|
расм. Туристик корхона харажатлари турларини таснифлаш тамойиллари
|
| bet | 80/90 | | Sana | 02.06.2024 | | Hajmi | 0,57 Mb. | | #259141 |
Bog'liq ERKINOVA UMMIYA BURXONALIYEVA MADINA14.1. расм. Туристик корхона харажатлари турларини таснифлаш тамойиллари.
Туристик корхона харажатларини (сарфларини) таснифлашнинг
1-ёндашиши уларни тўғридан-тўғри ва билвосита бўлинишни ўз ичига олади.
Бундай таснифлаш туристик маҳсулотнинг маълум бир турига ёки туристик корхонанинг маълум бир бўлинмасига (меҳмонхона корхонаси бўлими (хизмати)) тегишли бўлиш фактини, харажатларни кўриб чиқишда қўлланилади.
Тўғридан-тўғри харажатлар туристик маҳсулотнинг (хизматнинг) маълум бир турини ишлаб чиқариш ва сотиш билан бевосита боғлиқ ва шунинг учун уни осонгина таннархига киритиш мумкин.
Тўғридан-тўғри харажатларнинг одатий моддалари:
хом ашё ва асосий материаллар, масалан, маҳсулотларни сотиб олиш
умумий овқатланиш корхоналарида - ресторанларда, кафеларда, барларда ва бошқаларда идиш-товоқ ва ичимликлар тайёрлаш учун (хом ашё);
харид қилинган тайёр маҳсулотлар ва ярим тайёр маҳсулотлар (агар ресторан бизнесини ҳисобга олсак, бу харажатлар озиқ-овқат ва ичимликлар ишлаб чиқариш жараёнини сезиларли даражада осонлаштиради. Бироқ, улар одатда жуда қиммат бўлиб, корхонанинг таннарх механизмини сезиларли даражада оширади. Шуни таъкидлаш керак. Юқори тоифали ресторанларда деярли барча таомлар ва ичимликлар тўлиқ ишлаб чиқариш ва технологик цикл асосида ишлаб чиқарилади - нолдан якуний босқичгача, яъни ишнинг тўлиқ ҳажми - хом ашёдан тайёр таомгача амалга оширилади. Бу ташриф буюрувчилар, шу жумладан сайёҳлар томонидан юқори баҳоланади);
қувват электр энергияси;
ишлаб чиқариш ходимларининг асосий иш ҳақи;
шунга ўхшаш характердаги бошқа харажатлар.
Билвосита харажатлар бир вақтнинг ўзида бир неча турдаги туризм маҳсулотини ишлаб чиқариш билан боғлиқ, шунинг учун ҳам маълум турдаги туристик маҳсулотга тўғри келадиган харажатларнинг бир қисмини тўғридан-тўғри тақсимлаш мумкин эмас.
Билвосита харажатларга қуйидагилар киради: универсал ускуналарни таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш; туристик корхонанинг алоҳида хизматининг умумий харажатлари (масалан, меҳмонхонада қабул қилиш ва жойлаштириш хизмати); туристик корхонанинг умумий харажатлари (масалан, туристик компания офисини ижарага олиш ва сақлаш, шахсий маъмурий бинолар учун амортизация ажратмалари ва бошқалар), ноишлаб чиқариш харажатларининг бир қисми; шунга ўхшаш характердаги бошқа харажатлар.
Ушбу тасниф таннарх таҳлилининг энг муҳим ва масъулиятли вазифаларидан бирини - туристик корхонанинг умумий маҳсулот ассортиментида битта турдаги туристик маҳсулот таннархини баҳолашда ёрдам беради. Бу тўғридан-тўғри ва билвосита харажатларни ўз ичига олади. Ва агар биринчи саволларни баҳолаш бўйича саволлар бўлмаса, улар тўғридан-тўғри туристик маҳсулотларга киритилганлиги сабабли, билвосита харажатларни баҳолаш учун уларни тақсимлаш керак.
