’tkazishgaqarshiko’rsatmalar:

1.Nisbiyqarshiko’rsatmalar :

-bemorlarningumumiyog`irholati;

-kasallikningo’tkirdavri;

-tanaharoratining 37,5 gradusdanortishi;

-jismoniymashqlarbajarishdaog`riqningzo’rayishi;

-yiringlijarayonningbo’lishi;

-shikastlangansuyakbo’laklariningetarlibo’lmaganimmobilizatsiyasi;

-yirikqontomirvanervyaqinidayodtanalarningbo’lishi;

-qonketishvaqonketishgamoyillik.

Buko’rsatmalarningnisbiydeyilishigasababshuki, ularbartarafetilganidanso’ngshifobaxshjismoniytarbiyamuolajasinibemorgatavsiyaetishmumkin.

-yomonsifatlishishishlaryokionkologikkasalliklar.

2.2. YANGIPEDAGOGIKTEXNOLOGIYA
“Issiqkartoshka” metodi.

Bumetodtalabalarnitezfikrlashgao’rgatadi. Bilimlarinimustaxkamlashgayordamberadi.

O’yinuchunkerak:

3. 
   Mavzubo’yichasavollarto’plami.
   
4. 
   To’p “ kartoshka” , “mosh”.
   

O’qituvchiishtiroqchilargaorqatomonibilano’tiradivaqarsakchaladiyokiqalambilanqattiquradi. Ishtirokchilarto’pnibir-birigauzatadilar, qarsakto’xtaganidakimdato’pqolibketsa, shuishtirokchijavobberadi. Agarjavobnoto’g`ribo’lsa, boshqaishtirokchijavobberishimumkin. Bujarayonbarchaishtirokchijavobbergunichadavometadi.

2)Shifoxonadantashqaridaqo’llaniladiganDJTshakllari:terrenkur,sog`lomlashtiruvchiyugurish,sayrqilish, ekskursiya,yaqinturizm,o’yinlidarslar vaommaviyjismoniytarbiyaviychiqishlar.

A) qat`iy

B) kengaytirilgan

Umumiyvazifalari :

1.Bemorgata`siretayotganruhiyvajismoniyta`sirlarnikamayti-rishyokiyo’qotish.

2.Qonaylanishningekstrakardialomillarinifaollashtirishyokiyaxshilash.

3.Qat`iytushaktartibotiasoratlariningoldiniolish (yotoqyara, qondimlanishi, ichakparezi, mushakatrofiyasi, qontrakturavah.z.).

2.YArimtushakyokipalataharakattartiboti.

Umumiyvazifalari :

1.Qonaylanishningekstrakardialomillariniasta – sekinchiniqti-rish;

2.Engiljismoniyyuklamalargaorganizmniasta-sekinmoslashtirish.

3.Dimlanishholatlaribilankurashish.

3.Erkinharakattartiboti

A) erkinavaylovchi

B) erkinavaylovchi-chiniqtiruvchi

V) erkinchiniqtiruvchi

Umumiyvazifalari :

1.O’sibboruvchijismoniyyuklamalargaorganizmnimoslashtiribborish.

2.Organvasistemalarorasidagio’zaroaloqalarningkorrelyativli-giniyaxshilash.

3.Bemorlarnikasbvayashashfaoliyatlarigatayyorlash

2. Xatnito’xtatadiganimloxatolarigavaboshqaomillargae`tiborbermang.

3. Ajratilganvaqttugagunchayozishnito’xtatmang. Agardaaqlingizdag`oyalarkelishibirdanto’xtasa, uholdaqachonkiyangig`oyalarkelmagunchaqog`ozgarasmchizibturing.

Harbirguruhboshqaguruhlarnibaholaydi. Harbirtalabbo’yichato’liqbajarilsa – 15 ball

FizioterapiyabulimigapulmonologiyabulimidanDJTgayiullanmaolishuchunbemorolibkelindi. Bubemordabronxitbor.YAlliglanishsoxasibronxningpastki 1\3 qismidajoylashgan.BemorgaqandayDJTmashqlarinitavsiyaetasiz? Buqandayo’tkaziladi, maksadivabemorningboshlangichvaziyatiqandaybulishikerak?

BemorBuranovD.38 yoshda, bronxialastmabilanog`rigan. U fizioterapevt xuzuriga jo’natildi. Unga qanday DJT mashqlarini taklif etasiz? Bunda qaysi davolash usuliga asoslangan? Tavsiya etilgan mashqlar ta`sir etish mexanizmi?

Kardiologiya bulimidan Axmedov A.40yoshda DJTga junatildi. Diagnoz: gipertoniya kasalli. Periferik qon aylanishini yaxshilash uchun qanday gimnastik mashqlar tavsiya qilasiz?

1.Shifobaxshjismoniytarbiyaningo’zigaxosusuliniko’rsating

A.*tabiiy biologik usuli

V.gumoral usuli

S. umumiy mustaxkamlovchi davolash usuli

D.stimulyatsiyalovchi davolash usuli

2.Jismoniy mashqlarning davolovchi ta`sir mexanizmini ayting

A.*kompensator

V. jismoniy

S. spetsifik

D. nospetsifik

3.Shifobaxsh jismoniy tarbiyaning asosiy guruh vositalarini ko’rsating

A.*jismoniy mashqlar

V. me`yorli yurish

S. terrenkur

D. ertalabki gigienik gimnastika

4.Jismoniy mashqlar bo’linadigan guruhni ko’rsating

A.*gimnastik mashqlar

V. umumiy mustaxkamlovchi

S. chiniqtiruvchi

D. maxsus

5.Gimnastik mashqlar bo’linadigan guruhni ko’rsating

A.*nafas mashqlari

V. izotonik mashqlar

S. izometrik mashqlar

D. amaliy sport mashqlari

6.Nafas mashqlarining turini ko’rsating

A.*statik

V. izometrik

S. ideomotor

D. nafasni olishda ushlab turuvchi

7.Statik nafas mashlarining turini ayting

A.*ko’krak

V.Buteyko bo’yicha VLGS

S. Strelnikova bo’yicha nafas gimnastikasi

D. nafas olishda nafasni ushlash bilan

8.Dinamik nafas mashqlarining turini ko’rsating

A.*fiziologik

V. ko’krak

S.diafragmal

D. aralash

9.Asosiy maxsus nafas mashqlarini ayting

A.*tovushli nafas mashqlari

V. maxalliy nafas mashq

S.diafragmal

D. nafas olishda nafasni ushlash bilan

10.Umumiy rivojlantiruvchi gimnastik mashqlar qaysi belgisi bo’yicha o’rganiladi

A.*anatamik belgisi bo’yicha

V. patogenetik belgisi bo’yicha

S. ketma-ketlik belgisi bo’yicha

D. fiziologik belgisi bo’yicha

11.Faollik belgisi bo’yicha asosiy mashq turini ko’rstaing

A.*ideomtor

V. izotonik

S. izometrik

D. kuchlanish bilan mashqlar

12.Mexanoterapiyada qo’llaniladigan yordamchi vositani ko’rsating

A.*trenajerlar

V. Ilizarov apparati

S. Shteynbok apparati

D.tredban

Baholashmezoni:

Maksimalball 15	13-12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6ball
20-16-a`lo	15-12-yaxshi	11-7-o’rta	6-4-qoniqarsiz	3 vaundankam-yomon
100%-86%	85%-73%	72-56%	55%-46%	45% vaundankam

4. Amaliyqism

Mustaqilravishdashifobaxshjismoniytarbiyadako’llaniladiganvositalarvashakllarningturlariga asoslanib va qo’llabbemorlarga kompleks reja tuzadilar, xarakat tartibotini aniqlaydilar.

- og`zaki;

• 
  yozma;
  
• 
  organayzerlar;
  
• 
  test;
  
• 
  vaziyatlimasalalarechish;
  
• 
  egallanganamaliyko’nikmalarninamoyishetish;
  

1 DJTgatushunchabering?

2 DJTnivositalarinisanabuting?

3 DJTnishakllari?

4 DJTnixususiyatlari?

5 DJTnita`sirmexanizmlari?

1.Epifanov V.A., Apanasenko G.L. «Lechebnaya fizkultura i vrachebnыy qontrol» M., 1990

1.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000

2.Popov V.I. CHogovadze V.G. « Fizicheskaya reabilitatsiya» Rostov naDonu 2001

3.EpifanovV.A. “ Lechebnayafizicheskayakultura” M. 2003

4.DubrovskiyV.A. “ Lechebnayafizkultura” M. 2004

5.Lektsionnыe materialы i uchebno-metodicheskie razrabotki

6.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000

7.Rixsieva O.A. «Massaj» T. 1996

8.EvdokimovaT.A. MilyukovaI.V. Noveyshiyspravochnik“ Lechebnayafizkultura” M. 2004

9.«Meditsinskie osnovы fizicheskogo vospitaniya i formirovaniya zdorovya i garmonichnogo razvitiya detey i podrostkov» prof. Nazirov F.G. prof. Axmedova D.M. prof. Suyumov F.A. dots. Vasilev V.D, prof. Shayxova G.I. Tashkent 2003

10.Karpman V.L. «Serdtse i sport» M., 1999

11.Edvard T. Xouli, B. Don-Frenks « Rukovodstvo instruktoraozdorovitel-nogo fitnessa» Kiev 2004

12.BetShou “YogafitTreningdlyazdorovya” M. 2005

13.MilyukovaI.V.EvdokimovaT.A. “ Gimnastikadlyadetey” M. 2004

14.A. BokovS. Sergeev “ Yogadlyadetey” M. 2004

15.Epifanov V.A., Moshkov V.N. «Lechebnaya fizkultura (spravochnik)» M.1997

16.M., Aulik I.V. «Opredelenie fizicheskoy rabotosposobnosti v klinike i sporte» M., 1990

17.YUldashev K.YU. «Nemedikamentoznыe metodы lecheniya profilaktiki i meditsinskoy reabilitatsii». Sb. nauch. trudov. T.-1994

18. CHet el adabieti:

TeylorS.B., MillerN.H. “ Basic physiologic principils relatied to

Group exirsise programs” Filadelphiya 1988

Tehaxton L. “ Phithiological and psythological effects of short term exirsise

eddiction on habitual runners.” 1992

19.Internetistochniki:

www.doktor.ru, www. medinfo. home.ml.org

http://www.restart-med.ru

http://www.mirmed.ru

http://micropolarization.narod.ru

http://skolioz.mccinet.ru

http://www.sportpsy.cz

Child in motion /cf/ (Rada Pisot)- http://www.zrs-kp.si/projekti/otrokvgibanju/Otrok%20v%20gibanju.pdf

www. aapmr.org, www.alhealth.com, www.docguide.com, www.healthweb.com, www.acsm.org, www.apta.org, www.sportsmed.org.

www.jphysiol.org, www.physsportmed.com

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG`LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI

TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
“TASDIQLAYMAN

O’quvishlaribo’yichaprorektor

Prof

.__________TeshaevO.R.

“_____”_________________2012 yil
Kafedra: Xalqtibbiyoti, Reabilitologiyavajismoniytarbiya
Fan: Shifokor nazorati

TIBBIYPROFILAKTIKAFAKULTETI 3-KURS

TALABALARIUCHUN

YAGONAUSLUBIYTIZIM

MAVZU: “Statsionardavasanatoriylardaharakattartibotlari. DJTvazifalari.CHiniqishasosiyprintsiplari.”

Mavzusibo’yichaamaliymashg`ulot№ 14

TA`LIMTEXNOLOGIYASI


Toshkent–2012

Tuzuvchi: katta o’qituvchi Mirbabaeva D.B.


O’quv texnologiyasi tasdiqlangan:

kafedra yig`ilishida protokol №______ ____________12 y.

