|
Эср \у003д (C1 + ЭнхК1) - (C2 + ЭнхК2)
|
| bet | 77/90 | | Sana | 02.06.2024 | | Hajmi | 0,57 Mb. | | #259141 |
Bog'liq ERKINOVA UMMIYA BURXONALIYEVA MADINAЭср \у003д (C1 + ЭнхК1) - (C2 + ЭнхК2),
бу ерда Эср - маҳсулот, хизматлар бирлиги ёки хизмат кўрсатилаётган турист учун арзонлаштирилган нарх;
C1, C2 - мос равишда биринчи ва иккинчи вариантлар учун жорий харажатлар;
К1, К2 - мос равишда биринчи ва иккинчи вариантлар учун капитал харажатлар;
Эн - капитал қўйилмалар самарадорлигининг меъёрий коэффициенти.
C1, C2 кўрсаткичлари ишлаб чиқариш, хизмат кўрсатиш бирлигига ёки хизмат кўрсатилаётган бир туристга харажатлар турлари (хом ашё ва материаллар, электр энергияси, иш ҳақи ва бошқалар) бўйича ҳисобланади.
К1, К2 кўрсаткичлари ускунанинг нархи, уни етказиб бериш ва ўрнатиш, шунингдек, ушбу инвестиция лойиҳаси бўйича қурилиш-монтаж ишларининг қиймати асосида ҳисобланади.
Капитал қўйилмалар самарадорлигининг меъёрий коэффициенти Эн, маълум бир лойиҳанинг кутилаётган тўлов муддатига қараб, 0,12 дан 0,15 гача ўрнатилиши мумкин.
13.4. Туризмдаги инвестиция жараёнлари.
Алоҳида туристик корхона (фирма) даражасида инвестициялар-бу аниқ жисмоний ёки юридик шахсларнинг ушбу корхонани ривожлантиришга молиявий инвестициялари. Шу билан бирга, ўз ва қарз маблағларини инвестиция қилиш мумкин.
Инвестицион фаолликнинг ушбу даражасида таҳлил қилинадиган асосий кўрсаткичлар:
кутилаётган фойда (инвестиция қилинган маблағларнинг рентабеллиги);
инвестициялар чиқимларни қоплаш муддатлари;
инвесторнинг инвестиция қилинган корхонани бошқариш ҳуқуқлари;
инвесторнинг тижорат хавфи даражаси.
Ҳар қандай туристик корхонанинг ривожланиш йўллари ва суръатлари инвестиция жараёнининг барча шартларини оптималлаштириш билан боғлиқ.
Инвесторлар ушбу алоҳида ҳолатда олишга тайёр бўлган тижорат хавфи даражасига қараб таснифланади.
Инвестиция фаолиятида ҳақиқий инвестор - воситачи, бошқа одамларнинг молиявий ресурсларини тўплаш ва уларни минимал таваккалчилик шартлари асосида инвестицияларга йўналтириш ўртасида фарқ бор. Бу ҳолда хавф даражаси 5-10% дан ошмайди. Инвесторлар банклар, инвестиция фондлари, суғурта компаниялари, молиявий ва саноат гуруҳлари ва бошқалар.
Инвестиция фаолияти субъектларининг бошқа таснифлаш гуруҳлари:
тадбиркор, яъни, инвестиция лойиҳасига асосан ўзи, шунингдек шахсий жавобгарлик остида олинган қарз капитали билан сармоя киритган шахс (мақсадлар, қоида тариқасида, инвестиция қилинган корхонани бошқаришда узоқ муддатли фаол иштирок этиш билан боғлиқ; хавф даражаси ўртача 20% ни ташкил қилади%);
чайқовчи, одатда инвестиция қилинган корхонани бошқаришга интилмайдиган, лекин тез ва максимал фойда олиш учун (одатда корхоналар акцияларини сотиб олиш ва қайта сотиш шаклида) олдиндан ҳисобланган молиявий хавфга ўтадиган инвестор, бу жуда муҳим бўлиши мумкин (тахминан 30%). %);
ўйинчи, яъни, сезги асосида ва бир марталик суперпрофит олиш мақсадида, қоида тариқасида, жуда юқори хавфларни (30-60%) оладиган экстремал турдаги инвестор.
Тўғридан-тўғри, венчур (хавфли), портфел ва аннуитет инвестициялари мавжуд.
