Назорат саволлари
1. Харажатни аниқланг ва унинг иқтисодий функцияларини номланг.
2. Таннархга киритилган харажатларнинг таркиби ва таснифини айтиб беринг.
3. Харажат элементларининг таннархини аниқлаш усулини айтиб беринг.
4. Тўлиқ таннарх, режалаштирилган жамғарма ва тўлиқ таннархни қандай ҳисоблаш мумкин?
5. Таннархни аниқлашнинг таннарх усулининг моҳиятини кенгайтиринг.
15-боб. САЙЁҲЛИК КОМПАНИЯСИНИНГ ИҚТИСОДИЙ НАТИЖАЛАРИ.
15.1. Туристик корхонанинг даромадлари (фойдалари) таснифи.
15.2. Туристик маҳсулотлар ва хизматларни сотишдан тушган даромад, унинг турлари, манбалар ва ҳисоблаш.
15.3. Туристик бизнесни солиққа тортиш.
15.4. Туристик ташкилотнинг фойдаси, унинг вазифалари ва турлари. 15.5. Баланс фойдаси элементларининг таркиби ва ҳисобланиши.
15.6. Фойдани тақсимлаш ва ундан фойдаланиш тартиби.
15.7. Туризм бизнесининг рентабеллик кўрсаткичлари.
15.1. Туристик корхонанинг даромадлари (фойдалари) таснифи.
Рақобат муҳитида фирма якуний иқтисодий натижалардан манфаатдор. Ушбу натижалар ташқи томондан савдо ҳажми, фойда ва маржинал даромадларда ифодаланади.
Сотиш ҳажми ёки сотилган маҳсулотларнинг умумий қиймати-бу бозор нархида ифодаланган маҳсулот ҳажми, яъни, товарлар миқдори бўйича нархнинг маҳсулоти. Ғарбий иқтисодий адабиётларда сотилган маҳсулотлар даромад шаклларидан бири сифатида қаралади. Шу билан бирга, даромад маълум вақт давомида тадбиркорлик ёки бошқа фаолият натижасида олинган ҳар қандай нақд пул сифатида талқин этилади. Анъанага кўра, сотишнинг бутун ҳажми ёки бутун ялпи даромад ялпи ёки умумий даромад сифатида қабул қилинади.
Ялпи даромад (ялпи даромад) сайёҳлик агентликлари учун олинган кўрсаткич бўлиб, у ҳатто эксперт баҳолари асосида ҳисобланган туристик йўналишларнинг рейтинг таклифларини ҳам тўғрилайди. Тижорат ҳисоблаш тизимида фойда (даромад) алоҳида ўрин тутади. Умуман олганда, фойда-бу ялпи маҳсулот қиймати ва ялпи ўртасидаги фарқ
маҳсулотнинг харажатлари ёки нархи ва уни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари.
Ички молиявий қарорларни қабул қилиш учун туристик корхона фаолиятининг маълум бир даврдаги соф натижасини изчил аниқлаш учун асос сифатида даромадлар, фойда ва харажатларнинг аниқ таснифи бўлиши керак. Бундай таснифлаш қуйидагилар учун ҳам зарур:
ҳисобот давридаги даромад ва фойданинг асосий қисми қайси манбадан олинганлигини аниқлаш;
туристик маҳсулотларнинг ишлаб чиқариш таннархини ва ноишлаб чиқариш харажатларини, шу жумладан бошқарув ва сотиш харажатларини, шунингдек молиявий фаолият харажатларини ажратиш;
бошқарув ва молиявий таҳлил мақсадлари учун доимий ва ўзгарувчан харажатларни ажратиш.