Танланган принцип бўйича маҳсулот турлари. Масалан, билвосита харажатлар, биринчидан, туристик маҳсулотларнинг барча турлари бўйича тенг тақсимланиши мумкин, иккинчидан, уларнинг кўпчилиги маҳсулотнинг бир турига (харидор томонидан кўпроқ талабга эга), қолганлари эса камроқ турларга тақсимланиши мумкин. рақобатбардош маҳсулотлар турлари. Охирги тамойил, албатта, шартли, шунинг учун бу ҳолда билвосита харажатларни тўғри баҳолаш мумкин эмас.
Харажатларни таснифлашнинг 2-ёндашуви уларнинг ўзгариши баъзи асосий кўрсаткичларнинг ўзгаришига боғлиқлигига асосланади. Иккинчиси сифатида одатда сотилган туристик маҳсулотлар ҳажми ишлатилади (масалан, сотилган турлар сони). Шу билан бирга, харажатлар икки турга бўлинади: доимий (доимий) ва ўзгарувчан (ўзгармас ёки доимий бўлмаган). Молиявий менежментнинг асосий вазифаси сотилган туристик маҳсулотлар ҳажмининг режалаштирилган ўсиш суръатлари билан доимий ва ўзгарувчан харажатлар қандай ўзгариши кераклигини аниқлашдир.
Туристик корхонанинг ўзгарувчан харажатларига туристик ишлаб чиқариш ва сотиш ҳажмининг кўпайиши ёки камайишига тўғридан-тўғри мутаносиб равишда ўзгарадиган (умуман) харажатлар киради. Туристик маҳсулот бирлигига сарфланадиган харажатлар деярли доимий ва барқарор бўлиб қолади деб тахмин қилинади.
Ўзгарувчан харажатларга қуйидагилар киради: хом ашё ва материалларни сотиб олиш қиймати; электр энергиясини истеъмол қилиш ва коммунал хизматлар нархи (туристик ишлаб чиқариш жараёнида ишлатилади); транспорт харажатлари; савдо ва комиссия харажатлари (агар улар сотиш ҳажмига боғлиқ бўлса); ходимларга иш ҳақи нархи (агар улар сотиш ҳажмига боғлиқ бўлса); туристик ишлаб чиқариш ҳажмининг кўпайиши ёки камайиши билан уни кўпайтириш ёки камайтириш мумкин); шунга ўхшаш характердаги бошқа харажатлар.
Рухсат этилган харажатларга туристик ишлаб чиқариш ва сотиш даражаси маълум вақт ичида (масалан, бир йил) ўзгарганда ўзгармайдиган харажатлар киради.
Рухсат этилган харажатларга мисоллар:
туристик корхона бинолари ва жиҳозларининг амортизация харажатлари;
лизинг тўловлари (сотиш ва ишлаб чиқариш ҳажми ўзгарганда ўзгармайди);
туристик корхонанинг фаолияти ва фаолиятини кенгайтириш учун зарур бўлган қарз маблағлари бўйича фоиз тўловлари;
ходимлар ва менежерларнинг иш ҳақи (шартномада назарда тутилган ва ишлаб чиқариш даражаси ўзгарганда ўзгармайдиган белгиланган тўлов, масалан, туристик корхона молиявий менежерининг иш ҳақи);
умумий маъмурий харажатлар;
шунга ўхшаш табиатнинг бошқа харажатлари
14.3. Харажат элементлари бўйича харажатларни аниқлаш.
Амалда, туристик маҳсулотлар ва хизматлар таннархига киритилган харажатларни таҳлил қилиш, ҳисобга олиш ва режалаштириш учун ўзаро боғлиқ иккита тасниф қўлланилади: элемент-элемент ва ҳисоблаш. Айнан шу таснифлар сайёҳлик бизнесида энг катта аҳамиятга эга бўлиб, иккита муҳим молиявий ҳужжатни тузишга имкон беради: смета ва ҳисоблаш.
Смета-бу туристик ташкилотнинг ишлаб чиқариш фаолияти билан боғлиқ харажатларнинг барча элементларини ўз ичига олган ва учта муҳим кўрсаткични ўз ичига олган ҳужжат: тўлиқ харажатлар, режалаштирилган тежаш ва тўлиқ харажатлар. Ҳар бир индикаторнинг моҳиятини аниқлаймиз.