Fanning ta`limtexnologiyasi Toshkent tibbiyot akademiyasi Ilmiy-uslubiy kengashi “Ichki kasalliklar” sektsiyasida 2012 yil «____»dagi «_____»-son majlis bayoni bilan ma`qullangan.
Rayis: Professor,t.f.d. Karimov M.Sh.


O’quv mashg`ulotida ta`lim texnologiyasi modeli

Mavzu № 14 Statsionardavasanatoriylardaharakattartibotlari. DJTvazifalari.CHiniqishasosiyprintsiplari.

Ta`lim berish texnologiyasi (amaliy mashg`ulot)

Vaqt: 90 daqiqa	Talabalarsoni:8-10
O’quv mashg`ulotining shakli va turi	Amaliymashg`ulot
O’quvmashg`ulotiningtuzilishi	1.Kirish qism.. 2. Nazariy qism 3.Analitik qism: -organayzer -Test va vaziyatli masalalarlar 4. Amaliy qism
O’quvmashg`ulotimaqsadi:	Harakattartibotihaqidatushunchaberish, bemorlarnidavolashdaharakattartibotlarinito’g`ritanlashgavavazifalarinito’g`riqo’yish. DJTvazifalari.CHiniqishasosiyprintsiplari.Insonhayotidachiniqishningahamiyati.
Talababilishikerak:	Harakattartibotihaqida, bemorlargadavolashdaharakattartibotlarinito’g`ritanlashvavazifalarinito’g`riqo’yish.DJTnivazifalarini. CHiniqishasosiyprintsiplari. Insonhayotidagichiniqishningahamiyati.
Talababajaraolishilozim:	mustaqilravishdabemorlargadavolashdaharakattartibotlarinito’g`ritanlashvavazifalarinito’g`riqo’yish.DJTvazifalari.CHiniqishasosiyprintsiplari. Insonhayotidachiniqishningahamiyati.
Pedagogikvazifalar: Harakattartibotihaqidatushunchaberish, bemorlarnidavolashdaharakattartibotlarinito’g`ritanlashgavavazifalarinito’g`riqo’yish. DJTvazifalari.CHiniqishasosiyprintsiplari.Insonhayotidachiniqishningahamiyati.	O’quvfaoliyatinatijalari: mustaqilravishdabemorlargadavolashdaharakattartibotlarinito’g`ritanlashvavazifalarinito’g`riqo’yish.DJTvazifalari. CHiniqishasosiyprintsiplari. Insonhayotidachiniqishningahamiyati.
Ta`limusullari	Ma`ruza, aqliyhujum, hikoya, namoyish, amaliyishusuli, kitobbilanishlash, suhbat, ta`limiyo’yin, organayzer.
Ta`limshakli	Jamoaviy, guruhlardaishlash («Birgalikdao’qiymiz», «O’ylang-Juftlikdaishlang-Fikralmashing»), yakkatartibli
Ta`limvositalari	Doska-stend, yozuv taxtasi, eslatma, nazorat varag`i, matnlar, nazorat savollari, testlar, vaziyatli masalalar
Ta`limberishsharoiti	Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan, guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar (djt kabineti, sport anjomlari,tonometr, fonendoskop,sekundomer,vaboshqalar.)
Monitoringvabaholash	Og`zakiso’rov: tezkor-so’rov,yozmaso’rov: test

O’quvmashg`ulotiningtexnologikharitasi

Ish bosqichlari va vaqti (90 daqiqa)		Faoliyat
		ta`limberuvchi		ta`limoluvchilar
1-bosqich. 5 daqiqa 15 daqiqa		Nazariy qism 1.1. Daftarlar va davomatnitekshirish 1.2 Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni etkazadi. Mashg`ulot rejasi bilan tanishtiradi. 1.2. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni; mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro’yxatini aytadi (ilova №.8) 1.3. O’quv mashg`ulotida o’quv ishlarini baholash mezonlari bilan tanishtiradi (ilova№6)		Tinglaydilar, yozib oladilar. Aniqlashtiradilar, savollar beradilar
2-bosqich. 5daqiqa 10 daqiqa 10daqiqa 15 daqiqa		Analitik qism 2.1. Tezkor-so’rov/ savol-javob/ aqliy hujum orqali bilimlarni faollashtiradi. 2.2. Amaliy mashg`ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq ta`lim jarayonini tashqil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon qiladi («Aylanma stol ishbilarmon o’yini) (ilova №3) 2.3. Klaster va kontseptual jadval organayzerlarni ishlash tartibini tushuntiradi va talabalarni guruhlarga ajratadi (ilova №4) 2.4.Tanafus 2.5.Talabalargamavzunio’zlashtirishuchunbelgilanganko’rgazmaliqurollar (testvavaziyatlimasala, kompyuterdasturlari, )nitaqdimetish, ulardanfoydalanishbo’yichako’rsatmalarvatushuntirishberish(ilova №4)		Javob beradilar YOzadilar. Guruhlarda ishlaydilar, taqdimotqiladilar vabosh.
3-bosqich. 10daqiqa 5daqiqa 10 daqiqa 5daqiqa		Amaliy qism 3.1. Amaliy ko’nikmalarni bajarish (ilova№5) 3.2.Mavzu bo’yicha yakun qiladi, qilingan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga talabalar e`tiborini qaratadi. 3.3. Guruhlar ishini baholaydilar, o’quv mashg`ulotining maqsadga erishish darajasini taxlil qiladi. Qontrol savollar taxlili (ilova №7) 3.4. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va uningbaholashmezonlarinietkazadi		Amaliy kunikmalarni bajaradilar O’z-o’zini, o’zaro baholashni o’tkazadilar. Savolberadilar Topshiriqniyozadilar
			1.Kirish 1.1. Mashg`ulotnio’tkazishjoyivajihozlanishi Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan, guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar (djt kabineti, sport anjomlari,tonometr, fonendoskop,sekundomer,vaboshqalar.) 1.2. Motivatsiya

Harakattartibotinibilish, bemorlarnidavolashdaharakattartibotlarinito’g`ritanlashvavazifalarinito’g`riqo’yish,chiniqishasosiyprintsiplarini, insonhayotidachiniqishningahamiyatini bilish va to’g`ri qo’llashtalabatomonidanunikelajakdao’zmutaxassislikamaliyotidaishonchbilanqo’lashimkoniyatiniberadi.

1.3. Fanlararovafanlarichraaloqalar Sporttibbiyotifanibo’yichata`limberishvertikalintegratsiyabo’yichanormalanatomiya, normalvapatologikfiziologiya, ichkikasalliklarpropedevtikasi, gorizontalintegratsiyabo’yichafakultativvagospitalterapiya, travmatologiyavaortopediya, jismoniytarbiyavaShJTfanlaribilano’zviybog`langan

2. Nazariyqism 2.1. MASHG`ULOTNINGQISQACHAMAZMUNI

Davolovchijismoniytarbiyadaharakattartibotlari

DJTdaquyidagiharakattartibotlarivaularningvazifalarifarqlanadi :

A) qat`iy

B) kengaytirilgan

Muolajaningdavomiyligi 5-7 minut, ishlash – damolishnisbati 1:1, o’rtahisobda 8-10 tamashqberiladi, harbirmashq 3-4 martasekinsur`atdaqaytariladi.

Umumiyvazifalari :

1.Bemorgata`siretayotganruhiyvajismoniyta`sirlarnikamayti-rishyokiyo’qotish.

2.Qonaylanishningekstrakardialomillarinifaollashtirishyokiyaxshilash.

3.Qat`iytushaktartibotiasoratlariningoldiniolish (yotoqyara, qondimlanishi, ichakparezi, mushakatrofiyasi, qontrakturavah.z.).

Muolajaningdavomiyligi 15-20 minut, ishlash – damolishnisbati 3:1, o’rtahisobda 20-25 tamashqberiladi, mashqlarningqaytarilishsoni 6-8 marta, sekinsur`atda.

Umumiyvazifalari :

1.Qonaylanishningekstrakardialomillariniasta – sekinchiniqti-rish;

2.Engiljismoniyyuklamalargaorganizmniasta-sekinmoslashtirish.

3.Dimlanishholatlaribilankurashish.

A) erkinavaylovchi

B) erkinavaylovchi-chiniqtiruvchi

V) erkinchiniqtiruvchi

Muolajaningdavomiyligi 30-45 minut, ishlash – damolishnisbati

5 : 1, o’rtahisobda 25-35 tamashqberiladi, mashqlarningqaytarilishsoni 10-12 marta, sekin, o’rtasur`atlarda.

Umumiyvazifalari :

1.O’sibboruvchijismoniyyuklamalargaorganizmnimoslashtiribborish.

2.Organvasistemalarorasidagio’zaroaloqalarningkorrelyativli-giniyaxshilash.

3.Bemorlarnikasbvayashashfaoliyatlarigatayyorlash.

1.Dastlabkiholatnitanlash.

2.Patogenetikbelgisibo’yichamaxsusmashqlarnitanlash.

3.Muolajaningdavomiyligi.

4.Beriladiganmashqlarningsoni.

5.Harbirmashqningqaytarilishsoni.

6.Birmashqningdavomiyligi (tushaktartiboti – 10-15 sekund, yarimtushaktartiboti – 15-20 sekund, erkintartiboti – 30-40 sekund).

7.Qo’llaniladiganmashqlarningtarqoqligi, ya`nimuolajagaharxilmashqlarkiritilishikerak.

8.Berilayotganyuklamaningasta-sekinlikprintsipi, ya`nimuolajashundaytuzilishikerakki, avvalbemororganizmiengilmashqlaryordamidaasosiyyuklamagatayyorlanadi, so’ngramuolajaoxiridabo’shashtiruvchimashqlaryordamidabemororganizmidastlabkiholatgaqaytarilishilozim.

9.Qo’llaniladiganmashqlarsur`ati (sekin, o’rta, tez, tezlashadigan).

10.Muolajavaqtidaishlash-damolishnisbati.

11.Muolajavaqtidabajariladiganharakatningritmivaamplitudasi.

12.Muolajagaemotsionalomillarniqo’shish (musiqa, raqslargaxosmashq).

DJTbo’yichavrachningmajburiyatlari

1.Bemorlarniqabulqilishvatekshirish.

2.DavolovchishifokorlarbilanDJTgako’rsatmavaqarshiko’rsatmalarhaqidasuhbato’tkazish.

3.Mashg`ulotlarningeffektivliginianiqlash.

4.Vrachli-pedagogiknazoratnio’tkazish.

5.Metodistningmalakasinioshirishnimuntazamnazoratqilish.

6.DJTmashg`ulotisxemasinito’zishvashifobaxshgimnastikamuolajasinito’zishdaDJTningvazifalarinitavsiyaetish.
5.Metodistningmalakasinioshirishnimuntazamnazoratqilish.

6.DJTmashg`ulotisxemasinito’zishvashifobaxshgimnastikamuolajasinito’zishdaDJTningvazifalarinitavsiyaetish.

CHiniqish-buiqlimiyomillardansovuqvaissiq, quyoshradiatsiyasi, atmosferabosimikabiomillarniodamorganizmigazararlita`sirinikamaytirishgayo’naltirilgangigieniktadbirlarningmajmuixisoblanadi. Muntazamravishdachiniqishorqaliturlitumankasalliklarnioldiniolinadi. Kishiniuzoqyillardavomidamehnatfaoliyatimuvoffaqiyatlitarzdasaqlanibturadi. CHiniqishbusportningjismoniytarbiyaningasosixisoblanadi.

CHiniqishbilanorganizmningxammaqismixuddimashqbajaradi. Ammotanadaharoratalmashinuvinatijasidaatrofmuhitomillarigachidamlilikortadi. Tashqimuhitningturlita`sirlaritufayliorganizmdamoslanishlarpaydobo’ladi. Keyinendokrinsistemavabarchabutunorganizmdauningto’qimalarivaxujayralaridamoslanishlarpaydobo’ladi.