Туристик корхонанинг молиявий бошқарув тизимидаги даромад ва фойда таснифи қуйидаги асосий кўрсаткичларни ўз ичига олади:
1) туристик маҳсулотларни (туристик хизматларни) сотишдан олинган соф даромад (бу туристик маҳсулотларни (туристик хизматларни) сотишдан олинган ялпи даромад, ҚҚС, акциз солиғи, қайтарилган турлар ва нарх чегирмалари; бу кўрсаткич фойда кўрсаткичларини кейинги ҳисоблаш ва баҳолаш учун асосдир. туристик корхонанинг рентабеллиги);
2) туристик маҳсулотларни (туристик хизматларни) сотишдан олинган ялпи фойда (бу туристик маҳсулотларни (туристик хизматларни) сотишдан олинган соф даромад, сотилган туристик маҳсулотлар ва туристик хизматлар учун минус ишлаб чиқариш харажатлари (1 та туристик маҳсулот таннархига киритилган ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари); ялпи фойда кўрсаткичи сотишдан туристик корхоналарнинг ишлаб чиқариш фаолияти самарадорлигини таҳлил қилишга имкон беради);
3) асосий бизнесдан олинган фойда (зарар) (операцион фойда ёки операцион зарар) (бу туристик маҳсулотларни (туристик хизматларни) сотишдан олинган ялпи фойда, корхонани бошқариш харажатлари ва сотиш харажатларини олиб ташлаган ҳолда; умуман олганда, бу кўрсаткич ялпи фойда ва маъмурий ва савдо миқдори ўртасидаги фарқдир комиссия харажатлари; индикатор бошқарув ва сотиш харажатларининг туристик маҳсулотларни (туристик хизматларни) сотишдан олинган молиявий натижаларга таъсирини акс эттиради);
4) молиявий фаолиятдан олинган фойда (зарар) (бу корхонанинг молиявий фаолияти учун даромадлар ва харажатларнинг якуний қолдиғи; бу кўрсаткич туристик корхонанинг ишлаб чиқариш ва хўжалик фаолиятидан олинган фойдани фоизлар ва дивидендлар, валюта операциялари ва бошқалар каби фойда манбаларидан ажратишга имкон беради., яъни операцион бўлмаган операциялардан олинган фойдадан;
5) операцион бўлмаган операциялардан олинган фойда-бу операцион бўлмаган даромадлар ва операцион бўлмаган харажатлар ўртасидаги фарқ;
Нодавлат фаолият операциялари даромад ўз ичига олиши мумкин - туризм соҳасида бошқа хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятида холислик иштирок олинган даромад, - хўжалик юритувчи субъектнинг қарашли облигациялар ва бошқа қимматли қоғозлар бўйича акциялар ва даромад дивидендлар, - мулкни лизинг даромад (меҳмонхона компаниялари учун хос, деб ижарага бепул (фойдаланилмаган) участка майдони, масалан, катта меҳмонхона ексклюзив мода бутик ёки ёдгорлик дўконга қаватида лобби, бир хона ижарага мумкин, ва бошқалар.), - жарималар, жарималар, жарималар, қарздор томонидан хўжалик шартномалари шартларини бузганлиги учун берилган ёки тан олинган санкцияларнинг бошқа турлари, шунингдек етказилган зарарни қоплашдан олинган даромадлар - валюта ҳисобварақларидаги ижобий курс фарқлари, шунингдек чет ел валютасидаги операциялар, бу айниқса одатий ҳолдир
туризм сектори учун-туристик маҳсулотларни (хизматларни) ишлаб чиқариш ва сотиш билан бевосита боғлиқ бўлмаган операциялардан олинган бошқа даромадлар;
Ишламайдиган операциялар учун харажатларга-мотҳбаллед ишлаб чиқариш объектлари ва туристик объектларни сақлаш харажатлари (биз йирик сайёҳлик корхоналари ҳақида гапирамиз), масалан, меҳмонхона мажмуасининг қурилиши тугалланмаган ва мотҳбаллед биносини сақлаш харажатлари, - йўқотишлар киради. даъво муддати тугаган, шунингдек тиклаш учун хаёлий бошқа қарзлари, табиий офатлар унcомпенсатед йўқотишлар (сув тошқини, зилзилалар ,бўронлар ва бошқа иқлим офатлар), - жиноятчилари суд қарори билан аниқланмаган талон-тарож қилишдан келиб чиқадиган зарарлар - валюта ҳисобварақларидаги салбий курс фарқлари, шунингдек чет ел валютасидаги операциялар, шунга ўхшаш характердаги бошқа харажатлар);
6) оддий иқтисодий фаолиятдан олинган фойда-асосий иқтисодий фаолиятдан олинган фойда ва даромад солиғи солинадиган молиявий фаолиятдан олинган фойда суммасига тенг;
7) соф фойда (соф зарар) - даромад солиғи тўланганидан кейин компанияда қолган фойда.
