ladi. Tem iryo‘llarning paydo b o ‘lishi esa vokzal yaqinida otellarning
paydo bo‘lishiga olib keldi. Avtomobil tizimi motellarni, havo sayoha-
ti esa tayyoragoh va ular yaqinlarida yirik otel majmuyini yuzaga kel-
tirdi.
Sayohat XX asrda avtomobil va reaktiv dvigatelli sam olyotlar hiso-
biga zamonaviy tus oldi. Lekin qadim zamonlarda ham sayohat savdo-
sotiq, jang-u jadal va diniy maqsadlarda uyushtirib tu rilgan.
Eram izdan aw algi 3000-yillardayoq qadimgi misrliklar N il daryosi
orqali piram ida qurishda ishlatiladigan materiallarni tashib yurganlar.
Finikiylar esa 0 ‘rta yer dengizi bo ‘ylab
hozirgi Suriya va Livan
q irg ‘o q la rig a o ‘z m u sta m la k a la rin i jo y la s h tirib , s a v d o -s o tiq n i
rivojlantirganlar.
Rim Imperiyasi zamonidagi sayohatlar yanada qiziqarli. Eram izdan
200 yil oldin rimliklar Italiyadan ancha uzoqda makon tutganlar. Keyingi
500 yillikda ular ko‘plab yerlarni shular qatorida B ritaniyani ham
o ‘zlashtira borganlar. Ular kemalar, ot aravalarda
va piyoda sayohat
qilganlar.
Intiluvchan rimliklarning oyog‘i cho‘milish va dengiz kurortlari
makoni b o ‘lmish M isr va Gretsiyaga ham yetgan. U larning sayohat
qilishga odatlanganliklariga lava va loy ostida qolib ketgan (Pompey)
qazilm alar guvohlik beradi.
Rimlik turistlar tarix va din bilan qiziqqanlar, grek ibodatxonalariga,
Buyuk Iskandar va Suqrot yashagan makonlarga tashrif buyurganlar.
H atto M isr ehrom larini qurishga borganlar.
0 ‘rta asrlarda asosan, diniy sayohatlar uyushtirilgan. D iniy e’tiqodlar
millionlab m usulm onlarni muqaddas Makkaga, xristianlam i Ierusalim
va Rimga, boshqalarni o ‘zga sig‘inish joylariga yetaklagan. 0 ‘rta asr
ibodatxonalari turli mamlakatlardagi yagona hokimiyat b o ‘lib may-
donga chiqqan. U lar sayohatchilarni bajon-u dil qabul qilganlar.
Aytish m um kinki, cherkov birinchi mehm onxona tizim ini yuzaga
keltirdi.
Salb yurishidan keyingi Uyg‘onish davri ta ’sirini b irin ch i bo‘l’^
shimoliy Italiya seza boshladi. Yevropa va sharq o ‘rtasidagi savdc.
sotiqni nazorat qilayotgan Italiya shaharlari zo‘r berib gullagan. M eh
m onxona tashkil qilish
eng yaxshi biznes hisoblanib, sayohatchilar va
o ‘zining m anfaatini ko‘zlaydigan “ mehm onxona egalari ittifoqi” ancha
rivojiangan.
Uyg‘onish davrida yirik U niversitetlar yuzaga keldi va shunga mu-
vofiq, XVI asrda “sayohat ta ’lim uchun” shiori m ashhur bo ‘lib k e t
gan. Endi odam lar o ‘z bilimlarini oshirish m aqsadida sayohatga chiqa
boshlaganlar.
1539-yilda G enrix VIII m onastrlarni m an qilishga urinib, o ‘zi
b ilm agan holda, m ehm onxona ishini ham to ‘xtatib q o ‘ydi. A xir
m onastrlarda obidlar, ya’ni taqvodorlar sharoitiga qarab, joy
va oziq-
o v q a t bilan t a ’m in lan ar edi. C h erk o v y e rla ri berib yoki so tib
yuborilgandan keyin uning m ehm onxona sifatidagi roli ham o ‘z -o ‘zidan
y o ‘qoldi.