Organizmissiqvasovuqniog`riqsizqabulqilishsodirbo’ladi. Masalan, sovuqnimuntazamravishdaorganizmgata`siriteridaxaroratalmashinuvini, issiqlikalmashinuvinita`minlaydi.

CHiniqishvaqtidaorganizo’zinigdoimiyharoratiniosonroqsaqlaydi. Gomostatikxolatinisaqlaydi.

Muayanta`sirgaorganizchidamliliginita`minlashchiniqishningmahsusturixisoblanadi.

Mahsusbo’lmaganxarnarsagachidamliliknioshirishbumahsusbo’lmaganchiniqishdeyiladi. Buturdagichiniqishorganizmningumumiyxolatiniyaxshilashgaqaratilganxolos.

Muolajalarto’g`riamalgaoshirilgandaginamuvoffaqiyatlichiniqishamalgaoshadi.

Ilmiyasosvatajribabilanchiniqishningquyidagitamonlariishlabchiqilgan.

A) muntazamlik

V) asta-sekinlikvadoimiylik

S) harbiroganizmo’ziningxususiyatlarinixisobgaolishi.

D) chiniqishdafoydalaniladiganvositalarvaxillariniko’paytirish

E) o’zininazoratetibturish.

Muntazamlilikdoimoxarkuniqoldirmaychiniquvchivositayokiboshqalardanfoydalanishnazrdatutiladi. Tanaffuslarnicho’zilibketishiorganizmniximoyalanishreaktsiyalariniyo’qolibketishigasababbo’ladi. Asta-sekinlikdavomiylikdachiniqishfazasi, miqdori, vaqtinikuchiniasta-sekinoshiribborishitushiniladi. Bundaengoddiysidan, engilidanboshlanibastamurakkablashtirilibborishlozim. Ortiqchasizararlixolatgaolibkelishinihamyoddatatishlozim. Xarbirsportchio’ziningshaxsiyxususiyatlarinixamxisobgaolishizarur. Bundasportchiningyoshi, jinsi, sog`lig`i, ishtiyoqikabilarxisobgaolinadi. Bolalar, o’spirinlar, o’rtayoshlilar, keksalardaastavadavomlilikprintsipiturlichabo’lishiniyoddatutishimizlozim.

CHiniqishniamalgaoshirishdasportchio’ziningtanasidachiniqishganisbatanbo’layotganxolato’zgarishlarnihamo’zisezibnazoratqilibborishihammuhimxolatlardanxisoblanadi.

CHiniqishnito’g`ritashkiletibuniyaxshiamalgaoshirilayotganiniqandaybilishmumkin? Uyqudanqoniqibyaxshikayfiyatbilanturish. Mehnatqilish, mashqqilishishtiyoqipaydobo’lishibularchiniqishnio’g`ritashkiletilganliginingsamarasinibildiradi. Buningaksibo’lsauxlayolmasa, mashqlarnito’latalabdarajasidabajarmasa, ishtiyoqpasaysabundayxolatdavrachgauchrashlozim.

Ochiqxavodachiniqish.

YUrtimizningquyoshlikunlariko’p, xalqimizayniqsasportchilarimizdoimoochiqxavodatrenirovka-mashqlarnio’tkazadilar. Ochiqxavodachiniqishdegandaavvaloxavoningxaroratinazardatutiladi. Bundaquyoshnuriningta`sirixavoningxaroratiganisbatankuchlita`sirqiladi.

Ochiqxavodagiengilshabadavashamolgauningta`sirigao’rganishnixosilqilishlozim. Ochiqsalqinquyoshnurikamtushadiganjoylardaustkikiyimniechibyurishbilanterigaengilshabadategibunimayinta`sirlaydi. Qishdaochiqxavodamashqqilishfoydalinafasorganlariningfaoliyatinimustahkamlaydivako’pqavatlikiyimkiyishgaxojatqolmaydi.

Suvta`siridachiniqish.

Suvbilantananichiniqtirishbuengqulayvasamaraliusulxisoblanadi. Suvbilanchiniqishningasosiyomiliuningxaroratinixisobgaolinadi. Suvnitananiustilanquyish, dushqabulqilishvasuvningichigatushibolibxarakatqilishdasuvtanagamexanikta`sirqiladi. Suvdaerigantuzlar, gazlarxamsportchitanasigata`irqiladi. Hammagapniqo’yaylikki, suvbilanchiniqishdauningdozasi, muntazamliligi, doimiyligixisoblanadi. Muntazamravishdagisuvmuolajasiorqaliengmuhimshamollashkasalliklarinioldiolinadi.

Suvmuolajasinito’g`riolibborishuchunavvalosovuqsuvorganizmgaqandayta`siretishinibilibolishzarur. Sovuqsuvta`siridateridagiqonichkiorganlargaqarabxarakatlanadi. Terioqaribsoviydi. Keyinbungajavobniorganizmo’ziningqizishibilanqaytaradi. Qonterigaquyilibkeladi, natijadatanabirozisiydi. Qontomirlarnidastlabtorayishikeyinesakengayishiularninggimnastikasixisoblanadi.

Agarsovibketish, sovqotishuzoqroqdavometsauchinchibosqichteriniqontomirlarikengayganichaqoladi. Undaqonningaylanishisekinlashadivaqonningivishbelgilaripaydobo’ladi, natijadaqaltirashboshlanadi. Qaltirashtanamuskullariningixtiyorsizqisqarishisodirbo’ladi.

Keyingikunlardasuvningxaroratinipasaytirmasdantananisovitishvaqtiuzaytiriladi.

Keyingikunlaridasuvnixaroratinipasaytirmasdantananisovitishvaqtiko’paytiriladi.

Tananichiniqtirishningmo’`tadilvamaxsusrejimlarida16-39 yoshlikishilaruchunfoydalanilayotgansuvnixaroratihar 5 kunda 2⁰ gapasaytirishtavsiyaetiladi. Undanyoshikattalaruchunesa 1⁰pasaytirsabo’ladi.

Shuniyoddatutishlozimkisuvningxaroratitanaxaroratigayaqinbo’lsakamroqvaqtdavomidamuolajabajarishlozim. Suvbilanchiniqishmuolajalarinisuvbilanyuvinish, suvniquyishvadushtagidaturishniamalgaoshirishbo’yichaadabiyotlarasosidagima`lumotlarnijadvalxolidakeltiramiz. Suvbilanchiniqishdatomoqni, oyoqpanjalarinialohidae`tiborbilanturlichaxaroratdagisuvbilanyuvishmuolajalariniamalgaoshirishlozim. Bundahamasta-sekilikbilansuvxaroratinianchasovitavermaybajarishtavsiyaetiladi.

Sovuqsuvnitanagategishigaorganizmdarrovo’ziningjavobiniqiladi. Sovuqsuvtanaterisigategishibilansovuqxaroratta`siridateridagiqontomirlardagiqonorganizmichigaqarabketadi.

Quyoshnuribarchaorganizmlaruchunaloxidata`sirxususiyatigaega. Ayrimorganizmlarquyoshnuridandoimoqochibtundafaolbo’ladilar. Quyoshnurita`siridamarkaziyasabsistemasifaoliyatiyaxshilanad, teriningximoyalanishvazifasiortadi. Ichkisekretsiyabezlariishiyaxshilanadi. Organizmdamoddalaralmashinuvikuchayadi. TeridaDvitaminixosilbo’lishiko’payadi. Bularningxammasiodamningkayfiyatiyaxshilanishigauningmehnatqobiliyatiniortishigaolibkeladi. Bulardantashqariquyoshnurizararlimikroblarnixalokqilishinihamaytibo’tishlozim.

Quyoshnuriorganizmgaijobiyta`sirima`lumdarajadabo’ladi. Boshqakasbegalaridanqishloqxo’jalikfermerlari, dehqonlar, suvchilar, qo’yingki, faoliyatiochiqxavobilanbog`liqxoldagikasbegalaridatokuzgachaquyoshnuriningbevositata`siridabo’ladilar. Bizningchakuzatishlarimizshuniko’rsatadikimuttasilravishdaquyoshnuriostidayurganfaoliyatidabo’layotganlardaquyidagilarro’yberadi.

-teriqorayishibilanulardaDvitaminisintezidoimome`yoridabo’ladi.

- teriqorayishibilanqondagigemoglabinmiqdorietarlidarajadabo’libqonkamligikasalligiro’ybermaydi.

- ko’zkasalliklariro’ybermaydi.

-oshqozon-ichak kasalliklari ro’ybermaydi .

Qachonquyoshnuriningbevositata`siriostidabo’lishikerakqanchavaqtturishkerak, foydalisavollargabizaytamizkibuyilfasillarigaquyoshninggorizontagixolatigaorganizmningo’zigaya`nimijozigavashukabiomillargabog`liq.

Xulosamizshundaniboratkiquyoshdanko’proqfodalanibfaoliyatdabo’ling.

Sportbilanshug`ullanishdachiniqish.

Sportchiningchiniqishiuningsportdagifaoliyatidavridaengmuhimkasbetadi. CHiniqishbilansporchimuvoffaqiyatlargaerishadi. CHiniqqansportchikasalbo’lavermaydiko’proqmashqqilishimkoniyatlaribo’ladi. Imkoniyatlarninortishibilankattaxajmdagiog`irroqtarzdagimashqlarnibajarishimkonibo’ladi. CHiniqishbilanturliob-havosharoitlariningorganizmlargasalbiyta`siretadiganomillargachidamiortadi.

YOpiqsportmaydonlaridadoimomashqo’tkazishdabujoylardagimikroiqlimsportchiachiniqishnixosilqilmaydi. Shuninguchunuzoqmuddatdavomidayopiqbinolardagisportzallardamashqmusobaqadaqatnashuvchilaruchuntabiatdan, tabiiyomillardanfoydalanganma`qul.

YOpiqsportzallaridamashqo’tkazidigansportturlaridangimnastikachilar, akrobatlar, kurashchi, bokschilaruchunquyoshnurlarihamdaochiqxavobilanularta`siridabadaninichiniqtirishishlariniolibborishnimutaxassislartavsiyaetadi.

Sportchilarsuvbilanchiniqishningturliusullarinibilibundanfoydalanibishko’rishilozim. Bushaxsiygigienamuhimtamonlarixisoblanadi.

2.2. YANGIPEDAGOGIKTEXNOLOGIYA
«Aylanastol»o’yinnio’tkazishmetodi:

Ishuchunzarur:

7. 
   Savollar va vaziyatli masalalarto’plamialohidaqog`ozlarda.
   
8. 
   Guruhdagitalabalar soni bo’yicha jerebevka uchun raqamlar
   
9. 
   Tozaqog`ozlar, ruchkalar.
   

31. 
    Hamma talabalar qura bo’yicha 3 guruhga bo’linadi.
    
32. 
    Harbittaguruhalohidastolgao’tiradivatozaqog`ozbilanruchkanitayyorlaydi.
    
33. 
    Qog`ozdasana, guruhningraqami, fakultet, talabalarning F.I.ko’rsatiladi (o’yinning nomi).
    
34. 
    Harbittaguruhningishtirokchisiqonvertdansavololadi.
    
35. 
    Talabalar o’z vazifasini qog`ozgayozadi.
    
36. 
    Bu qog`ozaylanabo’yichaberiladi.
    
37. 
    Harbittatalabao’zinijavobiniyozibqog`ozniboshqasigaberadi.
    
38. 
    Harbittatalabaningjavobiga 3 daqiqaberiladi.
    
39. 
    Vaqttugagachqog`ozo’qituvchigatopshiriladi.
    
40. 
    Hammaishtirokchilarnatijalarnimuhokamaqilibengto’g`risinitanlab, ungamaksimallballqo’yishadi.
    
41. 
    Muhokamaga 15 daqiqaberiladi.
    
42. 
    Talabalar javoblari uchun ballni mashg`ulotninazariyqisminingreytingiga asoslanib olishadi.
    
43. 
    Talabaning olgan balli mashg`ulotuchunbahodahisobgaolinadi.
    
44. 
    Talabalarningishio’qituvchidaqoladi.
    
45. 
    Javoblarninganalizio’tkaziladi.
    

2. Xatnito’xtatadiganimloxatolarigavaboshqaomillargae`tiborbermang.

3. Ajratilganvaqttugagunchayozishnito’xtatmang. Agardaaqlingizdag`oyalarkelishibirdanto’xtasa, uholdaqachonkiyangig`oyalarkelmagunchaqog`ozgarasmchizibturing.

