|
Kirisiw. Jurnalistika haqqında
|
| bet | 2/5 | | Sana | 01.12.2023 | | Hajmi | 26,76 Kb. | | #109264 |
Bog'liq jurnalis haqindaJurnalistika haqqında.
Jurnalistika — social iskerlik túri. Bul iskerlik iyeleri (jurnalistlar) social aktual informaciyalardı toplaw, analiz qılıw hám ǵalaba xabar quralları (baspasóz, radio, televidenie, informaciya agentlikleri hám basqalar ) arqalı tarqatıw menen shuǵıllanadı. Jurnalistika ǵalabalıq úgit-násiyatlaw hám úgit formalarınan biri. Jurnalistikanin' ózgesheligi, maqseti jámiettiiń social tábiyaatına baylanıslı. Jurnalistika termini daslep jurnallar kompleksine, keyinirek barlıq dáwirli baspalarǵa salıstırǵanda qollanılǵan. Keleside jurnalistika sóz dizbegi jurnalistika iskerligi jemisin, usınıń menen baylanıslı kásipler kompleksin, sonıń menen birge, sol tarawǵa tiyisli tálimdi hám pán tarmaǵın da ańlatadı. Jurnalistika iskerligi quramına baspasóz, radio, televidenie, informaciya agentlikleri, hújjetli kino hám basqalar kiredi.
Jurnalistika sistemasındaǵı informaciya quralları ommaning kúndelik aktual social hám arnawlı informaciyaǵa bolǵan zárúriyatın krshshrishda tiykarlanıp publitsistikata tayanadi, sonıń menen birge, zárúrli social máselelerdi aytuvchi ilimiy, kórkem hám basqa dóretpelerden de paydalanadı. Jurnalistika sistemasındaǵı informaciya quralları óz iskerliginde málim udayı tákirarlanatuǵınlıqqa hám operativlikke ámel etedi.
Informaciyanı toplaw, analiz qılıw hám tarqatıwǵa jóneltirilgen social iskerliginiń dáslepki urıqları áyyemgi-áyyemginde payda bolǵan. Adamlardı social turmısda júz bolıp atırǵan waqıyalardan xabarlı qılıw, olarǵa informaciya jardeminde málim ideologik-psixik tásir ótkeriw túrli forma hám usıllarda kórinetuǵın bolǵan. Awızsha informaciya aratorlar, jarshılar tárepinen jetkizilgen. Jazba maǵlıwmatlar bolsa, mısalı, Áyyemgi Egipette papiruslarga bitilib, tarqatılǵan. Áyyemgi Rimde daǵazalardan, qo'ljazbalardan paydalanılǵan.
Házirgi dáwir jurnaistikasi daslep XvII ásir bası daǵı dáslepki dáwirli baspa baspalar túsinde júzege kelgen. XIX ásirdiń 2-yarımı hám XX asirde fotografiya hám de kinematografiyanin' jańalıq ashılıwı sebepli foto hám kinojurnalistika dúzildi. XX ásirdiń 20 -jıllarından baslap radiotexnika yutuklari tiykarında radiojurnalistika taraqqiy ete basladı, 40 -jıllarlarda bolsa telejurnalistika maydanǵa keldi.
Ǵalaba xabar payda buliwi hám rawajlanıwı menen ulıwma dárejesi hám kásiplik uqıpı joqarı jurnalistlarga mútajlik kúshiye bardı. Áne sol mútajlik talapsı túrli mámleketlerde arnawlı jurnalistik tálimin júzege keltirdi. Jurnalistikanin' siyasiy baǵdarı tárepinen bir biridan parq etiwshi bir neshe túri quram taptı, iskerliginiń socialliq ómir degi ornı hám wazıypasına doyir túrlishe qarawlar júzege keldi. Mısalı, kommunistlik jurnalistika iskerligine partiyaviylik, klasıylik tiykar etip alındı. Bul hal kóbinese ulıwma insanıylıq mániste informaciya salasında insan aqsha -huqıqları hám erkinlikleriniń shekleniwine qopal túrde ayaq astı etiliwine alıp keldi.
Jurnalistika rawajlanıwı qatar faktorlarǵa baylanıslı bolıp, siyasiy erkinlikler, birinshi náwbette, baspasóz erkinshegi bul faktorlar arasında bólek orın iyeleydi. Baspasóz erkinshegi demokratiyalıq jámiyet rawajlandiriwdiń zárúrli shárti esaplanadı. Jurnalistika erkin iskerlik sharayatındaǵana jámiyet aǵzaların qalıs hám shın informaciya menen támiyinley aladı, mámleket hám jámiyet ortasında ózin hadalaw retinde kórinetuǵın edi.