M ehm onxona xizmatining rivojlanishiga hissa qo‘shgan om illardan
yan a biri shuki, milliy pochta xizmatini tashkil etgunga qadar m e h
m onxona egalari podshoh pochtasining talablarini qondirish uchu n
otlarga qarab turishlari kerak b o ‘ladi. Angliya qonuni m ehm onxonani
jam oat uyiga, uning xo‘jayinlarini esa sayohatchilarning sharoitiga javob-
g a r kimsalarga aylantirdi.
Eski m ehmonxonalar kareta m ehm onxonalar kabi b o ‘lib, u XVIII
— XIX asrlarda gullab-yashnagan. Kareta asri Buyuk Britaniyada 1784-
yilda Parlam ent hukum at pochtasini ekipajlarda yetkazib berish h a
qid a farmon berganidan so‘ng boshlangan.
Pochta ekipajlari ko‘pi bilan 7 yo‘lovchini olishi m um kin b o ‘lgan:
4 ta ichkarida va 3 ta izvoshchining qarshisida. Ba’zan hatto qorovul
h a m birga borgan. Sayohatchilar faytunlarda sayohatga chiqqanlar.
Milliy pochta tizimi o ‘sha paytlardagidek ko‘plab
m ehm onxonalar bilan
jihozlangan.
Shahar m ehm onxonalarining asosiy tushum i ekipajlar u ch u n otlar
q o ‘shilganda ortardi. Qolaversa, sayohat sekin davom etardi, m asalan,
400 mil yo‘l bosish uchun 34 bekat va 42 soat vaqt sarflangan.
1838-yilda Angliya Parlam enti p o chtani tem iryo‘1 orqali yetka-
zishga ruxsat beradi va kareta erasiga yakun yasaladi.
Shunga e ’tibom i qaratish kerakki, A m erikada yashash joyi sayo
h atlar bilan cham barchas b og‘liqdir. 1820-yilning
oxirlarida Pensil-
vaniya shtatida 1200 km li kanal qazildi va uning qirg‘oqlarida tavernalar
qurib bitkazildi. Nyu-Yorkda ham kanallar b o ‘ylab tavern va keyinchalik
o tellar barpo etildi.
K o‘pgina yangi A merika qishloqlarida hozir ham eski zam o n d an
qolgan tavernalarni uchratish m um kin. U larning ko‘pchiligi taverna
egalari, ularning oilasi va m ehm onlar uchun moslab qurilgan.
1829-yilda Bostonda “T rem ont — X aus” ochildi. Bu otel kabi ji-
hozlangan, m ehm onlarga m o‘ljallangan xonaning kaliti bor, h ar bir
nomerda vanna va tualetdan iborat birinchi mehmonxona edi. Ko‘p
yillar Amerika otellarida xuddi shunday andoza dizayndan foydalanil-
di.
Shahar otellari odatda, tem iryo‘l stansiyalari bekatida joylashgan.
XIX
asr oxirlarida m ehm onxona tizim lari tashkil to p a bordi.
Yevropada dabdabali otellarning paydo bo‘lishi Sezar Rits nom i bilan
bog‘lanadi. 1870—1907-yillarda Rits otel tizimiga asos solgan va ular
ning ko‘pi keyinchalik Rits nomi bilan faoliyat yuritgan.
Statler-otel Elvort Statleming birinchi amerika oteli bo‘ldi. “ Buffalo
statler” mijozlarni 1,5 dollarga “xona va vanna” bilan ta ’m inlagan
keyinchalik. Zam onaviy m ehm onxona tizimi dunyoga kelgan.
30-yillarda m ehm onxona ishida Konrad Xilton (Xilton Otel) va
Ernest Enderson (Sheraton Otel) m uhim nom lar bo‘lib qoldi.