Harbirguruhboshqaguruhlarnibaholaydi. Harbirtalabbo’yichato’liqbajarilsa – 15 ball

Bemor Xodjaev S. 20 yosh yiqilib oyogi sindi. Umumiy axvoli yaxshi emas: boshi aylanib butun badanda og`riq sezayapti. Qaysi harakat tartibotini tavsiya etasiz va uning vazifalari?

Bemor DavronovaT. 34 yosh. Diagnoz: 12 barmok ichak yara kasalli. Umumiy axvoli qonakarli, o’zini yaxshi xis qilyapti, og`riq yuk. Erkin tartibotini tavsiya etish mumkinmi va nimaga?

11 yoshli o’g`il bola juda ko’p kassal buladi (shamolash), sport bilan (so’zish) 1oydan beri shug`ullanyapti. Qanday qo’shimcha tavsiyalar buyurasiz va chiniqish asosiy printsiplarini aytib uting?

1.O’pkaningharxilsegmentlaridanbalg`amevakuatsiyasiuchundrenajlovchiholatniko’rsating

A.*pastki segment-sog`yon boshda

V. pastki segment cho’qqisi-kasal yon boshda yotib,qoringa o’girilgan holat

S. yuqori segment-boshni pastga tushirgan holat

D.o’rta segment-bosh tomonni ko’targan holat

2.Jismoniy yuklamani bajarishda bo’ladigan mushak qisqarishini ayting

A.*dinamik-izotonik

V. faol

S. reflektor

3.Mexanoterapiyaga ko’rsatmani ko’rsating

A.*bo’g`imlardagi qiyin harakat

V. skelet mushaklarining gipertonusi

S. suyaklarning sekin bitishi

D. anqilozlovchi spondiloartrit

4.Trenajerlarda mashq bajarish uchun asosiy ko’rsatmani ko’rsating

A.*tayanch-harakat apparati kasalliklari

V.qandli diabet

S. Bexterev kasalligi

D. surunkali osteomielit

5. Jismoniy mashqlarni bajarish uchun qo’llaniladigan trenajerni ko’rsating

A.*veloergometr

V. og`iz kengaytiruvchi

S. «sport» trenajeri

D. «boks» trenajeri

6.Mexanoterapiyaga qarshi ko’rsatmani ayting

A.*yaqqol og`riq sindromi

V. mushak qontrakturasi

S. bo’g`imlarda chegaralangan harakat

D. parezlar

7.Mexanoterapevtik vositalarning xilini ko’rsating

1. 
   *og`izvalabkengaytiruvchi
   
2. 
   mehnatbilandavolash
   
3. 
   Ilizarovapparati
   
4. 
   Shteyntokapparati
   

1. 
   *aeroterapiya
   
2. 
   balneoterapiya
   
3. 
   peloidoterapiya
   
4. 
   kislorodliterapiya
   

1. 
   *umumiymustaxkamlovchi
   
2. 
   tinchlantiruvchi
   
3. 
   faollashtiruvchi
   
4. 
   funktsional
   

1. 
   *qonketishgamoillik
   
2. 
   gipertoniyakasalligi
   
3. 
   xomiladorlik
   
4. 
   ruxiykasalliklar
   

MustaqilravishdabemorlargadavolashdaDJTvazifalariga asoslanibharakattartibotlarinito’g`ritanlashvavazifalarinito’g`riqo’yish. CHiniqishasosiyprintsiplari qo’llash.

- og`zaki;

• 
  yozma;
  
• 
  organayzerlar;
  
• 
  test;
  
• 
  vaziyatlimasalalarechish;
  
• 
  egallanganamaliyko’nikmalarninamoyishetish;
  

1.Davolash-reabilitatsiyakompleksidaShJTqandaymaqsaddaqo’llaniladi?

2.DJTningusullarivaularningafzalliklari?

3.Harakattartibotinikengaytirishqachonvakimbilanxaletiladi?

4. StatsionardavasanatoriylardaHarakattartibotlarivaularningvazifalariqanday?

5.Shifobaxshgimnastikamuolajasinito’zishdanimagae`tiborberishkerak?

6 DJTvazifalari?

7 CHiniqishasosiyprintsiplari.

8 Insonhayotidachiniqishningahamiyati?

Baholash mezoni:

100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% vaundankam
10-7,9-a`lo	7,75-5,6-yaxshi	5,5-4,25-o’rta	4,1-2,5-qoniqarsiz	2,4 vaundankam-yomon

7.Tavsiyaetilganadabietlar

Asosiy

1.Epifanov V.A., Apanasenko G.L. «Lechebnaya fizkultura i vrachebnыy qontrol» M., 1990

1.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000

2.Popov V.I. CHogovadze V.G. « Fizicheskaya reabilitatsiya» Rostov naDonu 2001

3.EpifanovV.A. “ Lechebnayafizicheskayakultura” M. 2003

4.DubrovskiyV.A. “ Lechebnayafizkultura” M. 2004

5.Lektsionnыe materialы i uchebno-metodicheskie razrabotki

6.Epifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000

7.Rixsieva O.A. «Massaj» T. 1996

8.EvdokimovaT.A. MilyukovaI.V. Noveyshiyspravochnik“ Lechebnayafizkultura” M. 2004

9.«Meditsinskie osnovы fizicheskogo vospitaniya i formirovaniya zdorovya i garmonichnogo razvitiya detey i podrostkov» prof. Nazirov F.G. prof. Axmedova D.M. prof. Suyumov F.A. dots. Vasilev V.D, prof. Shayxova G.I. Tashkent 2003

10.Karpman V.L. «Serdtse i sport» M., 1999

11.Edvard T. Xouli, B. Don-Frenks « Rukovodstvo instruktoraozdorovitel-nogo fitnessa» Kiev 2004

12.BetShou “YogafitTreningdlyazdorovya” M. 2005

13.MilyukovaI.V.EvdokimovaT.A. “ Gimnastikadlyadetey” M. 2004

14.A. BokovS. Sergeev “ Yogadlyadetey” M. 2004

15.Epifanov V.A., Moshkov V.N. «Lechebnaya fizkultura (spravochnik)» M.1997

16.M., Aulik I.V. «Opredelenie fizicheskoy rabotosposobnosti v klinike i sporte» M., 1990

17.YUldashev K.YU. «Nemedikamentoznыe metodы lecheniya profilaktiki i meditsinskoy reabilitatsii». Sb. nauch. trudov. T.-1994

18. CHeteladabieti:

Teylor S.B., Miller N.H. “ Basic physiologic principils relatied to

Group exirsise programs” Filadelphiya 1988

Tehaxton L. “ Phithiological and psythological effects of short term exirsise

eddiction on habitual runners.” 1992

19.Internetistochniki:

www.doktor.ru, www. medinfo. home.ml.org

http://www.restart-med.ru

http://www.mirmed.ru

http://micropolarization.narod.ru

http://skolioz.mccinet.ru

http://www.sportpsy.cz

Child in motion /cf/ (Rada Pisot)- http://www.zrs-kp.si/projekti/otrokvgibanju/Otrok%20v%20gibanju.pdf

www. aapmr.org, www.alhealth.com, www.docguide.com, www.healthweb.com, www.acsm.org, www.apta.org, www.sportsmed.org.

www.jphysiol.org, www.physsportmed.com
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG`LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI

TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
“TASDIQLAYMAN

O’quvishlaribo’yichaprorektor

prof. ___________TeshaevO.R.

“_____”_________________2012 yil
Kafedra: Xalqtibbiyoti, Reabilitologiyavajismoniytarbiya
Fan: Shifokor nazorati

TIBBIYPROFILAKTIKAFAKULTETI 3-KURS

TALABALARIUCHUN

YAGONAUSLUBIYTIZIM

MAVZU: “Massaj (organizmgata`sirmexanizmi, texnikavametodikasi). Gigienik, profilaktik, davolovchi, kosmetikmassaj.”
Mavzusibo’yichaamaliymashg`ulot№15

TA`LIMTEXNOLOGIYASI

Toshkent–2012

uzuvchi: katta o’qituvchi Mirbabaeva D.B.


O’quv texnologiyasi tasdiqlangan:

kafedra yig`ilishida protokol №______ ____________12 y.

Fanning ta`limtexnologiyasi Toshkent tibbiyot akademiyasi Ilmiy-uslubiy kengashi “Ichki kasalliklar” sektsiyasida 2012 yil «____»dagi «_____»-son majlis bayoni bilan ma`qullangan.
Rayis: Professor,t.f.d. Karimov M.Sh.

O’quv mashg`ulotida ta`lim texnologiyasi modeli

Mavzu № 15 Massaj (organizmgata`sirmexanizmi, texnikavametodikasi). Gigienik, profilaktik, davolovchi, kosmetikmassaj.

Ta`lim berish texnologiyasi (amaliy mashg`ulot)

Vaqt: 90 daqiqa	Talabalarsoni:8-10
O’quv mashg`ulotining shakli va turi	Amaliymashg`ulot
O’quvmashg`ulotiningtuzilishi	1.Kirish qism.. 2. Nazariy qism 3.Analitik qism: -organayzer -Test va vaziyatli masalalarlar 4. Amaliy qism
O’quvmashg`ulotimaqsadi:	Massajturlari,texnikavametodika, ta`siretishmexanizmi, ko’rsatmavaqarshiko’rsatmalarbilantanishtirishvatushunchaberish. Turlikasalliklardashifobaxshmassajniko’llashni. Bemorlarnidavolashdamassajahamiyatinitushuntirish.
Talababilishikerak:	Massajturlarini,texnikavametodikalarni, ta`siretishmexanizmini, ko’rsatmavaqarshiko’rsatmalarni. Turlikasalliklardashifobaxshmassajniko’llashni. Bemorlarnidavolashdamassajahamiyatinibilishikerak.
Talababajaraolishilozim:	mustaqilravishdamassajturlarini,texnikavametodikalarniqo’llashni, ko’rsatmavaqarshiko’rsatmalargatushunchaberishni. Turlikasalliklardashifobaxshmassajniko’llashni.
Pedagogikvazifalar: Massajturlari,texnikavametodika, ta`siretishmexanizmi, ko’rsatmavaqarshiko’rsatmalarbilantanishtirishvatushunchaberish. Turlikasalliklardashifobaxshmassajniko’llashni. Shifobaxshmassaj. Bemorlarnidavolashdamassajahamiyatinitushuntirish.	O’quvfaoliyatinatijalari: mustaqilravishdamassajturlarini,texnikavametodikalarniqo’llashni, ko’rsatmavaqarshiko’rsatmalargatushunchaberishni. Turlikasalliklardashifobaxshmassajniko’llashni.
Ta`limusullari	Ma`ruza, aqliyhujum, hikoya, namoyish, videousul, amaliyishusuli, kitobbilanishlash, suhbat, ta`limiyo’yin, organayzer.
Ta`limshakli	Jamoaviy, guruhlardaishlash («Birgalikdao’qiymiz», «O’ylang-Juftlikdaishlang-Fikralmashing»), yakkatartibli
Ta`limvositalari	Doska-stend, videofilmlar, yozuvtaxtasi, sxema, eslatma, nazoratvarag`i, matnlar, nazoratsavollari, testlar, vaziyatlimasalalar, mavzugaoidbemorlar
Ta`limberishsharoiti	Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan, guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar (massaj muolajasi kabineti, kushetka,stol,stul).
Monitoringvabaholash	Og`zakiso’rov: tezkor-so’rov,yozmaso’rov: test

