Chiqindi gazlar tarkibidagi uglerod oksidini me’yorlash. 1988 yildan beri GOST
17.2.2.03-87 "Tabiat muhofazasi. Atmosfera. Benzin dvigatelli avtomobillarning chiqindi
gazlarida SO miqdori. Me’yor va uni aniqlash usullari" kuchga kirgan bo’lib, unga binoan
uglerod oksidi va SN miqdori aniqlanadi. Bu komponentlar dvigatelning tirsakli vali 2 xil
aylanishlar bilan ishlaganda, yahni minimal (N
min
) va yuqori aylanishlar (0,6
·
N
nom
) rejimida
chiqarish trubasi orqali aniqlanadi.
Chiqindi gazlar tarkibidagi uglerod oksidi miqdori me’yoridan ortib ketishiga asosiy sabab:
yonilg’i ta’minnoti va o’t oldirish tizimining nosozligi, havo filtrining, stilindr-porshen guruxi va
gaz taqsimlash mexanizmining nosozligi.
GAI-1 turidagi gazoanalizatorlarning tuzilishi va ishlash prinstipi. GAI-1
gazoanalizatori, karbyuratorli avtomobil dvigatellari ishlaganda ajralib chiquvchi ChG lar
tarkibidagi uglerod oksidi miqdorini avtomatik ravishda
o’lchash uchun ishlatiladi. Tekshirilayotgan gazlar harorati
200
°
S gacha bo’lishi mumkin. Ularning ishlashi optika
adsorbstiyali usulga asoslangan bo’lib, infroqizil energiya
nurlari tekshirilayotgan komponent-lardan o’tishi darajasiga
bog’liq. Nurlarni ogahiy yutilish darajasi gaz aralashmasidagi
komponentlar konstetrastiyasiga bog’liq bo’ladi.
Asbobning tuzilishi: GAI-1 gazoanalizatori optik blok,
proba tayorlash va elektrik sxemadan, yahni modulyator
generatori, chastotalarni ajratuvchi, sinxronlash qurilmasidan tashkil topgan.
Asbobni ishga tayorlash: "Kalibr-1", "Nasos-2", "VKL-3" (1-rasm) tugmachalar o’chirilgan
(vo’klyucheno) holatida bo’lishi kerak. Gazoanalizatorga elektr ta’minnoti simi ulanadi. Gaz olish
zondini 200-450 mm uzunlikdagi naycha va tozalash filtri bilan biriktiriladi, keyin ular 5000-6000
mm.li rezina shlangasi bilan API-6 gaz olish qurilmasiga ulanadi. Nihoyat, gazoanalizatorni ishlash
qobiliyati tekshiriladi:
a) Asbob 12 voltli kuchlanishga ulanadi.
b) 30 min davomida gazoanalizator qizdirib olinadi.
v) "Nasos" tugmachasi bosiladi.
g) "Kalibr" tugmasini bosib asbob kalibrovka qilinadi, yahni strelkasi "O" belgisiga dastak
215
yordamida keltiriladi.
e) So’ngra "Kalibr" tugmasi qayta bosiladi, yahni o’chiriladi.
Dvigateldagi sovutish suyuqligining harorati 85-95
°
S ga etgach, avtomobilning ovoz
so’ndirgichi quvuriga gaz oluvchi zond qo’yiladi "Nasos" tugmachasi bosiladi va asbob strelkasi
ko’rsatgan qiymati yozib olinadi. Zond ovoz so’ndirgichdan olinib gazoanalizator orqali
atmosferadagi havo 5 minut davomida haydaladi. "Nasos" tugmasi bosib o’chiriladi va asbobni
elektr manbaaidan ajratiladi.
Asbob avtomobildan chiqayotgan gaz tarkibidagi SO miqdorini foizda (%) ko’rsatadi.
Boshqarish tugmasi yordamida GAI-1 asbobining o’lchash oralig’ini 0 dan 5% gacha yoki 0 dan
10% gacha sozlash mumkin. Gazoanalizatorni kalibrovkalash har o’lchashdan oldin tavsiya
qilinadi. Bu ishni har 30 minutda eng kamida 1 marta bajarish zarur bo’ladi.
Karbyuratorni chiqindi gazlar tarkibidagi uglerod oksidining minimal qiymatiga sozlash.