Бозор иқтисодиёти шароитида ушбу кўрсаткич туристик корхона фаолиятини баҳолашда энг муҳим ҳисобланади ва молиявий менежер учун бу мезон ҳисобланади, чунки туристик корхонанинг мавжудлиги, иш жойлари, дивидендларни тўлаш ва бошқалар. унинг даражаси ва динамикасига (тенденцияларига) боғлиқ.
Шундай қилиб, юқоридаги барча кўрсаткичлар туристик ишлаб чиқариш рентабеллигини таснифлашнинг ажралмас қисми ҳисобланади.
15.2. Туристик маҳсулот ва хизматларни сотишдан олинган даромадлар, унинг турлари, манбалари ва ҳисоби.
Танланган нарх стратегиясига мувофиқ туристик маҳсулот ва хизматларни сотиш ташкилотнинг даромадини келтириб чиқаради.
Туристик ташкилотнинг умумий даромади - бу туристик ташкилотнинг кассадаги ва жорий, хорижий валютадаги ҳисобварақларидаги маълум вақт давомида турли манбалардан устав фаолиятини амалга ошириш натижасида олинган пул маблағларидир.
Туристик ташкилотнинг умумий даромади (қуёш, пул бирликлари) қуйидаги формула бўйича аниқланади:
Қуёш \у003д Ўғри + Вдр + Вир + Ввн + Впр,
бу ерда Вор - асосий маҳсулот ва хизматларни сотишдан тушган тушум; Вдр - қўшимча маҳсулот ва хизматларни сотишдан тушган даромад; Вир - мулкни сотишдан тушган тушум;
Ввн - сотувдан ташқари операциялардан олинган даромадлар; Впр - бошқа операциялардан олинган даромад.
Келинг, ҳар бир даромад манбасини батафсил кўриб чиқайлик.
Асосий маҳсулотлар ва хизматларни сотишдан тушган тушумлар - сотилган туристик маҳсулот ва хизматлар учун кассага, туристик ташкилотнинг жорий, хорижий валютадаги ҳисобварақларига тушган маблағлар.
Даромад миқдори (ўғри, пул бирликлари) формула бўйича нарх даражаси ва сотилган маҳсулот (хизматлар) сони билан белгиланади:
о 𝒏
𝒊=𝟏
C𝒊 𝑸𝒊,
бу ерда C𝑖 - и-маҳсулот (хизмат) нархи;
𝑄𝑖 - и-турдаги сотилган маҳсулот (хизматлар) сони.
Қўшимча маҳсулотлар ва хизматларни сотишдан олинган даромад (ВДР) туристик ташкилотда амалдаги нархлар ва ҳар хил турдаги маҳсулотлар ва хизматлар нархларининг ўзгариши асосида асосий маҳсулотлар ва хизматларни сотишдан олинган даромадга ўхшаш тарзда аниқланади. Даромад миқдори боғлиқ маҳсулотларни (хизматларни) сотиш ҳажми, уларнинг ассортименти, сифати, нарх даражаси, тўлов шакли ва бошқа омиллар бўйича.
Туристик ташкилот асосий ва қўшимча маҳсулот ва хизматларни сотишдан тушган тушумлардан ташқари, бошқа сотишдан (асосий капитал, аксиялар ва бошқалар) тушум олиши мумкин.
Туристик ташкилотга тегишли мол-мулкни (Вир, пул бирлиги) сотишдан тушган тушум унинг сотиш вақтидаги бозор қийматидан (асл, қайта тикланган, қолдиқ) қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:
Ви п = ∑𝒏 С𝒊 𝑸𝒊,
𝒊=𝟏 ва ва
бу ерда C𝒊 - и-турдаги мулк қиймати;
𝑸𝒊 - и-турдаги мулк бирликлари сони.
