|
Turizmda narxlar tarkibi va turistik mahsulot narxini aniqlash
|
| bet | 43/90 | | Sana | 02.06.2024 | | Hajmi | 0,57 Mb. | | #259141 |
Bog'liq ERKINOVA UMMIYA BURXONALIYEVA MADINA7.4. Turizmda narxlar tarkibi va turistik mahsulot narxini aniqlash.
Turistik mahsulot (xizmatlar) narxi bir qator oʼzaro bogʼliq elementlarni oʼz ichiga oladi:
1) turistik mahsulot yoki xizmat narxi;
2) turistik tashkilotning foydasi;
3) vositachi foydasiga komissiya toʼlovi;
4) QQS.
Аlohida narx elementlarining foizlarda ifodalangan nisbati narx elementlarining ahamiyatini va ularning darajasini baholash imkonini beruvchi narx tuzilmasi hisoblanadi.
Turistik mahsulot (xizmatlar) narxining asosini turistik tashkilotning mahsulot (xizmat) ishlab chiqarish va sotish uchun joriy xarajatlarini tavsiflovchi tannarx tashkil etadi. Uning oʼlchami koʼp jihatdan narx darajasini belgilaydi, chunki narxdagi xarajatlar ulushi, qoida tariqasida, 50-75% ni tashkil qiladi.
Foyda tadbirkorni turistik biznesni tashkil etishga ragʼbatlantirish va turizm tashkilotining rejalashtirilgan rivojlanishini taʼminlash uchun yetarli boʼlishi kerak. Turistik industriyadagi foyda diapazoni, turli baholarga koʼra, 6-30% ni tashkil qiladi.
Vositachi tashkilotlar komissiyasi ularga turistik mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqaruvchilardan isteʼmolchilarga targʼib qilish bilan bogʼliq xarajatlarni qoplashni taʼminlaydi. Turizm sohasida komissiyalar doirasi ancha keng: 5-14%.
Qoʼshilgan qiymat soligʼi (QQS) maʼlum stavkada (18-20%) hisoblab chiqiladi, bu uning narxdagi ulushini aks ettiradi. Turistik tashkilotlar tomonidan ushbu soliq boʼyicha imtiyozlarning mavjudligi yoki yoʼqligi turistik mahsulot (xizmatlar) narxida QQS ulushini oldindan belgilab beradi.
Turistik mahsulotning narx tarkibi 7.1-rasmda keltirilgan.
Асосий корхона
|
Туроператор
|
Турагент
|
Таннарх + фойда
|
100+20
|
10+5
|
10+5
|
Корхонанинг улгуржи сотиш нархи =120
|
|
|
Туризм саноатининг улгуржи нархи = 135
|
|
Турмаҳсулотнинг чакана нархи = 150
|
Sayyohlik mahsulotlari (masalan, mehmonxonada turar joy) narxlarini ishlab chiqishda vositachilarga quyidagi komissiya toʼlovlari hisobga olinadi: dasturlarni ishlab chiqadigan va ularni mustaqil ravishda yoki vositachilar orqali amalga oshiradigan ulgurji sotuvchilar - turoperatorlar uchun komissiya; turoperator dasturlarini qayta sotadigan yoki mehmonxona xonalarini oʼzlari bron qiladigan sayyohlik agentlari uchun chakana komissiya; sayyohlik agentligi, sayyoh va mehmonxona oʼrtasida vositachi boʼlgan boshqa tashkilotlar uchun komissiya.
Turizmda narxlarni belgilashda uchta yondashuv qoʼllaniladi.
Birinchisi, turistik mahsulotning tarkibiy elementlari: transport, oziq-ovqat, turar joy, dam olish uchun narxlarning shakllanishi.
Ikkinchisi-turistik mahsulotni bozorga chiqarish bosqichlariga koʼra narxni hisoblash.
Uchinchisi-turistik korxonaning rivojlanish strategiyasi asosida narxni aniqlash.
