|
Kirish bob. Turizm iqtisodiyotigа kirish
|
| bet | 88/90 | | Sana | 02.06.2024 | | Hajmi | 0,57 Mb. | | #259141 |
Bog'liq ERKINOVA UMMIYA BURXONALIYEVA MADINA16.1-жадвал.
Умумий иқтисодий самарадорлик кўрсаткичлари27
Умумий
|
Хусусий
|
Мутлақ (фойда кўрсаткичлари)
|
Ресурсдан фойдаланиш самарадорлиги кўрсаткичлари: асосий ва айланма маблағлар, меҳнат ресурслар (рентабеллик, маблағларнинг рентабеллиги, айланмаси, меҳнат унумдорлиги)
|
Нисбий кўрсаткичлар (тизим
рентабеллик кўрсаткичлари)
|
Кўрсаткичларнинг иккала гуруҳи ҳам статик бўлиб, маълум бир вақтда эришилган мутлақ таъсир даражасини ёки маълум бир вақтда маълум бир турдаги ресурслардан (харажатлардан) фойдаланиш даражасини кўрсатади.
Умумий кўрсаткичлар мутлақ ва нисбийга бўлинади. Мутлақ кўрсаткичларнинг бир қисми сифатида фойда кўрсаткичлари (пул кўринишида) анъанавий равишда нисбий кўрсаткичларнинг бир қисми сифатида рентабеллик кўрсаткичлари (фоиз сифатида ҳисобланади) ҳисобланади.
Амалда, маълум турдаги ресурслар ва имкониятлардан фойдаланиш самарадорлигини билиш муҳимдир. Шу мақсадда, қоида тариқасида, нисбий бўлган хусусий кўрсаткичлар қўлланилади.
Умуман олганда, барча умумий кўрсаткичлар туризм бизнесининг иқтисодий самараси ва самарадорлигини акс эттиради.
16.3. Туризм бизнесининг қиёсий иқтисодий самарадорлиги кўрсаткичлари.
Туризм бизнесининг қиёсий иқтисодий самарадорлиги кўрсаткичлари корхонанинг тармоқ, минтақа, мамлакатдаги ўрни ва ролини аниқлаш имконини беради. Бунга ташқи кўрсаткичларни ҳисоблаш ва уларни ўхшаш ташкилотларнинг иш натижалари билан таққослаш орқали эришилади. Бундан ташқари, статистик маълумотлар, меъёрлар, стандартлар ва бошқалар таққослаш базаси сифатида ишлатилиши мумкин. Ташқи кўрсаткичларни таққослаш саноат (минтақа, жаҳон) туристик ташкилотининг рейтингини аниқлаш имконини беради. Ташқи кўрсаткичлар мутлақ ва нисбий бўлиши мумкин.
Ташқи мутлақ кўрсаткичлар туризм ташкилотлари фаолияти натижаларидаги фарқ билан белгиланади, пул ёки натура шаклида ҳисобланади ва қуйидаги формула билан аниқланиши мумкин:
∆Иэхт а \у003д Ио - Иб,
бу ерда ∆Иташқи - ташқи мутлақ таъсир (пул ёки жисмоний маънода), бу туристик ташкилотнинг бозорнинг бошқа иштирокчиларига нисбатан рақобатдош устунликлари (ёки таҳдидлари) мавжудлигини англатади;
Ио, Иб - мос равишда туристик ташкилот ва базанинг самарадорлиги.
Ташқи нисбий кўрсаткичлар қуйидаги формула бўйича туристик ташкилот рақобатчиларга нисбатан неча марта самаралироқ (ёки ёмонроқ) ишлашини аниқлашга имкон беради:
∆Иэхт о \у003д Ио / Иб,
бу ерда ∆Иэхт о - туризм ташкилотининг ташқи нисбий таъсири.
Ташқи кўрсаткичлар билан бир қаторда, туризм бизнеси натижалари динамикаси ҳақида тасаввур берадиган қиёсий иқтисодий самарадорликнинг ички кўрсаткичлари мавжуд. Бу кўрсаткичлар ҳам мутлақ ва нисбий бўлиши мумкин.
Мутлақ кўрсаткичлар маълум вақт оралиғида туризм ташкилоти натижаларининг ўзгаришини тавсифлайди. Бу ўзгариш ижобий иқтисодий самара сифатида ифодаланади: натижаларни ошириш (фойда ва бошқалар) ёки ресурсларни тежаш (харажатлар). Кўрсаткичлар жисмоний (масалан, хизматлар сони) ёки пул кўринишида қуйидаги формула бўйича аниқланади:
∆Иин а = И2 – И1,
бу ерда ∆Иинтр а - компания ичидаги таъсир (пул ёки жисмоний кўринишда), бу умумий мутлақ ва (ёки) нисбий кўрсаткичларнинг ошиши ва (ёки) умумий мутлақ ва (ёки) нисбий кўрсаткичларнинг пасайишини англатади. (таъсир турли шаклларда бўлиши мумкин, масалан, ишлаб чиқариш ҳажмининг кўпайиши ходимлар сони ва (ёки) иш ҳақини тежашга олиб келади, шунингдек, хизматлар ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсишига ёрдам беради; ишчилар айланмасининг ўсиши. капитал уларни тежашга олиб келади; харажатларни камайтириш фойданинг ошишига ёрдам беради);
И1, И2 - туризм ташкилотининг турли даврлардаги самарадорлиги.