Туристик ташкилотлар, қоида тариқасида, нотўғри сотиб олинган ёки корхонанинг асосий ёки айланма маблағларини янгилаш натижасида талаб қилинмайдиган мулкни сотадилар.
Мулкни сотишнинг сабаблари туристик ташкилотнинг тугатилиши, қайта ташкил этилиши ёки фаолият турининг ўзгариши ҳам бўлиши мумкин.
Сотишдан ташқари операциялардан олинган даромадлар, яъни. мулкни ижарага бериш ва биргаликдаги фаолиятдан олинган даромадлар, қимматли қоғозлар билан операциялардан олинган даромадлар ва бошқалар. (Ввн), операция турига қараб ҳар бир ҳолатда алоҳида белгиланади.
Шундай қилиб, туристик ташкилотнинг биноларини ижарага беришдан олинган даромад (даромад) (Вавн, пул бирликлари) қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:
Вавн \у003д Са * Цм,
бу ерда Са - ижарага бериладиган майдон, м2;
Цм - бир квадрат метрнинг нархи, ижарага.
Бошқа операциялардан олинган даромадлар (Впр) - илгари ҳисобга олинмаган фаолиятдан туристик ташкилотнинг жорий ёки валюта ҳисобварағига кассир томонидан олинган маблағлар.
Юқоридаги манбалар туризм ташкилотининг умумий даромадлари таркибини ташкил қилади. Даромадлар таркиби динамикдир, чунки унга туризм бизнесининг турли ички ва ташқи омиллари таъсир кўрсатади.
Ҳар қандай ҳолатда ҳам, манбадан қатъи назар, даромад тадбиркорлик фаолиятини юритишни кўрсатади ва туристик ташкилот автоматик равишда солиқ тўловчига айланади.
15.3. Туристик бизнесни солиққа тортиш.
Солиқ-бу тўловчининг амалдаги солиқ қонунчилигида назарда тутилган тартибда ва шартларда маълум даражадаги бюджетга қўшадиган мажбурий ҳиссаси.
Солиқ тўловчилар ва солиқ элементлари аниқланганда солиқ белгиланади: тўлов манбаи, солиқ солиш объекти, солиқ солинадиган база, солиқ даври, солиқ ставкаси, солиқ имтиёзлари, солиқни ҳисоблаш тартиби, солиққа тортиш усули, солиқни тўлаш тартиби ва муддатлари.
Тўлов манбаи ушбу солиқ харажатлари чегириб ташланадиган ва бухгалтерия операциясини белгилайдиган нарсадир.
Солиқ объекти даромад, алоҳида товарлар (ишлар, хизматлар), мол-мулк ва қонун ҳужжатларида белгиланган бошқа объектларнинг қиймати ҳисобланади.
Солиқ субъекти солиқ тўловчи, яъни жисмоний ёки юридик шахсдир.
Солиқ солинадиган база-бу солиқ солинадиган объектнинг қиймати.
Солиқ ставкаси-бу солиқ солиш объектини олиб қўйишнинг улуши.
Солиқ имтиёзи-бу тўловчини солиқдан тўлиқ ёки қисман озод қилиш (масалан, солиққа тортилмайдиган минимал, солиқ объектларининг айрим элементларини солиққа тортишдан озод қилиш, солиқ объектларининг айрим элементларини тўлашдан озод қилиш
тўловчиларнинг тоифалари, солиқ ставкаларини пасайтириш, солиқ маошидан ажратмалар, кечиктирилган тўловлар, мақсадли солиқ имтиёзлари).
Солиққа тортиш усули-бу солиқ базасининг ўсишига қараб солиқ ставкасини ўзгартириш тартиби: тенг солиққа тортиш, мутаносиб, прогрессив, регрессив.
Солиқни тўлаш усуллари: декларация асосида, манбада, кадастр асосида.
Ҳозирги вақтда туристик ташкилот (ёки якка тартибдаги тадбиркор) солиққа тортишнинг иккита тизимидан (шаклларидан) бирини танлаши мумкин:
умумий (анъанавий);
соддалаштирилган.