Тахминий (тўлиқ) харажат нархи (Зс, пул.бирлик) ой давомида туристик маҳсулотлар ва хизматларни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларини акс эттиради ва формула бўйича ҳисобланади:
Зс = Зм + зот + Зесп + учун + Зпр, бу ерда Зм-етказиб берувчиларнинг товарлари ва хизматлари учун тўлов қиймати; Зот-меҳнат харажатлари;
Зесп-ягона ижтимоий тўлов миқдори;
Туристик ташкилотнинг асосий капиталини тўлиқ тиклаш учун амортизация ажратмалари;
Зпр-бошқа харажатлар.
Материаллар, эҳтиёт қисмлар, контейнерлар ва бошқаларни сотиб олиш учун ҳақиқий харажатлар. Зм ҳисоблашда умумлаштирилади. Етказиб берувчиларнинг хизматларини тўлаш харажатларини ҳисоблаш улар томонидан шартномаларда кўрсатилган тарифларга мувофиқ тақдим этилган счёт-фактуралар асосида амалга оширилади. Моддий активлар ва хизматлар учун амалда тўланган векселлар миқдори ҳар ойда таннархга ҳисобдан чиқарилади ва ишлаб чиқаришга чиқарилган материалларга (хизматларга) мутаносиб равишда харажатлар сметасига киритилади.
Зотни ҳисоблаш барча турдаги даромадларни (иш ҳақи, иш ҳақи, бонуслар, қўшимча тўловлар ва бошқаларни) йиғиш орқали амалга оширилади.) туристик ташкилот ходимларининг ва аслида иш ҳақи фондини англатади. Амалда ҳисобланган иш ҳақи фондининг миқдори ҳар ойда таннарх нархига ҳисобдан чиқарилади ва харажатлар сметасига киритилади.
Зеспни ҳисоблаш, %, амалда ҳисобланган иш ҳақи ҳисобидан солиқ кодексида белгиланган ставкалар бўйича амалга оширилади. Ушлаб қолинган солиқ суммаси ҳар ой таннархга туширилади ва харажатлар сметасига киритилади.
Ҳисоблаш турли йўллар билан амалга оширилиши мумкин, аммо амалда иккитаси кўпинча қўлланилади: асосий капиталнинг амортизацияси (Аок о, ден.ед.) бошланғич харажатларни ҳисобга олган ҳолда аниқланади ва
амортизация ставкалари, номоддий активларнинг амортизацияси (Анмао, пул.ед.)- уларнинг ишлаш муддати асосида:
Аок о = (Сп *Нгод А) / (12 * 100); Анмао = Сп / Т,
бу ерда ҚК асосий капитал ёки номоддий активларнинг бошланғич қиймати, пул.бирликлар;
Нгод а-амортизация даражаси, %; 12-бир йилдаги ойлар сони;
Т-номоддий активларнинг фойдали муддати, йиллар.
Асосий капитал ва номоддий активларнинг амортизация суммаси ҳар ойда таннарх нархига ҳисобдан чиқарилади ва харажатлар сметасига киритилади.
Бошқа харажатларга саёҳат харажатлари, вакиллик харажатлари, реклама харажатлари ва илгари ҳисобга олинмаган бошқа харажатлар киради. Ушбу харажатлар ҳар ойда йиғилади, таннархга ҳисобдан чиқарилади ва харажатлар сметасига киритилади.
Ҳисоб-китобларнинг якуний маълумотлари харажатлар сметасига киритилади, умумлаштирилади ва натижада туристик ташкилотнинг тўлиқ ишлаб чиқариш таннархи олинади, унинг асосида режалаштирилган тежаш миқдори аниқланади.
Режалаштирилган тежаш (Мон, пул.бирликлари) умумий харажатларнинг фоизи сифатида белгиланади ва формулага мувофиқ ҳисобланади:
|
| |