Тўғридан-тўғри инвестициялар-бу корхонани бошқаришда иштирок этиш ва ўз фаолиятидан узоқ муддатли даромад олиш ҳуқуқини олиш мақсадида устав капиталига инвестициялар.
Венчур (хавфли) инвестициялар-бу тадбиркорлик фаолиятининг янги йўналишларини ривожлантириш, бошланғич юқори технологияли фирмаларни ташкил этиш, янги хавфли лойиҳаларни амалга ошириш билан боғлиқ воситачилик инвестиция операциялари. Венчур капитали бир-бирига боғлиқ бўлмаган лойиҳаларга инвестиция қилинади, баъзи лойиҳалар бўйича йўқотишларни бошқалар учун фойда ҳисобига тўлаш, инвестиция қилинган маблағларни тезда қайтариш ва келажакда ортиқча фойда олиш мумкин. Одатда венчур капитал қўйилмалар акцияларнинг бир қисмини сотиб олиш йўли билан амалга оширилади.
Мижоз компанияси ёки унга кредитлар бериш, шу жумладан ушбу кредитларни акцияларга айлантириш ҳуқуқи билан. Хавфли капитал капитални қўллашнинг турли шаклларини бирлаштиради: кредит, капитал, тадбиркорлик.
Портфел инвестициялари-барча турдаги қимматли қоғозлар ва бошқа активларни сотиб олиш. Портфелга бир хил турдаги қимматли қоғозлар (акциялар) ёки турли хил инвестиция қийматлари (акциялар, облигациялар, жамғарма ва депозит сертификатлари, гаров сертификатлари ва бошқалар) кириши мумкин.).
Қимматли қоғозлар портфелини шакллантиришда инвестор инвестиция қилинган маблағларнинг хавфсизлиги, ликвидлиги ва юқори рентабеллиги нуқтаи назаридан келиб чиқади.
Хавфсизлик дэганда инвестицияларни инвестиция капитали бозоридаги зарбалардан ҳимоя қилиш ва уларнинг якуний қайтарилиши кафолати тушунилади.
Ликвидлик дэганда инвестиция қилинган капиталнинг нақд пулга тез ва зарарсиз айланиш қобилияти тушунилади.
Рентабеллик остида инвесторнинг инвестиция қилинган капиталдан маълум (ҳисобланган) фойда олишини таъминлаш қобилияти.
Аннуитет - бу омонатчига маълум вақт оралиғида, одатда нафақага чиққанидан кейин маълум даромад келтирадиган жисмоний шахсларнинг шахсий сармояси. Асосан, бу суғурта ва пенсия жамғармаларига инвестиция. Суғурта компаниялари ва пенсия жамғармалари ўз эгалари келажакда фойдаланишлари мумкин бўлган қарз мажбуриятларини чиқарадилар. Ҳаётни суғурталаш компаниялари суғурта полиси бўйича пул олувчига бир марталик тўловни ёки аннуитетни таклиф қилишлари мумкин. Пенсия жамғармалари ўз мижозларига пенсиядан кейинги давр учун нақд пул билан таъминлайди. Вақтинча бўш тўпланган маблағлар кўпинча суғурта компаниялари ва пенсия жамғармалари томонидан юқори даромадли фирмалар ва лойиҳаларнинг капитал қўйилмаларини молиялаштириш учун ишлатилади.