Бугунги кунда Ўзбекистонда туризм соҳаси мамлакат иқтисодиётининг стратегик тармоғи сифатида қаралмоқда, шунинг учун туризм корхоналарига турли солиқ имтиёзлари берилмоқда. Шундай қилиб, солиқ имтиёзлари сайёҳларни жалб қилиш учун турар-жой биноларида янада қулай шароитлар яратишни рағбатлантиради. Юридик шахслар камида 4 юлдузли меҳмонхоналар ва мотеллар фойдаланишга топширилган пайтдан бошлаб 5 йилга: корпоратив даромад солиғи, ер солиғи ва мол-мулк солиғи, шунингдек ягона солиқ тўловини тўлашдан озод қилинади. Шунингдек, меҳмонхоналар ва мотелларни қуриш ва реконструксия қилиш учун Ўзбекистон Республикасида ишлаб чиқарилмайдиган импорт қилинадиган ускуналар, машиналар, бутловчи қисмлар, эҳтиёт қисмлар ва материаллар учун белгиланган тартибда тасдиқланган рўйхатларга мувофиқ божхона тўловларидан (божхона расмийлаштируви йиғимларидан ташқари) озод қилинади.22
Ўзбекистон туризм индустрияси корхоналарининг рақобатбардошлигини оширишнинг муҳим жиҳати хорижий туризмни ўрганиш ва ривожлантиришдир.
Меҳмонхона хизматларини кўрсатиш стандартлари, шу сабабли 2021-йил 1-январга қадар малакали хорижлик мутахассисларни бошқарувчи кадрлар сифатида жалб қилган меҳмонхоналар малакали хорижий мутахассисларга меҳнатга ҳақ тўлаш жамғармасидан ягона ижтимоий тўловни, шунингдек малакали хорижий мутахассисларнинг даромадларини тўлашдан озод этилади. меҳмонхона бошқаруви ходимлари сифатида таклиф этилган мутахассислар жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғидан озод қилинади.23
Маҳаллий Туризм24 ва ҳудудларда сайёҳлик ва екскурсия фаолиятини ривожлантириш мақсадида ички туризмни ривожлантириш дастури " Ўзбекистонга саёҳат!"ташкилотлар ва ходимлар учун солиқ имтиёзларини тақдим этадиган тасдиқланди. Шундай қилиб, 10 февралдан бошлаб ва кейинги уч йил давомида иш берувчининг сотиб олиш харажатлари корпоратив даромад солиғини ҳисоблашда" ички "турлар" чегириб ташланади."Екскурсия нархи ҳам ходимнинг солиқ солинадиган даромадидан ушлаб қолинади. Бунинг учун сиз меҳмонхоналардан чипта, чипталар ва квитансияларни сақлашингиз керак бўлади. Туристик фаолият субъектлари ҳам имтиёзларга эга. Уларнинг Ўзбекистон сайёҳлик бренди ва веб-сайтини реклама қилувчи хариталар, брошюралар, варақалар, сувенирлар ва бошқа маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва тарқатиш харажатлари "Узбекистан.травел ", солиқ базасидан чиқариб ташланади. Бунинг евазига улар ўз фаолиятидан тушган даромаднинг беш фоизигача ушбу маҳсулотларнинг барчасини ишлаб чиқаришга сарфлашлари керак бўлади.
Туристик ва екскурсия фаолияти соҳасидаги солиқ имтиёзларининг яна бир муҳим йўналиши-бу мамлакатнинг бой табиий, маданий ва тарихий меросининг мавжуд имкониятлари ва ресурсларидан фойдаланишни фаоллаштириш.
Унда йўналиши тематик паркларни ривожлантиришни рағбатлантиради. Шундай қилиб, асосий фаолияти истироҳат боғлари хизматларини ташкил этиш бўлган юридик шахсларга Президент қарори билан25 юридик шахслардан олинадиган даромад солиғи, ер солиғи ва мол-мулк солиғидан, шунингдек, ягона солиқ тўловидан озод қилиш тарзидаги имтиёзлар берилди. тематик парклар фойдаланишга топширилган кундан бошлаб 3 йил муддат. Шунингдек, 2022-йил 1-январга қадар тематик боғлар, меҳмонхоналар ва бошқа жойлаштириш объектлари қурилиш учун Ўзбекистон Республикасида ишлаб чиқарилмайдиган асбоб-ускуналар, машиналар, хомашё, бутловчи буюмлар ва эҳтиёт қисмлар, қурилиш ва бошқа материаллар учун божхона тўловларидан озод этилди, тематик парклар, меҳмонхоналар ва бошқа турар жой объектларини реконструксия қилиш ва жиҳозлаш.