Karbyuratorni sozlash ishlari dvigeteldagi sovutish suyuqligining harorati 85-95
°
S ga etganda
bajariladi. Chiqindi gazlar tarkibi gazoanalizator yordamida, tirsakli valning eng past (0,8
·
Nnom)
aylanishlar srnida ishlatib qo’yib aniqlanadi. Bir kamerali yoki 2 kamerali (drosellar navbati bilan
ishlaydigan) karbyuratorlarda (K-22, K-126G, K-126N, K-129) sozlash ishlari quyidagi tartibda
bajariladi:
- karbyuratordagi miqdor vinti yordamida dvigatelning aylanishlar chastotasini (taxometr
buyicha) muayyan rejimga o’rnatiladi (avtozavod tavsiyasiga muvoffiq ravishda),
- asta-sekin sifat vintini burab, shu rejimga mos maksimal aylanishlar chastotasi o’rnatiladi,
- SO ni qiymatini me’yoridagidan kamaytirish, bir necha marta, sifat vinti orqali bajariladi. Har
gal SO miqdori gazoanalizator yordamida aniqlanadi, tirsakli valni aylanish chastotasi esa taxometr
yordamida nazorat qilinadi,
- drasellni ochish orqali tirsakli valning aylanish chastotasi (N
nom
) 2000 ayl
/
min -0,8 nom
diapazonda ushlab turiladi,
- aralashmani har gal rostlashdan keyin, miqdor vinti yordamida tirsakli valning aylanish
chastotasi me’yoriga keltiriladi.
Erkin ishlash rejimida, 2 ta droselli baravar ochiladigan karbyuratorlar (K-88, K-89, K-126B)
quyidagicha sozlanadi:
- tayanch vinti yordamida dvigatelning bir maromda ishlash chastotasi (zavod tavsiyasida
ko’rsatilgandek) o’rnatiladi,
- yonuvchi aralashmani siyraklashtirish avval bitta sekstiyada, sifat vinti yordamida, dvigatel
notekis ishlay boshlanguncha bajariladi,
- chiqindi gazlardagi SO miqdori karbyuratorning 1 va 2-sekstiyasidagi sifat vintini sekin-asta
burash orqali, me’yoridan oz darajaga keltiriladi,
- drosell to’sma qopqog’ini ochib, tirsakli valning aylanish chastotasi 0,8
·
N
nom
ga keltiriladi va
SO miqdori aniqlanadi.
- karbyuratorning ishlashi shunday sozlanadiki, chiqindi gazlardagi SO miqdori me’yoridan
bir oz kam bo’lsin. Buning uchun yonuvchi aralashma 1-kameradagi sifat vinti yordamida tirsakli
valning aylanishi me’yorigacha keltiriladi,
- zarur bo’lsa, yonuvchi aralashma 2-sifat vinti orqali ham sozlanadi,
- chiqindi gazlar miqdorini rostlash tugallangandan keyin, dvigatel aylanishlar sonini o’zgartira
olish qobiliyati drosellni tez yoki asta sekin ochish orqali tekshirib ko’riladi.
«Benzinda ishlovchi dvigatellardan chiqadigan chiqindi gazlar tarkibidagi zaharli birikmalar
miqdorini aniqlash» mavzusidagi laboratoriya ishi bo’yicha
Hisobot
1.Ishdan maqsad:
II.Ish mazmuni:
III.Jihozlar va asboblar:
-Karbyuratorli dvigatellarning chiqindi gazlari tarkibidagi zaharli birikmalar miqdorini aniqlash
usullari va ishlatiladigan jihozlar:
-Chiqindi gazlar tarkibidagi zaharli gazlar miqdorini kamaytirish yo’llari:
216
3.Chiqindi gazlar tarkibidagi uglerod oksidi qiymatlari
SO ning miqdori,
%
Izoh
Avtom
obil turi
Avtomob
il
chiqarilga
n sana
SO
miqdorini
tekshirish
sanasi
Tirsakli
valning
aylanishlar
soni,
ayl
/
min
Tashqi harorat
(
°
S) va
bosm(R
atm
)
Sozlashd
an avval
Sozlashd
an so’ng
4.Xulosa:
|