O’quvmashg`ulotiningtexnologikharitasi

Ish bosqichlari va vaqti (90 daqiqa)		Faoliyat
		ta`limberuvchi		ta`limoluvchilar
1-bosqich. 5 daqiqa 15 daqiqa		Nazariy qism 1.1. Daftarlar va davomatnitekshirish 1.2 Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni etkazadi. Mashg`ulot rejasi bilan tanishtiradi. 1.3. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni; mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro’yxatini aytadi (ilova №.8) 1.4. O’quv mashg`ulotida o’quv ishlarini baholash mezonlari bilan tanishtiradi (ilova№6)		Tinglaydilar, yozib oladilar. Aniqlashtiradilar, savollar beradilar
2-bosqich. 5daqiqa 10 daqiqa 10daqiqa 15 daqiqa		Analitik qism 2.1. Tezkor-so’rov/ savol-javob/ aqliy hujum orqali bilimlarni faollashtiradi. 2.2. Amaliy mashg`ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq ta`lim jarayonini tashqil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon qiladi («Aylanma stol ishbilarmon o’yini) (ilova №3) 2.3. Klaster va kontseptual jadval organayzerlarni ishlash tartibini tushuntiradi va talabalarni guruhlarga ajratadi (ilova №4) 2.4.Tanafus 2.5.Talabalargamavzunio’zlashtirishuchunbelgilanganko’rgazmaliqurollar (testvavaziyatlimasala, kompyuterdasturlari, )nitaqdimetish, ulardanfoydalanishbo’yichako’rsatmalarvatushuntirishberish(ilova №4)		Javob beradilar YOzadilar. Guruhlarda ishlaydilar, taqdimotqiladilar vabosh.
3-bosqich. 10daqiqa 5daqiqa 10daqiqa 5daqiqa		Amaliy qism 3.1. Amaliy ko’nikmalarni bajarish (ilova№5) 3.2.Mavzu bo’yicha yakun qiladi, qilingan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga talabalar e`tiborini qaratadi. 3.3. Guruhlar ishini baholaydilar, o’quv mashg`ulotining maqsadga erishish darajasini taxlil qiladi. Qontrol savollar taxlili (ilova №7) 3.4. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va uningbaholashmezonlarinietkazadi		Amaliy kunikmalarni bajaradilar O’z-o’zini, o’zaro baholashni o’tkazadilar. Savolberadilar Topshiriqniyozadilar
			1.Kirish 1.1. Mashg`ulotnio’tkazishjoyivajihozlanishi Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan, guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar (massaj muolajasi kabineti, kushetka,stol,stul). 1.2.Motivatsiya

Massajturlarini,texnikavametodikalarni, ta`siretishmexanizmini, ko’rsatmavaqarshiko’rsatmalarni,turlikasalliklardashifobaxshmassajniko’llashni,bemorlarnidavolashdamassajaxamiyatiniyaxshi bilish va qo’llash katta axamiyatga egadir.Talabatomonidano’zlashtirilganbilimvaamaliyko’nikmalarunikelajakdao’zmutaxassislikamaliyotidaishonchbilanqo’lashimkoniyatiniberadi.

1.3.Fanlararovafanlarichraaloqalar Sporttibbiyotifanibo’yichata`limberishvertikalintegratsiyabo’yichanormalanatomiya, normalvapatologikfiziologiya, ichkikasalliklarpropedevtikasi, gorizontalintegratsiyabo’yichafakultativvagospitalterapiya, travmatologiyavaortopediya, jismoniytarbiyavaShJTfanlaribilano’zviybog`langan

2. Nazariyqism 2.1. MAShG`ULOTNINGQISQACHAMAZMUNI

Massaj – bukasalliknidavolashvaoldiniolishusulidir. Ubilantanayuzasigayokiba`ziorganlargamaxsususullarbilanta`sirtiladi. massajasosanqo’lbilanqilinadi, lekinmaxsusasboblaryordamidaapparatbilanhamo’tkaziladi. Uko’pyillardavomidaamaliyqo’llanilib, ilmiyasoslangan, odamorganizmiuchunengfiziologiksog`lomlashtirishvositasibo’libhisoblanadi. Uniprofilaktikmaqsadda, ya`niorganizmnimustaxkamlashuchunvatibbiyotningharxiltarmoqlarida, ya`nijarrohlikda, ortopediyada, ginekologiyada, terapiyada, nevrologiyadavaboshqalardakengqo’llaniladi. Shifobaxshmassajmustaqilusulsifatidaqo’llanilishimumkin, shuningdekboshqadavolashusullaribilanbirgalikdaqo’llanilishimumkin. Massajdavolashmaqsadidafaqatshifokorningtavsiyasibilanamalgaoshiriladi. Massajyordamidacharchoqniolishmumkin, shuningdekkattajismoniyyuklamalargatayyorgarlikko’rishmumkin, shuninguchunmassajsportchilarga, shubilanbirgakattajismoniyvaaqliyyuklamanitalabqiluvchikasbegallarigazarurdir. Massajgigienikvakosmetikmaqsadlaridajudakengqo’llaniladi.Massajhammasog`lominsonlargako’rsatilgan, lekinyoshigavaasabsistemasiningreaktivligigaqarabdifferentsialyondoshishkerak.YOshikattavaorganizmizaiflashganodamlargamassajqisqavaqtdavomidavaintensivo’tkazilishikerak, bundahammamassajninghammausullariqo’llanilishishartemas.Hozirgikunda 4 tamassajsistemasima`lum : rossiya, fin, shvedvasharqiy.Sharqiysistemao’tkazilishtexnikasibilanklassiksistemadanfraqqiladi. Bundauqalanayotganmushaklarvenozqonlardanozodqilinadivabo’g`imlargaharakatchanlikberadi. Sharqmassajifaqatqo’llarbilanemas, balkioyoqlarbilanhamqilinadi. Buusulko’pinchasportchilarningkuchlimushaklariniuqalashdaqo’llaniladi.Rossiya, finvashvedsistemalaribir-birigajudao’xshash, chunkiko’pyillardavomidabir-biridanmassajningyaxshitomonlariniolib, takomillashtiribborganlar.Shvedmassajsistemasiasosanbo’g`imlarniuqalashgaqaratilgan. Asosiyusullaribo’libsilash, surtishvaharakathisoblanadi; vaqtningko’pqismi (60 – 70 %) surtishgaqaratilgan. Qonaylanishinivalimfaoqiminingyaxshilashgaqaratilganklassikmassajfarqliravishda, shvedmassajiningasosiyvazifasibo’libmushaklarnivanerv-tomirbog`laminicho’zish, hamdato’qimalardahosilbo’lganbezlarnisurtishbo’libhisoblanadi. Shvedsistemasidaqo’l-oyoqlarnimassajqilishtartibiklassikmassajnikigaqarama-qarshidir (oyoqlaruchun – tovon, tizza, son; qo’llaruchun – barmoq, bilak, elka), ya`niungaso’ribolisheffektixosemas. Boshqasistemalardanyanafarqishundaki, shvedmassajidashvedgimnastikasidanfoydalaniladi.Finsistemasidamassajqilingandaasosiyusulsifatidakattabarmoqningyuzasibilanyumshatishqo’llaniladivayassimushaklarnimassajqilishdayaxshinatijalarberadi. Lekinboshqasohalardayaxshinatijabermaydi, klassikmassajningboshqahammabarmoqlarishtirokidagiusullariniqo’llashgaimqonbermaydi. Finsistemasigashvedmassajidansurtish, rossiyamassajidanyumshatishusullarikiritilgan.Rossiyasistemasishvedsistemasidanavvalpaydobo’lganvaasosiye`tiborsilashvasurtishusullarigaqaratilgan.Massajniorganizmninguqalanayotganto’qimasigafaqatmexaniqta`siretadidebtushunishmumkinemas, buta`sirmurakkabfiziologikjarayonbo’lib, undamarkaziynervsistemasimuhimrolegallaydi.Organizmgamassajningta`sirmexanizmida 3 taomilfarqlanadi : asab, gumoralvamexaniq.Birinchinavbatdamassajmarkaziyvavegetativnervsistemasigata`siretadi. Massajningboshlang`ichbosqichidaterida, mushakda, tog`ayda, bo’g`imholatida, bog`lamvatomirdevorlaridajoylashganretseptorlarningqo’zg`alishibo’ladi. So’ngrasezgiryo’llarorqalihosilbo’lganimpulslarmarkaziynervsistemasigao’zatiladivaboshmiyayarimsharipo’stlog`iningtaalluqlisohalarigaetkaziladi. Shuasosdamurakkabumumiyjarayonlaryuzagakelib, organizmdafunktsionalqo’zg`alishlarnichaqiradi. Organizmgamassajningta`siridankelibchiqadigannatijalarimarkaziynervsistemasidamassajo’tkazishvaqtidaqandayjarayonlarustunligigabog`liq, ya`niqo’zg`alishyokitormozlanish, hamdamassajningdavomiyligiga, qo’llanilayotganusullarharakterigavaboshqalargabog`liq.Massajjarayonidagumoralomilhame`tiborgaolinadi. Uqalashnatijasidateridabiologikaktivmoddalarhosilbo’ladivaqongatushadi (to’qimagormonlari), natijadatomirreaktsiyalarivaimpulsningo’zatilishiamalgaoshiriladi.D.E.AlperivaN.S.Zvonitskiylaro’zkuzatishlaridamassajta`siridagistaminvagistamingao’xshashmoddalarningtezhosilbo’lishiniisbotlashgan. Oqsilningparchalanishmaxsulotlari (aminokislotalar, polipeptidlar) bilanbirgaqonvalimfaorqaliorganizmbo’yichatarqaladivatomirlarga, ichkiorganlargavasistemalargashifobaxshta`siretadi. Gistaminbuyrakustibezigata`siretib, adrenalinningajralishiniko’paytiradi. Atsetilholinbirasabxujayrasidanikkinchisigaqo’zg`alishnio’zatuvchivositasifatidata`siretib, skeletmushaklariningfaoliyatiuchunqulaysharoityaratibberadi. Shubilanbirqatordamaydaarterniyalariningkengayishigavanafasningqo’zg`alishigasababbo’ladi. Shuningdekko’pginato’qimalarningmahalliygormonibo’libhisoblanadi.Massajta`sirining 3-chiomilibo’libmexaniqomilhisoblanadivacho’zish, joyinio’zgartirish, bosimko’rinishidanamoyonbo’lib, qon, limfa, to’qimalararosuyuqliktsirkulyatsiyasiningtezlashishiga, epidermisningajralganxujayralardantozalanishigaolibkeladi. Massajningmexaniqta`sirinatijasidaorganizmdadimlanishholatlariyo’qotiladi, uqalanayotgansohadamoddaalmashinuvivaterinafasiningtezlashishikuzatiladi.

Massajningterigata`siriquyidagicha :

1.Teriorqalimarkaziynervsistemasigaqo’zg`atisho’zatilib, organizmningvaayrimorganlariningjavobreaktsiyalarianiqlanadi.

2.Massajo’lganepidermisxujayralariniteriningyuzaqismidantozalab, tervayog`bezlariningfaoliyatiniyaxshilaydi.

3.Massajta`siridateriningqonbilanta`minlanishiyaxshilanadivavenozdimlanishyo’qotiladi.

4.Uqalanayotgansohadaharoratoshadi, bualmashinuvvafermentativjarayonlariningtezlashishigaolibkeladi.