Бундан ташқари, 2022-йил 1-январгача бўлган муддатга туризм соҳасидаги тадбиркорлик субъектларига республика ҳудудига олиб кирилаётган туристик тоифадаги автотранспорт воситалари, шунингдек, асбоб-ускуналар учун божхона тўловларидан озод қилиш кўринишида ҳам имтиёзлар берилади. кабел йўлларини қуриш, реконструксия қилиш ва жиҳозлаш механизмлари ва эҳтиёт қисмлари, йўллар, тоғ-чанғи лифтлари, фуникулёрлар ва бошқа шунга ўхшаш объектлар ва иншоотлар, шунингдек, тасдиқланган рўйхатлар бўйича иссиқ ҳаво шарлари, ҳаво шарлари, квадросикллар ва моторли қайиқлар.
Туризм-экскурсия фаолияти соҳасида ахборот технологияларини жорий этишни жадаллаштириш ва электрон тижоратни ривожлантириш мақсадида 2018-йил 1-январдан туристик маҳсулотларни сотиш ва/ёки онлайн брон қилиш бўйича хизматлар кўрсатувчи тадбиркорлик субектларига туризм хизматлари, электрон хизматлар, жумладан, электрон тўловлар, брон қилиш, эквайринг ва бошқаларни жорий этишни рағбатлантиришга қаратилган солиқ имтиёзлари, шунингдек, замонавий туристик хизматлар турларини таклиф этувчи ихтисослаштирилган интернет сайтлари ва порталлари тақдим этилди. Ҳудудида Интернет тармоғига (Ви-Фи) бепул симсиз уланиш зоналари ташкил этилган тадбиркорлик субъектларига тегишли сифатдаги симсиз уланиш зонасини жойлаштириш учун ускуналар харид қилиш ва интернет-трафик харид қилиш учун солиқ имтиёзлари берилади.
Шундай қилиб, ҳозирги ривожланиш босқичида туризм ташкилотларига бериладиган солиқ имтиёзлари мураккаб бўлиб, Ўзбекистонда туризм ва экскурсия фаолиятини ривожлантириш учун зарур шарт-шароитлар ва қулай шарт-шароитларни яратади.
15.4. Туристик ташкилотнинг фойдаси, унинг вазифалари ва турлари.
Фойдани бошқариш туризм бозорида фаолият юритувчи корхоналар иқтисодий фаолиятининг асосий вазифаларидан биридир.
Фойда туристик корхона фаолиятининг якуний молиявий натижасидир ва унинг асосий мақсадли кўрсаткичидир. Фойданинг моҳиятини аниқлашда қуйидаги ёндашувлар мавжуд. Иқтисодий ёндашув: фойда-бу эгаларининг капитал даромади. Бухгалтерия ёндашуви: фойда-бу ташкилотнинг даромадлари ва харажатлари ўртасидаги ижобий фарқ.
Фойда-бу ялпи даромад (ялпи даромаддан чегирмаларни олиб ташлаш) ва жорий харажатлар (ишлаб чиқариш ва айланиш харажатлари) ўртасидаги фарқ. Бу маҳсулот ва хизматларни сотишдан тушган тушум (қўшилган қиймат солиғи, акциз солиғи ва шунга ўхшаш мажбурий тўловлар) ва меҳмонхона маҳсулотлари ва хизматлари таннархига киритилган ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади.
Фойданинг келиб чиқиши маҳсулот ва хизматларни сотишдан талаб ва таклиф асосида белгиланган нархларда даромад олиш билан боғлиқ.