Компания ичидаги нисбий кўрсаткичлар неча марта (ёки неча фоиз) ошганини (камайганлигини) аниқлаш имконини беради.
Қуйидаги формула бўйича маълум вақт давомида туризм ташкилотининг самарадорлиги:
∆Иинт = ∆Иинт / (И2 - ∆Иинт),
бу ерда ∆Иинт о - туристик ташкилотнинг компания ичидаги нисбий таъсири.
Умумий ва қиёсий иқтисодий самарадорлик кўрсаткичлари тизими мақсадларга, батафсиллик даражасига ва таҳлил чуқурлигига қараб бошқа белгилар билан тўлдирилиши мумкин. Шундай қилиб, акциядорлик жамиятларида акцияларнинг рентабеллиги қўшимча равишда назорат қилинади, бу акциядорлар ва потенциал инвесторларнинг манфаатларини акс эттиради.
16.4. Туристик ташкилот самарадорлигини оширишнинг асосий йўналишлари.
Самарадорликни ошириш захираларини излашнинг асосий йўналишларини аниқлаш учун ушбу ўсишга таъсир қилувчи омиллар икки гуруҳга бўлинади:
ташқи-давлат томонидан тартибга солиш, соҳадаги рақобат даражаси ва бошқалар. (улар туристик ташкилотлар фаолиятига боғлиқ эмас, лекин улар бизнес самарадорлигига сезиларли таъсир кўрсатиши мумкин);
ички-сиёсий, ҳуқуқий, ташкилий, иқтисодий, техник, ижтимоий, психологик бўлинади (улар туристик ташкилотни бошқариш самарадорлигини белгилайди, ташкилот томонидан назорат қилинади ва у томонидан тўлиқ назорат қилинади).
Ташқи ва ички омиллар бир-бири билан чамбарчас боғлиқ ва ўзаро боғлиқдир. Ушбу омиллар ва эришилган самарадорлик даражасининг сабаблари таҳлили туризм бизнеси самарадорлигини ошириш учун захираларни аниқлаш ва сафарбар қилиш имконини беради.
Туризм бизнесининг самарадорлигини таҳлил қилиш ва баҳолаш жараёни қуйидаги ҳаракатларни ўз ичига олади:
1) самарадорликнинг умумий даражасини баҳолаш (умумий иқтисодий самарадорлик кўрсаткичлари асосида);
2) айрим турдаги ресурслардан фойдаланиш самарадорлигини аниқлаш (хусусий кўрсаткичлар асосида);
3) туристик ташкилотнинг самарадорлигини динамикада баҳолаш ва ташкилот фаолияти самарадорлигини рақобатчиларнинг муваффақияти билан таққослаш.
Туризм бизнеси самарадорлигини ошириш бўйича комплекс дастур қуйидагиларни ўз ичига олиши мумкин:
туристик маҳсулот ва хизматлар ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш ва сифатини ошириш;
савдо бозорини кенгайтириш;
маҳсулот (хизмат)ишлаб чиқариш ҳажмига қараб харажатларни минималлаштириш;
янги технологиялар ва ускуналарни жорий етиш, моддий ресурслардан оқилона фойдаланиш чора-тадбирлари;
асосий фондлардан фойдаланишни такомиллаштириш, соҳа ва қувватлардан оқилона фойдаланишни таъминлаш чора-тадбирлари;
меҳнат ресурслари ва иш вақтидан фойдаланишни яхшилаш чора-тадбирлари;
ходимларнинг оптимал сонини таъминлаш;
кадрлар малакасини ошириш;
ўртача иш ҳақига нисбатан меҳнат унумдорлигининг кэскин ўсишини таъминлаш;
меҳнат шароитларини яхшилаш;
юқори самарали иш учун мотивацияни таъминлаш;
норматив-ҳуқуқий базани такомиллаштириш;
бизнесни диверсификация қилиш;
замонавий офис дизайни ва жиҳозлари билан таъминлаш;
мижозлар учун ташкилотнинг қулай иш режимини ташкил этиш ва бошқалар.
Бу туристик ташкилотнинг самарадорлигини оширишга комплекс ёндашув бўлиб, у ягона мумкин бўлган кўринади. Бундан ташқари, бизнес самарадорлигини оширишнинг кенг қамровли дастури туризм ташкилотига танловда муносиб ўрин эгаллашга имкон берадиган аниқ амалга ошириш механизмига эга бўлиши керак.
|
| |