Qonbilanta`minlanishningtezlashganligisababliuqalanayotganteriqizaradivataranglashadi. Uningmexaniqvaharoratlita`sirlarigaqarshiligioshadi. Silashnatijasidalimfatomirlaridalimfaoqimitezlashadivavenalardadimlanishyo’qotiladi. Bujarayonlarfaqatuqalanayotgansohadagitomirlardaginaemas, balkiungayaqinyotgantomirlardahamkuzatiladi. Buso’ribolishta`siriuqalanayotgantomirlardabosimningpasayishinitushuntiradi. Massajteri-mushaktonusinioshirib, teriningtashqiko’rinishigata`siretadivaunisilliqvaelastikqiladi. Terito’qimalaridamoddaalmashinuvinitezlashtirib, butunorganizmdakechadiganmoddaalmashinuvigaijobiyta`siretadi.

Massajta`siridabo’g`imvaungayaqinyotganto’qimalarningqonbilanta`minlanishiyaxshilanadi, bo’g`imichidagisinovialsuyuqligininghosilbo’lishivaharakatitezlashadi, natijadabog`lamlarningelastikligioshadi.Bajarilgankuchlijismoniyyuklamavamikrojaroxatlarnatijasidabo’g`imlardaharakatningchegaralanishi, shishishi, bo’g`imxaltasiningburishishi, sinovialsuyuqligitarkibiningo’zgarishinikuzatishimizmumkin. Massajyordamidabo’g`imto’qimalariningoziqlanishiniyaxshilab, yuqoridagikasallikbelgilariniyo’qotibginaqolmay, balkiularninghosilbo’lishiningoldinihamolishmumkin. Bundantashqarimassajningo’zvaqtidaqilinishiartrozlarniyuzagakeltiruvchitog`ayto’qimasiningzararlanishiningoldiolinadi. Massajyordamidatos-son, elka, bilak, umurtqaoralig`ibo’g`imlariningharakatamplitudasinioshirishmumkin.

Insonda 400 danortiqskeletmushaklaribo’lib, ulartanavaznining 30-40% nitashqiletadi. Mushaklarumumiyvaznining 80%niqo’l-oyoqmushaklarihosilqiladi. Hammaskeletmushaklaritana, boshvaqo’l-oyoqmushaklarigabo’linadi. Tanamushaklario’znavbatidaorqa (ensavaorqamushaklari) vaoldingi (bo’yin, ko’krakvaqorinmushaklari) mushaklargafarqlanadi. Mushaklarmushaktolalaridantashqiltopganbo’lib, ularningasosiyxususiyatiqo’zg`alishvaqisqarishdaniboratdir. Skeletmushaklario’zigaxossezuvchiorganlargaxosbo’lib, o’zidanimpulslarnimarkaziynervsistemasigao’tkazadivaqaytishidaasab-mushakoxirlariorqalio’tib, undaatsetilholinninghosilbo’lishigaolibkeladi, ya`nimushaktolalariningqo’zg`alishinichaqiradi. O’tkazilgankuzatishlarshuniko’rsatdiki, holsizlanganmushaklarmassajqilingandauningishbajarishqobiliyati 5-7 martagaoshgan. Og`irjismoniyyuklamadanso’ng 10 minutdavomidao’tkazilganmassaj, mushaklarningboshlang`ichishbajarishqobiliyatinitiklabginaqolmay, balkiunioshiradi. Massajta`siridamushaklardaqonaylanishivaoksidlanish-tiklanishjarayonlariyaxshilanadi, kislorodbilanta`minlanishivaalmashinuvmaxsulotlariningchiqaribyuborilishitezlashadi. Natijadaog`riq, mushaklarningshishishi, bo’g`imlardaharakatningchegaralanishichetlashtiriladi.Ko’krakqafasidao’tkaziladiganharxilmassaj (orqa, bo’yinvaqovurg`alararomushaklarni, diafragmaningqovurg`agabirikkansohasiniyumshatishvasurtish) nafasfunktsiyasiniyaxshilaydivanafasmushaklariningholsizlanishiniyo’qotadi.Regulyaro’tkaziladiganmassajo’pkaningsilliqmushaklarigaya`shita`siretib, shartlireflekslarninghosilbo’lishigasababbo’ladi. Ko’krakqafasidao’tkaziladiganmassajningasosiyusullari (qovurg`alararosohalarinisurtish, urish, kesish) nafasningreflektorchuqurlashishibilannamoyonbo’ladi.Shunarsama`lumki, massajsiydikajralishinikuchaytiradi, buo’znavbatidaazotningko’pmiqdordaorganizmdanajralishigasababbo’ladi. Agarmassajjismoniyyuklamadanso’ngo’tkazilsa, azotmoddalariningajratilishi 15%gaoshadi, organizmdansutkislotasiningajratilishinitezlashtiradi. Jismoniyyuklamadanoldino’tkazilganmassajgazalmashinuvini 10-20%ga, yuklamadankeyinqilinsa 96-135%gaoshiradi.Keltirilganmisollarshuniko’rsatadiki, jismoniyyuklamadankeyino’tkazilganmassajorganizmdakechayotgantiklanishjarayonlarinitezlashtiradi. Agarmassajdanoldinissiqmuolajalaro’tkazilsa (parafin, shifobaxshbalchiqliyokiissiqvannalar) tiklanishyanadatezlashadi.

Xulosaqilibshunita`kidlashmumkinki, massajyordamidaorganizmningfunktsionalholatinimaqsadgamuvofiqo’zgartirishimumkin.Organizmningfunktsionalholatigamassajning 5 xilasosiyta`sirqilishturlarifarqlanadi. Bular :

BundamassajMNSningqo’zg`alishinikuchaytiradi. Birtomondanuqalanayotganmushaklarproprioretseptorlaridanasabimpulslariningboshmiyakattayarimsharlariningpo’stlog`igayuborilishiningoshishibilan, ikkinchitomondanboshmiyaretikulyarformatsiyasiningfunktsionalfaollashishiningortishibilantushuntiriladi. Massajningtetiklashtiruvchita`sirigipodinamiyaningsalbiybelgilariniyo’qotishuchunqo’llaniladi (majburiykamharakatlihayotkechirish, jarohatlar, ruhiybo’zilishlarvah.z.). Massajningquyidagiusullariqo’llaniladi : kuchliyumshatish, siltash, hammaurishusullari (kesish, engilurishvah.z.). Organizmningtonusinioshiruvchita`sirningmaksimaleffektivligigaerishishuchunmassajtezsur`atdaqisqavaqtdavomidao’tkazilishikerak.

BundaMNSningfaoliyatigatormozlovchita`sirko’rsatiladi, ya`niekstero- vaproprioretseptorlargame`yoriy, ritmikvadavomiyta`sirko’rsatiladi. Tinchlantiruvchita`sirgamassajningbutuntanabo’ylabritmiksilashvasurtishusullariniqo’llaberishiladi. Iassajsekinsur`atdao’zoqvaqtdavomidaolibboriladi.

Trofikta`sirqonvalimfaoqiminingtezlashishibilanbog`liqdir. Bundato’qimalargakislorodvaboshqaoziqmoddalariningolibborilishiyaxshilanadi. Mushaklarningishbajarishqobiliyatinitiklashdatrofikta`sirningahamiyatikattadir.

Buta`sirnerv-mushakapparatiningishbajarishqobiliyatinioshirishgaqaratilganvaquyidagichanamayonbo’ladi :

-mushaklarbioenergiyasiningfaollashishi;

-mushaklardamoddaalmashinuviningyaxshilanishi;

-mushaktolalarigaasabiyqo’zg`alishnio’zatishnikuchaytiruvchiatsetilholinhosilbo’lishiningoshishi;

-mushaktomirlarinikengaytiruvchigistaminhosilbo’lishiningoshishi;

-mushaklarqisqarishtezliginioshirishgavafermentativjarayonlarningtezlashishigaolibkeluvchiuqalanayotganto’qimalardaharoratningoshishi.

5.Organizmfunktsiyasininormallashtiruvchita`siri

Buta`sirboshtmiyakattayarimsharlarpo’stlog`idaasabjarayonlardinamikasiningregulyatsiyasidanamayonbo’ladi. Asabsistemasidaqo’zg`alishyokitormozlanishjarayonlariningkeskinustunligidabuta`sirmuhimahamiyatgaega. Massajvaqtidaharakatanalizatorlarisohasidaqo’zg`alisho’chog`ihosilqilinadi, bumanfiyinduktsionqonunibo’yichadimlanish, boshmiyapo’stlog`idagipatologiko’choqlarnibostiradi. Massajningnormallashtiruvchita`sirijaroxatlarnidavolashdakattaahamiyatgaega, ya`nito’qimalarningtiklanishinivaatrofiyanibartarafetilishinitezlashtiradi. Harxilorganlarningfunktsiyasininormallashtirishdama`lumrefleksogensohalardasegmentarmassajo’tkaziladi.

Massajqandaymaqsaddaqo’llanilishigaqarabquyidagiturlarigabo’linadi :

1.Sportmassaji

Bumassajturisportchilarningfunktsionalholatini, sportformasiniyaxshilash, jismoniyishbajarishqobiliyatinioshirish, jarohatvatayanch-harakatapparatikasalliklariningoldiniolishuchunqo’llaniladi. Sportmassajidastlabki (mobilizatsion) vatiklovchimassajlargabo’linadi.

Shifobaxshmassajharxiljaroxatlarvakasalliklarnidavolashdasamaralidavolashusulibo’libhisoblanadi. Organizmfunktsiyalariningbo’zilishharakterigaqarabmassajningmodifikatsiyasio’zgaradi, uo’zininguslublariga, ko’rsatmavaqarshiko’rsatmalarigaega. Shifobaxshmassajumumiyvamahalliyqilinadi.

Shifobaxshmassajo’tkazganda 5 taasosiyusullarqo’llaniladi : silash, siqibchiqarish. yumshatish, surtishvavibratsiya, shuningdekaktiv-passivharakatlarqo’llaniladi. O’zoqvaqtshug`ullanmagan, operatsiyao’tkazgansportchilarningjismoniyishbajarishqobiliyatinitiklashvafunktsionaldavolashdareabilitatsionmassajo’tkaziladi. Bumassajshifobaxshjismoniytarbiya, mexanoterapiyabilanbirgalikdao’tkaziladi. Massajumumiy (haftasiga 2-3 marta) vamahalliy (harkuni, davolashningbirinchibosqichidakuniga 2-3 marta) o’tkaziladi. Qontvalimfaoqimininormallashtirish, og`riqsindrominiyo’qotish, shishishni, gematomaniso’riltirish, to’qimalarregeneratsiyasivareporatsiyasi, oksidlanish-tiklanishjarayonlarininormallashtirishuchunjarohatvakasalliklardamassajniimqondarajadaertaqo’llashmaqsadgamuvofiqdir.

Davolashningbirinchibosqichidamassajsovuq, ikkinchisidaissiqmuolajalarbilanbirgalikdao’tkaziladi. JarohatningbirinchikunlaridamassajMuzbilan (aplikatsiya) qilinadi. So’ngrasovuqmassajiliqmuolajabilanalmashtiriladi. Sovuqbilanta`sirko’rsatilgandaanestiziyalovchi, gomeostatikvayallig`lanishgaqarshisamarakuzatiladi. Busovuqningnervoxirlariningsezuvchanliginipasaytirishinatijasidaog`riqningkamayishigaolibkeladi. Muzbilanmassajqilingandauqalanayotganbo’g`imdaharakatamplitudasiortadi, to’qimalardashishishkamayadi. Sovuqmassajmushakdaqonoqiminiyaxshilaydi, metabolizmmahsulotlariniorganizmdanchiqaradi, gipoksiyaniyo’qotadi, to’qimalarningregeneratsiyavareporatsiyajarayonlarinitezlashtiradi. Massajnio’tkazishuchunMuztselofanxaltagasolinadi (xaltasuvbilanto’ldirilib, MuzlatkichningMuzxonasiga 30-60 minutgaqo’yiladi). Massajtayanch-harakatapparatijarohatining 1-soatlarida, tayanch-harakatapparatiningsurunkalikasalliklaridajismoniymashqlarbilanbirgaolibboriladi. Shuningdektrenirovkalardan (musobaqalardan) so’ngquyidagichaolibboriladi : jarohatsohasi 2-3 minutdavomidaMuzbilanmassajqilinadi, so’ngrasportchibasseyndasuzadi, agarbuningimqoniyatibo’lmasabasseynyokivannalardajismoniymashqlarbajaradi. Bumuolajabirnechamartaqaytariladi.