Тижорат корхонаси учун фойданинг роли қуйидагича:
фойда фондни шакллантирувчи кўрсаткичдир, чунки фойда қанча кўп бўлса, корхона маблағлари шунча кўп бўлади;
фойда молиявий ресурслар манбаи ҳисобланади;
компания маблағларини шакллантириш манбаи (тўплаш, истеъмол қилиш, ривожлантириш ва бошқалар.);
ишчи кучини моддий рағбатлантириш манбаи, корхона ишчилари учун мулк, капитал, меҳнат ва ижтимоий нафақаларни шакллантириш.
Фойданинг асосий функциялари:
тақсимловчи, яъни. фойда соф даромадни турли даражадаги бюджетларда тўпланадиган ва тижорат корхонаси ихтиёрида қоладиган қисмларга тақсимлаш воситаси сифатида ишлатилади;
рағбатлантириш, яъни. фойда-бу корхона, мулкдор фаолиятини рағбатлантириш учун турли хил маблағларни шакллантириш манбаи;
корхонанинг иқтисодий фаолияти, унинг ҳажмининг ўсиши ёки пасайиши, тадбиркорлик фаолиятидаги муваффақият ёки муваффақияцизлик боғлиқ бўлган ҳисобланган.
Аксарият ҳолларда фойда олиш, биринчи навбатда, меҳнат ва капитални жалб қилиш асосида товарлар ва хизматларни сотиш натижасидир. Бундан ташқари, фойдани шакллантириш манбалари турли хил янгиликларни жорий етиш, тадбиркорлик қобилияти, таваккал қилиш қобилияти ва қулай шароитларнинг бирлашиши ҳисобланади. Ташкилотнинг фойдаси доимий харажатларни тежаш билан ортади (ишлаб чиқариш ёки операцион леверагенинг таъсири) ва қадар ўсади
банк кредитлари бўйича фоиз ставкаси инвестиция қилинган капиталнинг даромадлилигидан паст бўлмайди (молиявий леверагенинг таъсири).
Фойданинг қуйидаги турлари ажратилади:
фаолият туридан: меҳмонхона хонаси фондидан фойдаланиш; қўшимча пуллик хизматларни сотиш (сартарошхона, спорт иншоотлари, қуруқ тозалаш, сауна ва бошқалар.); ресторанларни бошқариш; мулкни сотиш; бошқа ташкилотлар фаолиятида иштирок этиш; ишламайдиган операцияларни амалга ошириш;
мақсаддан келиб чиққан ҳолда — бухгалтерия ҳисоби ва иқтисодий.
Иқтисодий фойда-бу аниқ ва яширин харажатларни бирлаштирган ялпи савдо ва иқтисодий харажатлар ўртасидаги фарқ.
Бухгалтерия фойдаси-бу ялпи савдо ва бухгалтерия ҳисоби ёки аниқ харажатлар ўртасидаги фарқ.
Бундан ташқари, ишлаб чиқариш бирлигига фойдани (ўртача фойда) ялпи фойдани сотиш ҳажмига бўлиш коеффициенти сифатида ҳисоблаш одатий ҳолдир. Тарқатиш жараёнлари нуқтаи назаридан соф фойда ажратилади - қоида тариқасида, бу ялпи даромад, ялпи ажратмалар ва солиқ тўловлари ўртасидаги фарқ.
Баҳолаш усулига қараб қуйидагилар ажратилади:
Д. нинг номинал фойдаси-ҳақиқатда олинган фойда миқдори;
реал фойда-инфляция учун мослаштирилган номинал фойда. Бу корхона томонидан олинган соф даромаднинг ҳақиқий харид қобилиятини акс эттиради.
Фойда ҳажмига қараб қуйидагилар мавжуд: минимал фойда, нормал ва максимал.
Минимал фойда-бу солиқлардан сўнг компанияга ҳисобот даврида ривожланган банкнинг депозит ставкасининг ўртача фоизига тенг бўлган инвестиция қилинган капиталнинг минимал даромадлилигини таъминлайдиган фойда.
