1.5-rasm- Ko‘zni ko‘rish sezgirligini aks ettiruvchi taqsimot
- yaqin infraqizil to‘lqin uzunligiga ega bo‘lgan optik diapazonda ishlovchi spektral qurilmalar.
- o‘rta infraqizil to‘lqin uzunligiga ega bo‘lgan optik diapazonda ishlovchi spektral qurilmalar.
- uzoq infraqizil to‘lqin uzunligiga ega bo‘lgan optik diapazonda ishlovchi spektral qurilmalar.
Demak, xar bir spektral qurilmaning spektrni sezish chegarasi mavjud ekan.Yaqin , o‘rta, uzoq so‘zlarni nimaga nisbatan ishlatilishi tushuntiriladi.
Faraz qilaylik n va prizmaning butun hajmi bo‘yicha bir xil. Prizmaga tushayotgan barcha nurlarni trayektoriyasini aniqlash qiyin. Shuning uchun soddalashtirilgan hol bo‘lgan asosiy kesimda yotuvchi nurlarni ko‘ramiz (1.6-rasm).
1.6-rasm- Prizmaga tushayotgan barcha nurlarni trayektoriyasini aniqlash.
Asosiy kesimda nurlarni sinishi
Ko‘p hollarda А, н, larni oldindan aniqlash mumkin. Qolganlarini yuqoridagi spektr bilan aniqlasa bo‘ladi. Chegaraviy burchak. Chegaraviy burchakni aniqlash uchun u holda Агарада А u holda prizmaga tushgan ixtiyoriy nur ikkinchi sindiruvchi tomonga to‘la ichki qaytish burchagidan katta burchakda tushadi va prizma asosidan chiqadi. Agarda o‘rtasida bo‘ladi, u holda bo‘ladi. Ko‘p holda olinadi . Eng katta og‘ish burchagi yana usha tenglamalar sistemasidan aniqlash mumkinki bo‘lganda bu holda tushuvchi va chiquvchi nurlar prizmaga nisbatan simmetrik bo‘ladi va prizma Ichida asosiga parallel bo‘ladi.
Uning qiymatini aniqlash uchun
deb olamiz unda
бу ерда
1.Prizmaning burchak kattalashtirishi
Bir kattaliklarda prizmaga bitta nur tushayapti deb faraz qilaylik. Aslida prizmaga gatosentirik nurlar dastasi tushadi.
б va д- lar tushuvchi va chiquvchi dasta kesimlari
burchak kuchaytirishi deb
Prizmaning burchak kattalashtirishi son jihatdan to‘lqin frontini prizmadan o‘tganda siqilishiga teng (1.7-rasm).
1.7-rasm. Prizmada parallel nurlar dastalarining siqilishi va kengayishi .
Qurilmaning burchak despersiyasi buni aniqlash uchun yana usha asosiy tenglamalar sistemasini differensiyalash kerak bo‘ladi va =0 tushish burchagini o‘zgarmas deb hisoblasak u holda prizmani eng katta og‘ish burchagida o‘rnatilgan deb dispersiya uchun yozamiz.
Ba’zi belgilashlar kiritib shu tasvirni kuzataylik
Demak
(1)
А-burchakni 60 deb olsa
Ko‘p hollarda eng kam og‘ishish burchagiga qo‘yiladi va ularni sindirish burchagi А=60 bo‘ladi. Bu ikkala formiladan ham ba’zi soddalashtirib olgan bo‘lsak ham yaxshi natijalar beradi.
Agar bizda prizmalar sistemasi berilgan bo‘lsa u holda
Agarda prizmalar eng kam og‘ishish holatida bo‘lsa, bu had bajarilmasa
Agar bizda katta prizma bo‘lsa u holda
Agar sindirish burchaklari bir biriga teskari tomonlarga qarasa yig‘indidagi ishorani menus olamiz.
Ajrata olish qobilyati
Lekin haqiqiy ajrata olish qobilyati bu qiymatdan ancha kam bo‘lar ekan.
Sababi bu qiymat geometrik optika yaqinlashishida olingan va unda prizma qirralaridagi difraksiyasi hisobga olinmagan . Difraksiyani hisobga olish eng ka mog‘ish holati bajariladi va quydagicha aniqlash mumkin .
Agar dasta prizmani to‘liq qoplasa u holda
Shuning uchun Р= nazariy ajrata olish qobilyati deyiladi. Shisha va kvars prizmalarning eng asosiy kamchiliklaridan biri dispersiyaning qiymati. To‘lqin uzunligi oshishi bilan kamayadi. Ya’ni bir biriga teskari bog‘langan.
Misol : ТФ-5 tipidagi shisha uchun spektrning havo rang qismi uchun , qizil qismi uchun . U holda bazasi 5 sm bo‘lgan prizma uchun Р=5000, havo rang uchun Р=15000.
Demak spektrni qurilayotgan diapozoniga qarab o‘zgartirish kiritish kerak.
Olingan natijalardan foydalanib bizni qiziqtirgan chiziqlarni ajrata olish uchun qanday prizma kerak ekanligini aniqlab olishimiz mumkin.
Misol : natriyning 6000А -dagi duplet chiziqlari orasidagi masofa 6 А demak ajratish uchun qizil diapazonligini hisobga olib.
Т . Agarda vodorod izotopi dupletini olsak u ham 6000 А yaqin orasi 2 А Р=3000 va Т=3 sm
Ajrata olish qobilyatini oshirish uchun k – ta prizmadan tuzilgan Sistema ishlatish mumkin. Bu holda
Ajrata olish qobilyatiga turli faktorlar manfiy ta’sir qilishi mumkin. Misol: yutilish, prizma ishlab chiqarishdagi defiktlar qaytarilishi bu shuning uchun ham Prizmalarning turli xarakteristikalarini yaxshilash uchun prizmaning turli ko‘rinishdagi turlicha ketma-ketligi birlashmalaridan foydalaniladi.
Bunday prizmalar : rezerford prizmasi, Amichi prizmasi, Abbe prizmasi va boshqalar.
| 