Elka-kurakperiartritidaMuzbilanmassajdanso’ng (3-5 minut), trenajerlardaelastikbintbilanmashqbajarishmumkin. Massajningdavomiyligijarohatningjoylashishsohasigayokikasallikbosqichiga, jinsiga, yoshigavasportchiningumumiyholatigabog`liq.

YAllig`lanishkasalliklarida (bronxit, zotiljamvah.z.) birinchi 2-5-kunlardabankalimassajtavsiyaetiladi, keyinchalikperkussionmassajingalyatsiya (dorimoddalarivakislorodli) bilanbirgalikda, kechqurungaisituvchimassajtavsiyaetiladi. Bankalimassajreflektorusulgaasoslanganbo’lib, teriretseptorlarininghosilqilinganbankavakuumdaqo’zg`alishikuzatiladi. Massajdanoldinta`siretiluvchisohagaisitilganvazelinyog`ibilanishlovberiladi. Perkussionmassajbronxitvazotiljamdaqon, limfaaylanishinivao’pkaventilyatsiyasiniyaxshilashuchunqo’llaniladi. massajyotganyokio’tirgandastlabkiholatdabajariladi. Ko’krakqafasiningma`lumsohasigao’ngyokichapqo’lkaftiqo’yilib, ustidanritmikholatdabo’shqo’lbilanuriladi. So’ngrayuqoridagiharakatsimmetriksohadaqaytariladi. Perkussionmassajavvalko’krakqafasiningoldingiyuzasida, keyinorqayuzasidao’tkaziladi. Oldingiyuzasidaurishningumrovsuyaginingostidavaqovurg`aningpastkiyoyisohasida, orqayuzasidako’krakusti, kurakoralig`ivakurakostisohalaridaolibboriladi. So’ngraqo’llaryordamidako’krakqafasisiqiladi. Bundaqo’llardiafragmagayaqinbo’lganpastkiyonbo’limdajoylashadi. Nafasolgandaqo’llarumurtqapog`anasibo’ylabsirg`anadi, nafaschiqargandaqo’llarto’shsuyagitomonharakatqilib, ko’krakqafasinafaschiqarishoxiridaqisiladi. So’ngraqo’llarqo’ltiqostigaolibboriladivaharakatqaytariladi. Bundankeyinko’krakqafasidaqiyshiqmassajo’tkaziladi : massajistqo’li (o’ng) bemorningqo’ltiqostisohasida, ikkinchisi (chap) diafragmagayaqinpastkiyonyuzasidajoylashadivanafaschiqarishcho’qisidako’krakqafasiqisiladi. So’ngraqo’llaralmashtiriladi. YUqoridagiharakatlar 2-3 minutdavomidaolibboriladi. Bemornafasniushlabturmasligiuchunqo’llarumurtqapog`anasibo’ylabsirpanganda “nafasol”, to’shsuyagitomonharakatqilganda “nafaschiqar” deganbuyruqlarberilishikerak. Nafaschiqarishoxiridako’krakqafasiqisilib, nafasfaollashtiriladi.

Perkussionmassajdanafasniyaxshilovchiekstrapulmonalsharoityaratiladi. Mexaniqta`sirnafasnistimullaydivabalg`amninghaydalishigasababbo’ladi. Ko’krakqafasiningqisilishialveollalar, o’pkaildizivaplevraningretseptorlarigata`siretib,nafasmarkaziqo’zg`alishiningoshishivanafasolishningfaollashishiuchunsharoityaratibberadi.

Qovurg`alararonafasmushaklarigata`siretilgandanafasaktistimullanadi, nafasmarkazigareflektorta`siretiladi. Reanimatsiyabo’limidaog`irjarohatlarnatijasida (ko’pqonyo’qotishbilan) yurakurishivanafasto’xtashhavfibo’lsamassajo’tkazilishizarur. Agarbemoryuraginingurishito’xtasa, darholtashqimassajniqo’llashzarur, ya`niyurakritmikholatdato’shsuyagivaumurtqapog`anasioralig`idaqisiladi. Qisilishhisobigaqonchapqorinchadantomirlarorqaliboshmiyavayurakkaboradi. To’shsuyagigabosimkamaytirilgandaqonyanayurakbo’shlig`inito’ldiradi. YUrakningtashqimassajidamasalan, o’ngqo’lkaftito’shsuyaginingpastkiqismiga, chapqo’lesauningustigaqo’yilib, umurtqapog`anasitomonqisiladi. Bundaqo’llargabutuntanavaznibilanta`siretiladi, qisishmaksimalbo’lishiva 1,5 sekunddavometishikerak. Qisishningqaytarilishisekundiga 1 martadankambo’lishimumkinemas, aksholdaqonoqimietarlidarajadabo’lmaydi. Massajningsamaradorligiuyquarteriyasidagipulsi, ko’zqorachig`iningtorayishivamustaqilnafasharakatiningpaydobo’lishibilanbaholanadi. Shuningdekteriranginingo’zgarishigahame`tiborqaratiladi. YUrakningtashqimassajio’pkagahavopuflash (sun`iynafas) bilanbirvaqtdaolibboriladi. Agarbemornijonlashtirishnibirkishiolibborsa, o’pkagahavopuflashningharikkitezharakatioralig`ida 15 sekunddavomidato’shsuyagini 15 martabosishkerak. Bemorningboshiorqagabuqiladi. Muolajapulsningo’z-o’zidanpaydobo’lguncha (sun`iynafas – o’z-o’zidannafaspaydobo’lguncha) olibboriladi.

Undankasalliklarningolidiniolish, organizmningnormalfunktsionalholatinisaqlashuchuntananiparvarishlash, sog`liqnimustahkamlashmaqsadidafoydalaniladi. Massajnatijasidaorganizmningqarshiligioshadi, immunitetiko’tariladi. Gigienikmassajumumiyvamahalliybo’lib, alohidayokiertalabkibadantarbiyabilanbirgalikda, hamdasaunada, rushammomidaqo’llaniladi. Uko’phollardao’zini-o’zimassajqilishqo’rinishidaqo’llaniladi. Univannavadushqabulqilishdaqo’llashmumkin. Bundaasosiybo’lgansilash, surtish, siqibchiqarish, yumshatish, vibratsionusullaridanfoydalaniladi.

Bumassajfaqatmahalliyholdao’tkaziladi. Uqarishnioldiniolishuchunnormalteriparvarishida, harxilkosmetikkamchiliklarida, kasalliklardaqo’llaniladi. Kosmetikmassajuchxilbo’ladi : gigiepnik (profilaktik), shifobaxshvaplastik.

Profilaktikmassajteriqovjirashiningoldiniolish, qurishiniyo’qotish, ko’rinishiniyaxshilashgaqaratilgan.

Shifobaxshmassajajin, burishish, shishish, ko’payganyog`qatlamlariniyo’qotishdafoydalaniladi.

Plastikmassajteriturgorikeskinpasayganyoshikattalarga, hamdamimikajin, chuqurburishishpaydobo’lganyoshlargamo’ljallangan.

Massajshakllari

1.Umumiymassaj

Bundabutuntanayuzasimassajqilinadi. Massajningdavomiyligiuningturiga, massajolayotgantanavazniga, yoshiga, jinsigavabashqalargabog`liqdir. Umumiymassajqilinayotgandamassajusullariningketma-ketligiinobatgaolinadi. Avvalsilash, siqibchiqarish, surtishkeyinyumshatishvavibratsionusullariqilinadi. massajsilashbilantugatiladi. Oddatdamassajtananingkattayuzalisohasidavayirikmushaklaridanboshlanadi, shuninguchunumumiymassajniorqadanboshlaganma`qul. So’ngrabo’yinvaqo’llargao’tiladi. Birtomondanikkinchisio’tiborqavabo’yinsohalarinialohidamassajqiladi. Shuningdeko’ngvachapqo’llarnialohidamassajqilinadi. Keyinchaliktossohasi, dumbavasonmassajqilinadi, so’ngratizzabo’g`imi, boldir, axillpayi, tovonuqalanadi. Keyingibosqichdaoyoqpanjalari, tovonbo’g`imiorqadayotgandastlabkiholatdao’tkaziladi, so’ngratizzabo’g`imivasongao’tiladi. Avvalo’zoqdayotganko’krakuqalanadivayaqinyotganqo’llargao’tiladi. Massajistboshqatomongao’tib, yuqoridagiharakatlarniqarama-qarshitomondao’tkazadi. Massajso’ngidaqorinuqalanadi.

Bundatananingalohidabirbo’lagimassajqilinadi, masalan : bo’yin, orqa, oyoqvah.z. Zaruriyattug`ilgandama`lumbirmushak, bo’g`im, bog`lamvaboshqalarmassajqilinadi. Massajningdavomiyligitananingqaysiqismiuqalanishigabog`liq. Oddatdamahalliymassaj 3 minutdankam, lekin 25 minutdanko’pqilinmaydi. Massajusullariningketma-ketligixuddiumumiymassajnikidek. Uqalashniyuqorisohadanboshlashkerak, masalan : qo’lmassajielkadanboshlanib (avvalichkiyuzasi, so’ngratashqiyuzasi) bilakbo’g`imiga, bilakka, kaftga, qo’lbarmoqlarigao’tiladi. Kaftmassajio’tkazilayotgandaavvalbilaksohasidanboshlashkerak. Mahalliymassajasosanbirmassajisttomonidan, ba`zihollardajuftmassaj, hamdao’zini-o’zimassajqilishlardanfoydalaniladi.

Bundainsono’zini-o’zimassajqiladi. Uko’pinchaertalabkibadantarbiyadanso’ng, hamomda, jarohatvakasalliklarda, sportdakengqo’llaniladi.

Bumassajturiertalabkibadantarbiyadanso’ng, saunada, sportmusobaqalaridanoldinvakeyin, sportmashg`ulotlaridanoldinvakeyinqo’llaniladi. Juftmassajba`zikasallikvajarohatlarda, umurtqapog`anasijarohatlarida, bel-dumg`azaradikulitida, qo’l-oyoqparalichida, bronxialastmada, surunkalizotiljamvao’pkaningboshqakasalliklarida, gastritda, kolitda, holetsistitdavah.z.lardaqo’llanilmaydi.

Juftmassajikkitamassajisttomonidano’tkaziladi. Ko’phollardabumassajturivakuumyokivibratsionapparatyordamidao’tkaziladi. Birinchimassajistorqaniuqalayotganda, ikkinchisioyoqlarningorqasohasiniuqalaydi. Biriko’krakvaqo’llarniuqalayotganda, ikkinchisioyoqlarningoldingiyuzasiniuqalaydi. So’ngrabirinchimassajistko’krakvaqo’llarniuqalabbo’lganidankeyin, qorinsohasigamassajqilishgao’tiladi. Juftmassajningdavomiyligimassajolayotganningjinsga, yoshga, tanavaznigavaorganizminingfunktsionalholatigabog`liqdir. Oddatdamassajningdavomiyligi 5-8 minutnitashqiletadi.