Фойдани минималлаштириш опсияси кам даромадли хизматлар ҳажмининг пасайиши ва бир вақтнинг ўзида чиқарилган ресурслар янада фойдали хизматлар ҳажмини оширишга йўналтирилганлиги билан тавсифланади. Бироқ, масалан, ушбу йўлдан борадиган меҳмонхоналар, қоида тариқасида, турли хил хизматлар мажмуасини афзал кўрган сайёҳларнинг барқарор контингентини йўқотиш хавфи мавжуд.
Оддий фойда-бу тадбиркорга уни танлаган фаолият соҳасида ушлаб турадиган минимал иш ҳақи. Агар олинган фойда одатдагидан кам бўлса, унда капитал ва тадбиркор бошқа соҳага ўтади.
Максимал фойда-бу компаниянинг бозордаги мақсадларини амалга ошириш билан боғлиқ фойда. Фойдани кўпайтиришни мақсад қилган ташкилот, бир томондан, фаолият ҳажмини оширишнинг мақсадга мувофиқлигини аниқлаши, иккинчи томондан, максимал фойда олиш имконини берадиган фаолият ҳажмини ҳисоблаши керак. Шундай қилиб, шу мақсадда меҳмонхона маъмурияти асосий ва қўшимча хизматларнинг нархларини ошириши, баъзи хизматларни бепул тоифадан пуллик тоифага ўтказиши мумкин (масалан, такси чақируви, маълумот бериш ва ҳк.), хизматни соддалаштиринг.
Шунингдек, фойданинг капиталлаштирилган, монопол, тақсимланмаган, режалаштирилган, "жозибали", қайта инвестиция қилинган, тасодифий, ўтказиб юборилган, таъсис, спекулятив каби турлари мавжуд.
Рақобатнинг асосий мақсади сифатида фойда компанияни уни максимал даражада ошириш йўлларини излашга ундайди. Мукаммал рақобат шароитида маржинал харажатларни маржинал даромадлар билан таққослаш асосий усул сифатида қўлланилади. Фойдани кўпайтиришнинг ушбу усулини тушуниш учун маржинал даромад тоифасини билиш керак.
Маржинал даромад-бу битта қўшимча ишлаб чиқариш бирлигини сотишдан олинган қўшимча даромад. Бу ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади
агар ушбу даврда сотиш ҳажми маҳсулотнинг бир бирлигига ошса, маълум бир даврдаги савдо ҳажми.
Шу билан бирга, компанияни бозорда учта классик вазият кутмоқда:
маржинал даромад маржинал харажатлардан юқори - компания сотишни кўпайтириб, ишлаб чиқаришни кенгайтиради;
маржинал даромад маржинал харажатларга тенг (ёки тахминан тенг) - фойда максимал бўлади, ишлаб чиқариш барқарор бўлади;
маржинал даромад маржинал харажатлардан кам - ишлаб чиқариш фойдасиз бўлиб қолади ва қайта ташкил этилади.
15.5. Баланс фойдаси элементларининг таркиби ва ҳисобланиши.
Бухгалтерия фойдаси баланс фойдаси билан бир хил. "Баланс фойдаси" атамасидан фойдаланиш қуйидаги сабаб билан изоҳланади: компания ишининг якуний молиявий натижаси унинг балансида акс эттирилади, ой, чорак, йил учун жами жами бўйича тузилади. Баланс фойдаси корхонанинг барча хўжалик операцияларини ҳисобга олиш асосида аниқланади.
Баланснинг асосий элементлари фойда: товарлар, маҳсулотлар ва хизматларни сотишдан олинган фойда; бошқа операциялар бўйича молиявий натижалар; ишламайдиган операциялар бўйича молиявий натижалар.
Туристик ташкилотларда учта фойда кўрсаткичлари шакллантирилади, улар ҳажми, иқтисодий мазмуни ва функционал мақсади бўйича сезиларли даражада фарқланади: баланс, солиқ солинадиган ва соф.
Барча ҳисоб-китобларнинг асоси баланс фойдаси (Пб, ден. бирликлари) - туристик ташкилот фаолиятининг асосий молиявий кўрсаткичи. У ҳисобот даври учун туристик ташкилотнинг балансида акс етади ва формула бўйича ҳисобланади:
|