Инвестиция жараёни ҳақиқатан ҳам сайёҳлик компаниясининг ривожланишида омил бўлиши учун уни бошқариш керак инвестицион фаолиятнинг асосий тамойилларига риоя қилинг. Бу принциплар:
капитал қўйилмаларнинг маржинал самарадорлигини аниқлаш (капитал харажатларнинг ҳар бир қўшимча қисмининг самарадорлиги ижобий бўлиб қолиши учун маълум бир лойиҳага киритилган маблағларнинг мақбул миқдорини ҳисоблаш зарурати);
инвестиция жараёни бошланишидан олдин ҳисоблаб чиқилиши ва уни амалга ошириш жараёнида тузатилиши керак бўлган инвестиция хавфи даражасини оптималлаштириш (умидсиз лойиҳани инвестиция қилиш қанчалик ерта тўхтатилса, йўқотишлар шунчалик кам бўлади - "маcун"тамойили);
инвестициялар самарадорлигининг табиий-моддий ва харажатлар сметаларининг комбинацияси (фақат харажатлар ҳисоб-китоблари кутилмаган инфляция туфайли йўқотишларга олиб келиши мумкин);
мослашиш харажатларини ҳисобга олиш (кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш, янги фаолият бўйича тажриба орттириш, ускуналарни ишлаб чиқиш ва созлаш, янги ишбилармонлик алоқаларини ўрнатиш ва бошқалар.);
тегишли (ўзаро боғлиқ) капитал қўйилмаларни ҳисобга олиш (мултипликатор принципи) - капитал харажатларнинг тармоқлараро, объектлараро ва лойиҳалараро ўзаро боғлиқлигини ҳисобга олиш керак (масалан, туроператор компаниясини кенгайтиришга инвестициялар сайёҳлик агентликлари тармоғига қўшимча инвестицияларни талаб қилиши мумкин, транспорт, алоқа, қўллаб-қувватлаш хизматлари ва бошқалар., олдиндан ҳисоблаш керак);
инвестицияларни режалаштиришда ишлаб чиқариш учун мўлжалланган товарларга (хизматларга) талаб нархи ва уларни ишлаб чиқариш таннархи ўртасидаги нисбатни ҳисобга олган ҳолда (талаб нархи таннархдан сезиларли даражада ошиб кетиши керак ва бу устунлик барқарор бўлиши керак. инвестицияларнинг бутун ҳисобланган қопланиш даври учун);
муқобил лойиҳалар (дисконтлаш) учун иқтисодий самарадорлик ва қоплаш муддатларини баҳолашда вақт омилини ҳисобга олиш. Шу билан бирга, инфляцион жараёнлар ва хатарлар ҳисобга олинади,
инвестицияларни амалга ошириш ва қайтариш муддатларини узайтириш билан боғлиқ, шунингдек инвестиция қилинган маблағлардан фойдаланишнинг муқобил вариантлари кўриб чиқилмоқда.
13.5. Инвестицион ресурсларни жалб қилиш йўналишлари
Туризм.
Ҳозирги иқтисодий шароитда ҳар қандай корхона инвестиция эҳтиёжлари учун қўшимча маблағларни жалб қилиш муаммосига дуч келади. Ушбу муаммони ҳал қилишнинг қуйидаги усуллари мавжуд:
банкдан тижорат кредити олиш;
қимматли қоғозлар (аксия, вексел ва бошқалар) чиқариш;
капитални бошқариш;
давлат имтиёзли кредитларини жалб қилиш;
хорижий инвестицияларни жалб қилиш. Келинг, ушбу усуллардан баъзиларини кўриб чиқайлик. Бир қарашда муаммонинг энг осон ва ишончли ечими банк кредитидек туюлади. Бироқ, молиявий менежмент амалиёти узоқ муддатли лойиҳалар учун кредитларни жалб қилиш ҳатто хавфли эканлигини кўрсатади. Ҳар қандай кредит шартномасида, албатта, кредит бўйича асосий қарз ва фоизларни қайтаришни таъминлайдиган қатъий тўлов схемаси назарда тутилади. Шу билан бирга, янги, айниқса, тадбиркорлик лойиҳалари учун биринчи йилларда тўловларнинг календар жадвалига риоя қилиш имконсиз бўлиши мумкин. Шу сабабли, бундай лойиҳалар учун ўз капитали имтиёзли молиялаштириш манбаи бўлиши мумкин.
Устав капитали банк кредитидан кўра кўпроқ афзалликларга эга. Янги корхона биринчи йилларда умуман дивиденд тўламаслиги мумкин, лекин уларни компаниянинг ривожланишига қайта инвестиция қилиши мумкин, бу эса компаниянинг бозордаги мавқеини жадал мустаҳкамлашга ва унинг акциялари нархининг ошишига олиб келади.
Қимматли қоғозлар чиқаришнинг яна бир шакли фючерс шартномаларидир. Фючерс шартномаларининг мақсади сотиб олинган товар ва хизматлар учун турли хил тўлов шартлари билан операцияларни суғурта қилишдир. Фючерс савдосининг мақсади фючерс шартномаси бўйича арзон нархда сотиб олиш ва юқори нархда сотишдир. Ғалаба ёки мағлубият ҳар бир савдода маржа (М) кўринишида мавжуд ва қуйидаги формула билан аниқланади:
|
| |