Ózbekstanda jurnalistika XIX ásirdiń 2-yarımında payda boldı. Onıń tariyxı Tashkentte shıǵarılǵan " Turkestanskiye vedomosti" hám " Turkistan wálayatınıń gazeta" sıyaqlı rásmiy dáwirli baspalardan baslanadı. XX ásirdiń 1- hám 2-on jıllıǵında Ózbekstanda tiykarǵı itibardı milliy rawajlanıwdı támiyinlewge ılayıq bilimli insanlardı tárbiyalawǵa jóneltirilgen menshikli milliy gazeta hám jurnallar (" Taraqqiy", " Quyash", " Sadoi Turkiston", " Samarqand", " Oyina" hám basqalar ) da iskerlik kórsetdi. Kebiro basqarıw princpıı dáwirinde Ózbekstanda dáwirli baspasóz tarmaǵı respublika, wálayat hám rayon kóleminde shıǵıs umumsiyosiy hám tarmaq gazetalari, sonıń menen birge, jańa jurnallar esabına kengaydi, usı waqıtta Ózbekstanda radiojurnalistika hám telejurnalistika da quram taptı. Lekin bular totalitar basqarma gózlegen siyasiy, ekonomikalıq hám ideologiyalıq maqsetlerge xizmet etiwge majbur edi.
Ózbekstan mámleket ǵárezsizligine erisiwshi, respublika jurnalistikasi demokratiyalıq basqıshqa qádem qoydı hám jámiyeti demokratiyalıq tárzde jańalaw, huqıqıy demokratiyalıq mámleket qurıwǵa kómeklesip atırǵan jańa sistema qáliplese basladı. 1997-jılda " Informaciya alıw kepillikleri hám erkinligi tuwrısında", " Jurnalistik iskerlikti qorǵaw tuwrısında", " Ǵalaba xabar quralları tuwrısında" nızamlar qabıllandı. Sonıń menen birge, Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń 1999 -jıldıń 26 -fevralında " Jurnalist kadrlardı tayarlaw hám qayta tayarlaw sistemasın jetilistiriw tuwrısında" gi sheshimi daǵaza etildi. Usı hújjetler respublikamızda jurnalist kadrlar tayarlaw hám qayta tayarlaw sistemasın jetilistiriw hám de dúnya ulgileri dárejesine kóteriw jolında oǵada zárúrli áhmiyetke iye esaplanadı. Sonnan berli ótken vakt dawamında bul nızamlar hám qarardı ámelge asırıw jolında talay jumıslar etildi. Istiklol sebepli respublika jurnalistlarining socialliq ómir waqıya hám hádiyselerin analiz qılıw hám jaqtılandıriwge jantasıwı da tupten ózgerdi. Keleside jurnalistlar social processlerdi analiz qılıw hám jaqtılandıriwda ilimiy bilimlerge, ulıwma insanıylıq hám milliy qádiriyatlarǵa, xalıq aralıq jámiyetshilik tán alıw etken umumdemokratik qaǵıydalarǵa tayanbaqta.
Jurnalistika sistemasınıń qáliplesiw processinde respublikada jurnalist qánigeligi boyınsha arnawlı joqarı tálimge de tiykar salindi. 1949 -jılda Orta Aziya mámleket universiteti (házirgi O'zMU) dıń filologiya fakulteti qasında joqarı maǵlıwmatlı jurnalistlar tayarlaytuǵın arnawlı bólim tashkil etildi. Bul bólim 1967-jılda mustaqil fakultetke aylantırildi. Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısınıń sheshimi menen (1996 -jıl 26 -aprel) " Ózbekstan Respublikasında xızmet kórsetken jurnalist" eń húrmetli ataǵı shólkemlestiriw etildi. Joqarı maǵlıwmatlı jurnalistlar O'zMUdan tısqarı, Nókis mámleket universitetinde, sonıń menen birge, Ózbekstan jáhán tilleri universitetinde de tayarlanadı. 1997-jıldan O'zR Prezidenti janındaǵı Mámleket hám jámiyet qurılısı akademiyasında jurnalistlerdi qayta tayarlaw Xalıq aralıq social orayı iskerlik kórsetedi.
|
| |