5.O’zaromassaj

O’zaromassajsaunada, maishiyhayotda, ishlabchiqarishdavah.z.lardaqo’llaniladi. Bundaikkikishibir-birinimassajqilib, massajningasosiyusullariniqo’llaydilar. O’zaromassajqo’lvaapparatyordamidaumumiyvamahalliyko’rinishdao’tkazilishimumkin. Mahalliymassajdako’proqtananingholsizlanganqismivamushaklariuqalanadi. Kuchlijismoniyyuklamadanso’ngumumiytiklovchimassajo’tkazishmumkin. O’zaromassajningdavomiyligi 10-15 minutdir. O’zilibo’tkaziladiganvibratsionusuli, ya`niurish, chapakchalish, kesishvenozbosiminivamushaktonusinioshirishgaolibkeladi, shuninguchuno’zarotiklovchimassajdaularqo’llanilmaydi.

Massajo’tkazilishigaqarabquyidagilargabo’linadi :

1.Qo’lmassaji

Massajningan`anaviyusulidir. Qo’lmassajiyordamidamassajninghammausullariniqo’llashmumkin, hattokilozimbo’lgandaularnikambinatsiyalashvaketma-ketliginio’zgartirishmumkin. Bumassajningsalbiytomonimassajistningcharchashidir.

Buusulningkamchiligishundaki, massajistuqalanayotgansohanisezmaydi, ba`zimassajusullariniqo’llabbo’lmaydi. Shuninguchunapparatlimassajqo’llimassajgaqo’shimchavositasifatidaqo’llaniladi. Amaliyotdako’phollardavibriomassaj, pnevmomassaj (vakuumli) vagidromassajqo’llaniladi.

Buapparatlimassajningklassikyokisegmentarmassajningbirgalikdao’tkazilishidir. Kombinatsiyalanganmassajorganizmgafiziologikta`sirinikuchaytiradi, massajmuddatiniqisqartiradivako’pchilikkao’tkazishimqoniyatiniberadi. Bumassajsportamaliyotidakengqo’llaniladi. Shuningdekjarohatlarda, tayanch-harakatapparatiningkasalliklaridavaasabsistemasikasalliklaridakengqo’llaniladi. Massajklassikmassajningtayyorlovqismibilanboshlanadi.

Orqasohasiningmassajisilashbilanboshlanadi, so’ngrasiqibchiqarishusuliqo’llaniladi. Keyindumg`azasohasi, qovurg`alararosoha, trapetsiyasimonmushak, elkabo’g`imi, kurakostisohasidasurtishusullariqo’llaniladi. Keyingibosqichdaorqaningkengmushaklariningbirvaikkiharakatliaylanasimonyumshatishusulibajariladi. Qo’lbilanmassajtugatilganidanso’ngapparatlimassajgao’tishmumkin. Apparatlimassajasosanorqaningkeng, o’zunvatrapetsiyasimonmushaklarigaqaratiladi. Birinchinavbatdaumurtqapog`anasiningikkitomoniuqalanadi, keyindumg`azadanbo’yingachao’zunmushakbo’ylabmassajqilinadi. O’zunmushaklardanasta-sekinkengmushaklargao’tiladi. So’ngratrapetsiyasimonmushakkurakningpastkiqismidanyuqorigavayontomongaharakatqilishbilanuqalanadi. Orqaningqiyshiqmushaklarikuchsizbosimvaqisqavaqtuqalanadi. Orqaningmassajiqo’lmassajibilantugatiladi, bundabirqanchasilashdanso’ng, 2-3 martasiqibchiqarishusuliqo’llaniladi, keyino’zunmushaklarqisqichsimonusulibilanyumshatiladi. Buusullardanso’ngkurakostisohasivaorqaningkengmushaklariyumshatiladiyuKeyinmushaklardasilkitishusuliqo’llaniladi. Orqamassajisilashbilantugatiladi.

Qo’lningtashqiyuzasiningmassajisilashvaikkiharakatliaylanasimonyumshatishusullaribilanboshlanadi. So’ngraapparatlimassajgao’tishmumkin, massajikkivauchboshlimushaklargaqaratilgan. Elkaningo’rtasohasidannervtomirlario’tganligisababliapparatyordamidaextiyotlikbilanmassajolibboriladi. Apparatmassajitugatilganidanso’ngqo’llaryordamidasilashvayumshatishusullariniqo’llab, massajtugatiladi.

Qo’lningichkiyuzasixuddishundaytartibdaamalgaoshiriladi.

Qo’llarmassajidanso’ngtossohasiningmassajio’tkaziladi. Massajsilashvasiqibchiqarishbilanboshlanadi. Kattadumbamushagibirikkansohadasurtishusuliqo’llaniladi. So’ngradumg`aza, tos-sonbo’g`imivadumbamushagidasurtishusulio’tkaziladi. Tosdaapparatyordamidamassajdumg`azasohasidanyontomongaqarabboshlanadi, keyinyonboshsuyaginingqirralari, so’ngradumbamushagiuqalanadi. Massajqo’llaryordamidasilash, siqibchiqarish, surtishusullariniqo’llabtugatiladi.

Sonningorqayuzasidamassajsilash, siqibchiqarishvayumshatishusullaribilano’tkaziladi. Keyinapparatyordamidamassajgao’tiladi. Sonningichkiyuzasidaapparatbilanmassajqilinmaydi. Massajqo’llaryordamidasilash, siqibchiqarishvayumshatishusullariniqo’llabtugatiladi.

Tizzabo’g`iminingorqayuzasidamassajqo’lbilanboshlanib, so’ngraapparatlimassajgao’tiladi. Massajaylanasimonsilashbilantugatiladi. Tizzaorqachuqurchasimassajqilinmaydi, balkiuningatrofidaolibboriladi.

Tizzasohasidaqo’lmassajiboldirmushagivaaxillpayidao’tkaziladi. Apparatmassajidanso’ngqo’lyordamidamassajtugatiladi.

Sonningoldingiyuzasiqo’llaryordamidasilashvasiqibchiqarishusullariniqo’llashbilanboshlanadi. Keyinyumshatishusuliqo’llaniladivaapparatmassajigao’tiladi. Massajqo’llaryordamidasilash, yumshatishvasilkitishusullaribilantugatiladi.

Tizzabo’g`iminingoldingiyuzasidamassajaylanasimonvaqisqichsimonsurtishusulini 4 tabarmoqningyostiqchasohasibilanhamdakaftasosiyordamidaaylanasimonsurtishusulibilano’tkaziladi. So’ngraapparatyordamidaharxilyo’nalishlardamassajqilinadi. Massajaylanasimonsilashbilantugatiladi.

Tizzaningoldingiyuzasidamassajto’g`riyokitizzabo’g`imidabuqilganoyoqlardao’tkaziladi. Massajsilash, siqibchiqarishvaqisqichsimonyumshatishusullariniqo’llabo’tkaziladivaapparatmassajigao’tiladi. Massajqo’llaryordamidatugatiladi.

Tovonbo’g`imidamassajqisqichsimonvaaylanasimonsurtishusullaribilanboshlanadi, so’ngraapparatmassajigao’tib, qo’llaryordamidasilashbilantugatiladi.

Ko’kraksohasidamassajsilashbilanboshlanib, so’ngrato’g`rivaaylanasimonyo’nalishlardaqovurg`alararomushaklardasiqibchiqishvasurtishusullario’tkaziladi. 4 tabarmoqningyostiqchalariyordamidato’shsuyagivaungabirikkanko’krakmushaklaridaaylanasimonsurtishusuliamalgaoshiriladi. KattamushaklaridabirvaikkiXalqaliyumshatishusuliqo’llaniladi. So’ngraapparatmassajigao’tiladi. To’shsuyagimassajidanso’ngqo’ltiqostigayo’nalishbo’yichako’krakso’rg`ichiniaylanibo’tganholdakattako’krakmushaklarimassajqilinadi. Massajqo’llaryordamidatugatiladi.

Shuniesdasaqlashkerakki, kombinatsiyalanganmassajo’tkazishdaurishusullariniqo’llashtavsiyaetilmaydi. Massajo’tkazishvaqtiquyidagichataqsimlanishimaqsadgamuvofiqdir, ya`niqo’lmassajiumumiyvaqtningtaxminan 70 %, apparatmassaji 30%nihosilqilishikerak.

Apparatlimassajklassikmassajningma`lumusullariningo’rnigaqo’llanilishimumkin. Agarkombinatsiyalanganmassajvibriomassajbilanqo’llanilsa, uvibratsion, silashvayumshatishusullariningo’rniniqoplaydi. Vakuumlimassajvagidromassajyumshatishvasurtishdaqo’llashmumkin.

Bumassajshakliqadimdanhamomlardasharqmassajistlaritomonidanqo’llanilgan. Umushaktonusioshgansportchilardaqo’llanilganqo’lmassajikeraklisamarabermagandaqo’llanilishitavsiyaetiladi. Oyoqmassajikattatanavamushakvaznigaegabo’lgansog`lomodamlardao’tkazilishimumkin. Oyoqmassajijarohatlarda, tayanch-harakatapparatikasalliklarida, umurtqasilida, osteoporozda, bel-dumg`azaradikulitida, Bexterovkasalligida, miokardinfarktida, bronxialastmada, II – III darajaligipertoniyakasalligida, onkologikkasalliklardatavsiyaetilmaydi. Shuningdekyoshikattalargahamtavsiyaetilmaydi. Massajvaqtidaqabulqiluvchipoldayokigilamdayotishikerak. massajyumshatishvasurtishusullariniqo’llashbilanbiryokiikkalaoyoqlaryordamidao’tkaziladi. Orqasohamassajqilinayotgandamassajistikkalaoyog`ibilanqabulqiluvchiningorqasigachiqib, beldanbo’yinsohasitomonharakatqilibyumshatishusulinibajaradi. Oyoqlardayumshatisho’tkazilgandaharakatsondantizzatomonbo’ladi. Oyoqmassajidanso’nguqalanganhammasohadaqo’llaryordamidasilash, yumshatishvasurtishusullario’tkaziladi.

Buuslubyozmavaog`zakishakldao’tkaziladivama`lumvaktdavometadi. Talabanibilimito’g`rijavoblarbilanballardabaholanadivataxlilqilinadi.

Ishniolibborish:

O’kuvxonasidamavzugaoid 3 tasxematarzidagiplakatlartalabalargako’rsatiladi. Talabaharbirqonkretholdagapnimaustidaketayotganliginiaytishivato’g`rijavobniasoslabberishikerak. Pedogoglarbujavoblarniballarbo’yichabaholaydi.

2.Tinchlantiruvchita`siri

3.Trofikta`siri

4.Energotropta`siri

5.Organizmfunktsiyasininormallashtiruvchita`siri

Savol:2Massajshakllari:

Javob:1.Umumiymassaj

2.Mahalliymassaj

3.O’zini-o’zimassajqilish

4.Juftmassaj

5.O’zaromassaj

Savol:3Shifobaxshmassajo’tkazganda 5 taasosiyusullarini yozib bering?Javob:silash, siqibchiqarish,yumshatish, surtishvavibratsiya.
Baholashmezoni

Maksimalball 20-19	18-17 ball	16-15 ball	14-13 ball	12 ball
a`lo	yaxshi	o’rta	qoniqarsiz	yomon
100%-86%	85%-73%	72-56%	55%-46%	45% vaundankam

3.TAHLILIYQISM

3.1.Klasterorganayzer
Klasternito’zishqoidasi
1. Aqlingizganimakelsa, barchasiniyozing. G`oyalarisifatinimuhokamaqilmangfaqatularniyozing.

2. Xatnito’xtatadiganimloxatolarigavaboshqaomillargae`tiborbermang.

3. Ajratilganvaqttugagunchayozishnito’xtatmang. Agardaaqlingizdag`oyalarkelishibirdanto’xtasa, uholdaqachonkiyangig`oyalarkelmagunchaqog`ozgarasmchizibturing.

Harbirguruhboshqaguruhlarnibaholaydi. Harbirtalabbo’yichato’liqbajarilsa – 15 ball