Turistik mahsulotlarni ilgari surish bilan bogʼliq yondashuv asosiy turistik korxonalarda narxlarni shakllantirishga asoslangan: dam olish uylari, pansionatlar va boshqalar.
Korxonaning ulgurji (sotish) narxi xarajatlar va foyda summasidan shakllanadi. Turizm sanoatining ulgurji narxiga bazaviy korxona narxi va turoperatorning yetkazib berish va sotish boʼyicha chegirmalari kiradi. Chakana narx sanoatning ulgurji narxidan va sayyohlik agentligining chegirmasidan iborat.
Jadvalda keltirilgan shartli koʼrsatkichlar tarmoqdagi ishlarning haqiqiy holatini aks ettiradi. Shunday qilib, meʼyoriy (oʼrtacha sanoat) foyda taxminan 20-30% ni tashkil qiladi va turoperator (agentlik) chegirmasi 5-15% gacha.
Chegirma - bu oxirgi isteʼmolchiga tovarlarni sotish boʼyicha xizmat narxi. U sayyohlik agentligi xarajatlarini qoplashni (chegirmaning birinchi qismi) va foyda olishni (chegirmaning ikkinchi qismi) oʼz ichiga olishi kerak.
Shunday qilib, har bir keyingi narx turi oʼzining oldingi turini ajralmas qism sifatida oʼz ichiga oladi (7.2-rasm).
Davlat oʼz xohishiga koʼra soliqni oʼzgartirish orqali alohida tovarlar yoki xizmatlar narxlarini pasaytirishi yoki oshirishi mumkin.
Turistik mahsulot narxini hisoblash xizmatlarning standart narxiga asoslanadi.
Odatda, turistik mahsulotning narxi normativ hisoblash usuli bilan belgilanadi va marshrut boʼylab guruhga hamroh boʼlgan odamlar uchun xarajatlarni oʼz ichiga oladi. Hisoblash-bu bitta xizmat yoki tovar birligining narxini aniqlash.
Shunday qilib, turistik vaucherning narxi formula boʼyicha aniqlanadi:
N= (T+S+F-Ch±K)/(T+E)
bu yerda:
N-har bir turist uchun tur paketining narxi;
T-turoperator paketiga kiritilgan xizmatlar narxi;
S-ayrim xizmat turlariga bilvosita soliqlar (QQS);
F-turoperatorning soʼmdagi foydasi;
Ch-turoperator tomonidan turistga paketga kiritilgan xizmatlarning ayrim turlaridan chegirma;
K-paketni amalga oshiruvchi sayyohlik agentligining komissiya toʼlovi (paket narxiga qoʼshimcha toʼlov yoki turoperator narxidan sayyohlik agentligi foydasiga chegirma);
T-guruhdagi sayyohlar soni;
E-guruhga hamroh boʼlgan eskortlar soni (eskort).
Turizmda narxlashning yuqorida aytib oʼtilgan xususiyatlaridan tashqari, quyidagilarni yodda tutish kerak:
turistik xizmatlarning ayrim turlari uchun narxlar paket narxiga kiritilmagan (masalan, yekskursiyalar), sayyohlar oʼzlarining didlari va qiziqishlariga muvofiq qoʼshimcha ravishda buyurtma berishadi va toʼlaydilar;
guruh safari uchun bir kishi uchun tur narxi guruhdagi sayyohlar soniga bogʼliq: guruh soni qancha koʼp boʼlsa, bir kishi uchun tur narxi shuncha past boʼladi;
turning narxi sayyohlarning yosh tarkibiga bogʼliq, chunki bolalar va maktab oʼquvchilari koʼplab sayyohlik xizmatlari narxidan sezilarli chegirmalar bilan taʼminlanadi;
Turistik mahsulot narxiga kiritilgan foyda sayyohlik agentligi tomonidan xarajatlar qiymatining foizi sifatida belgilanadi (foiz ushbu turistik mahsulotga boʼlgan talabga bogʼliq va 5 dan 100% gacha yoki undan koʼp boʼlishi mumkin).
|
| |
