akkumulya-
tor lar
(92-rasm) deyiladi.
90-rasm. 91-rasm.
92-rasm.
Tok manbalari
elektr kuchlanishi
deb ataluvchi parametr
bilan farqlanadi.
Elektr kuchlanishi maxsus asbob
voltmetr
yordamida
o‘lchanadi. Uning tashqi ko‘rinishi va ulanishi 93-rasmda keltirilgan.
Voltmetr iste’molchiga parallel ulanadi. Elektr kuchlanishining birligi
sifatida bir
volt
qabul qilingan (1 V).
a)
b)
93-rasm.
94-rasm.
Katta quvvatga ega bo‘lgan elektr tokini ishlab chiqaradigan
qurilmaga
elektr tokining generatori
deyiladi (94-rasm).
1. Elektr toki hosil bo‘lishi shartlarini aytib bering.
2.
Volta ustunida zaryadlarning ajralishi qanday hodisa tufayli
ro‘y beradi?
3. Kundalik turmushda ishlatiladigan batareya va akkumu
lyator-
larga misollar keltiring.
124
Amaliy topshiriq
Oqish va qizg‘ish rangdagi bir nechta tanga, tuzli suv
shimdirilgan qog‘oz yordamida volta ustuniga o‘xshash batareya
yasang.
1. Bitta galvani element hosil qilgan kuchlanish odatda 1–2 V
atrofida bo‘ladi, momaqaldiroq paytida bulutlar orasidagi
kuchlanish esa 100 million voltga boradi.
2. Katta quvvatli generatorlar kuchlanishi 15–20 kV ga teng
bo‘lgan elektr energiyasini ishlab chiqib, foydali ish koeffitsiyenti
97–98% ga boradi.
45-MAVZU
TURMUSHDA ELEKTR TOKINING AHAMIYATI.
ODDIY ELEKTR ZANJIRI
Turmushimizni elektr tokisiz tasavvur qilishimiz juda qiyin. U bizga
hamma joyda hayotimizni yengillashtirishda yordam beradi. Ertalab
turib elektr chiroqni yoqamiz, elektr choynakda choy qaynatamiz.
Mikroto‘lqinli elektr pechda nonushtani isitamiz. Nonushtadan so‘ng
lift orqali pastga tushamiz. Metroda o‘qishga yoki ishga boramiz. Yo‘l-
yo‘lakay uyali telefonda gaplashamiz. Maktabga o‘qishga kelsak, darsga
qo‘ng‘iroq chali
nadi. Yorug‘ xonalarda elektrga oid darslarni o‘qiymiz.
E’tibor qilinsa, bularning barchasida elektr yordamchi bo‘lib xizmat
qiladi. Turmushda biz foydalanadigan ko‘pgina narsalar kabi ularning
ijobiy tomonlari bilan birga, ehtiyot bo‘linmasa, zararli tomonlari ham
bor. Chunki simlardan o‘tayotgan elektr toki ko‘zga ko‘rinmaydi, hidi
yo‘q, rangsizdir. Tok borligini o‘lchov asboblari yordamida aniqlash
mumkin. Tokdan zararlanishni ilk bor 1862-yilda qayd etishgan. Bunda
inson tok o‘tuvchi simning ochiq joyiga tegib halok bo‘lgan. Shu
sababli undan foydalanish uchun asboblarni tok manbalariga to‘g‘ri
ulashni o‘rganib olishimiz kerak.
O‘rganishni sodda elektr zanjiri tuzishdan boshlaylik. Buning
uchun tok manbai, elektr lampochkasi va uzib-ulagich olinadi.
So‘ngra daftarga ularni bir-biriga ulash chizmasi chiziladi. Chizmada
tok manbai, lampochka, uzib-ulagich va boshqa asboblar shartli
belgilar bilan belgilanadi (95-rasm).
125
– uzib-ulagich;
–elektr lampochkasi;
– ulovchi sim;
– tok manbai.
95-rasm.
Bu chizmaga
|
