konvensiyada, 1957-yilda Rasmiy Turistik
Tashkilotlarning Xalqaro
Ittifoqi tom onidan Londonda o ‘tkazi!gan yig‘ilishda, 1963-yilda Rim-
da Birlashgan M illatlar Tashkiloti tom onidan Xalqaro sayohat va tu
rizm b o ‘yicha o ‘tkazilgan konferensiyada, 1968-yilda Rasmiy Turistik
T ashkilotlarning X alqaro Ittifoqi to m o n id an Rim da o ‘tkazilgan
yig‘ilishda, 1986-yilda Jahon turistik tashkiloti tom onidan Manilada
o ‘tkazilgan kongressda, 1989-yilda Gaagadagi o ‘tkazilgan Turizm
b o ‘yicha parlamentlararo konferensiyada, 1991 -yilda Ottavada Birlash
gan M illatlar Tashkiloti tom onidan Sayohat va turizm statistikasi
bo ‘yicha o ‘tkazilgan xalqaro konferensiya kabilarda qayta k o ‘rib chi-
qilib, takomillashtirilib borilgan.
1991-yilda Sayohat va turizm statistkasi bo‘yicha o‘tkazilgan xalqaro
konferensiya tom onidan turizmga berilgan ta ’rif Jahon turistik tashkiloti
(W TO , W orld tourist organization) ham da
Birlashgan M illatlar
Tashkilotining Statistik komissiyasi tom onidan birdek m a’qullangan.
Biroq, bu ta ’rif murakkab shaklga egaligi tufayli u 1993-yilda bir-
m uncha soddalashtirildi.
Turizmga 1991-yilda Ottavada berilgan ta ’rif quyidagicha edi:
Turizm — o ‘z odatiy m uhitidan tashqariga belgilangan m uddatdan
kam vaqtga sayohat qiluvchi va sayohat qilishining bosh maqsadi —
tash rif buyuriladigan joy (mam lakat) tom onidan m ukofotlanadigan
faoliyat bilan shug'ullanishdan o ‘zga bo‘lgan shaxsning faoliyatidir.
Bu yerda:
—
«odatiy muhit» birikmasi doimiy yashash joyi ichida sayr qilish
ni; muttasil ravishda har kuni doimiy turar joyidan ish joyigacha b o ‘lgan
joygacha yo‘l bosib o ‘tishni; shuningdek, kundalik hayot bilan bog'liq
b o ‘lgan ijtimoiy tavsifga ega bo‘lgan sayohatlarni hisobdan chiqarish
uchun m o‘ljallangan;
—
«belgilangan muddatdan kam vaqtga» iborasi uzoq vaqtli migrat-
siyalarni turizm sifatida inobatga olmaslikka m o ‘ljallangan;
—
«tashrif buyuriladigan jo y (mamlakat) tomonidan mukofotlanadigan
faoliyat bilan shug'ullanish» so‘z birikmasi faqatgina vaqtinchalik ish
u ch u n qilinadigan m igratsiyalarni turistlar hisobidan chiqarishga
m o ‘ljallangan.
D em ak, sayohatga chiquvchilarning
ham m asi ham tu rist deb
sanalavermaydi. Ya’ni, boshqa joylarga doimiy yashash uchun ko‘chib
o ‘tayotganlar, qochqinlar, uzoq joylarga ishga boruvchilar, harbiy
xizm atchilar, poyezd-sam olyot-kem a ekipaji a ’zolari qiladigan sayo-
hatlari davom ida turistlar foydalanadigan im tiyozlardan foydalana
olishm aydi.
BM Tning statistika byurosi 1993-yilda turizmga keng tushuncha
bilan yondashishga harakat qilgan va «Turizm — shaxslarning faoliyat
turi b o ‘lib, ularning o ‘z!ari istiqomat qilib turgan
m anzildan bir yildan
oshm agan m uddatda u yoki bu joyga safar qiladigan holati tushunila-
di»1 deb ta ’rif berdi.
Xullas, turist turizm bilan shug‘ullanayotgan odam dir. T urizm esa,
o ‘zining kundalik hayotida b o ‘lm aydigan joyga vaqtinchalik tashrif
buyurish bo ‘lib, uning davomida shu joyda pul bilan m ukofotlanuvchi
biro r-b ir maqsadli faoliyat yuritilmaydi: turist manzilgohga pul sarf-
lash uchun kelgan odam deb talqin etsa b o ‘ladi, chunki, turist m an
zilgohga kelib ketishi mobaynida (hattoki, o ‘z m ashinasida o ‘zi bilan
yoqilg‘i va oziq-ovqat olib kelib, tanish-bilishlarining uyida dam olgan
bo‘lsa-da) shu joyda nim anidir b o ‘lsa-da,
qim matli narsani qoldirib
ketadi. Bu avtomagistraldan o ‘tish uchun to ‘langan haq, d o ‘stlar olib
keltirgan sovg‘a-salomlar, suvenirlar xaridi uchun sarflangan pul ka-
b ilar b o ‘lishi mum kin. Aksariyat tu ristlar m anzilgohda b o sh p an a,
ovqatlantirish, transport, aloqa, gid-taijim onlik kabi xizm atlar uchun
haq to'lab, mahalliy budjetga ko‘pgina darom adlar keltirishadi. Bular-
ning evaziga turist manzilgohdan o ‘zi bilan yaxshi taassurotlar va shu
yaxshi taassurotlarni yodga solib turuvchi suvenir va rasm larni olib
ketadi.
Bundan
tashqari, turistik term inlardan biri, ingliz tilida D estina
tion sifatida, rus tilida Mesto naznacheniya, Punkt naznacheniya sifatida
q o ‘llaniladigan iborani “m anzil, m anzilgoh” sifatida ta ijim a etish
m a’qul. Chunki, aynan shu iboraning m a’nosi “to ‘xtab o ‘tish jo y i”
sifatida talqin etiladi. Qolgan “ m askan” , “ m akon” , “jo y ” , “ o ‘rin ” ,
kabi so‘zlar turistik maqsadlarda tash rif buyuriladigan jo yning aniq
m a ’nosini bera olmaydi.
Turizm doim o rekreatsiya bilan cham barchas bog‘lab kelingan.
Rekreatsiya atam asini oddiy xalq dam olish yoki h o rd iq chiqarish
maqsadidagi ko‘ngilxushlik deb tushunsa-da, ilmiy adabiyotlarda bu
atam aning asl m a’nosi «yo‘qotilgan m ehnat qobiliyatini qayta tiklash»
sifatida talqin etiladi. Shu keng m a’noli so‘zni o ‘zbek tilid a taijim a
etm ay qo‘llagan maqsadga muvofiq boMishi mum kin.
