|
Kitapxanalardı avtomatlastırıw usılları engizilmesten aldın olar tek ózleriniń kitapxanlarına xızmet etken
|
| bet | 1/5 | | Sana | 31.10.2023 | | Hajmi | 27.85 Kb. | | #91850 |
Bog'liq диплом жумысы u5o4Wv0BpcumKcGV5p9SzQzo cW5 CH, 2-АМАЛ, 1. Elektr yuritmalarning asosiy turlari va ularning vazifalari. , 05122023, 06122023, 091220233, Ochiq dars tahlili bayonnomasi1, 1230, ochiq dars, Dori moddalari bilan davolash, Zahiriddin Muhammad Boburning ma, abdulaziz, Илм – саодат калити, илмсизлик – жаҳолатдир-fayllar.org, Informatikaa sho\'ba ma\'ruza 1.2. Kitapxanalardı avtomatlastırıw tariyxı Kompyuterlestiriwden aldın
Kitapxanalardı avtomatlastırıw usılları engizilmesten aldın olar tek ózleriniń kitapxanlarına xızmet etken. Anıq bir kitapxanaǵa aǵza bolǵan kitapxan tek sol kitapxananıń informaciya resursınan paydalana alǵan, usı kitapxanada bolmaǵan informaciya resursınan tek “kitapxanalararalıq abonement” arqalı paydalanıw múmkin bolǵan. Biraq hárqanday baspanı da “kitapxanalararalıq abonement” arqalı jiberiw ańsat jumıs emes. Baspanı bunday jiberiw waqıt hám aqsha talap etedi. Kitapxanlarǵa xizmet kórsetiwde taǵı bir sheklew bar edi: kitapxanalar kitapxanlarǵa baspalardı tek ádetdegi jaǵdayda (mısalı: kitap formasında) beriwleri múmkin edi.
Kitapxananı avtomatlastırıw boyınsha dáslepki jumıslar 1930-jılları kitapxanalarda qarım-qatnas hám satıp alıw ushın perfokarta úskeneleri engizilgennen keyin baslandı. 1930-jıllar hám 1940-jıllardıń baslarında depressiya hám Ekinshi Jer júzilik urısı sebepli kompyuter sistemalarınıń rawajlanıwı tómen edi. Kitapxananı avtomatlastırıw kompyuter hám kommunikaciya texnologiyalarınıń rawajlanıwı menen birge rawajlandı. Kitapxananı avtomatlastırıw tariyxındaǵı zárúrli waqıyalar tómendegilerden ibarat:
• 1946-jıldan 1947-jılǵa shekem eki zárúrli kompyuter qurıldı. ENIAC I (Electronic Numerical Integrator and Calculator) kompyuteri Pensilvaniya universitetinde Jan Mauchli hám J. Presper Ekkert tárepinen islep shıǵılǵan. Ol 18000 nan artıq vakuumlı tútikshelerdi óz ishine alǵan, otız tonna salmaqlıqta hám eki qabatlı imaratta jaylasqan edi. Basqa kompyuter EDvAC bir waqıttıń ózinde eki programmanı saqlaw hám kórsetpeler kompleksi ortasında almaslaw ushın mólsherlengen.
• Úlken jetiskenlik 1947-jılı Bell Laboratories tranzistor oylap tapqanı menen vakuum tútikshelerdi almastırǵanında júz berdi. Tranzistorlar kompyuterdiń kólemin kemeyttirdi hám usınıń menen birge tezlik hám quwatlılıqtı arttırdı.
• UNIvAC I (Universal Avtomatikalıq kompyuter) tranzistorlardan paydalanatuǵın birinshi kompyuter boldı hám 1951-jıldan 1963-jılǵa shekem AQSH xalıqtı dizimge alıw byurosında qollanıldı. Bul waqıt ishinde programmalıq támiynattı islep shıǵıw da dawam etdi. Qurılıp atırǵan kompyuterler ushın operacion sistemalar hám programmalastırıw tilleri islep shıǵılǵan.
Kitapxananı avtomatlastırıw degende, kitapxana ishinde kompyuterlerden paydalanıw túsiniledi, sonıń ishinde, kompyuterler 1950-jılları AQSHta kitapxana xúzmeti menen júdá ápiwayı túrde shuǵıllanǵan. Doktor HP Luhn 1950-jılları kompyuterlestirilgen indekslardı quraǵan edi hám kompyuterler usı on jıl ishinde Amerika kitapxanasına kirip, óz ornın taptı. Biraq, olardan paydalanıw hám qollanıw júdá sheklengen hám texnikalıq qurallardıń joqarı badası hám ámeliy programmalar paketleriniń bar bolmawı sbepli sheklengen edi.
1960-jıllar: kompyuter texnologiyalarınıń tásiri
Kitapxanalarda kompyuterlerden hám Internetten paydalanıw jańa múmkinshiliklerdi jaratadı. Bul bolsa, óz gezeginde, túrli fizikalıq tasıwshılardan (magnitli qayıslar, diskler, SD-ROMlar hám basqalardan) paydalanǵan halda elektron hújjetlerdiń keń tarqalıwına alıp keldi. Bunda aralıqtan turıp informaciya alıw hám informaciya uzatıwdıń roli júdá úlken bolıp tabıladı.
Kitapxanalardı avtomatlastırıwǵa daslep XX ásirdiń 60-jılları ortalarınan kirisildi. Kompyuterlerdi kitapxanalar jumısına qollanıw bibliografiyalıq maǵlıwmatlar bazası hám kitapxana katalogların jaratıwdan baslandı. Bul jumıslar arnawlı EHM lar tiykarında atqarıldı.
Keyingi úlken jańalıq 1960-jılları MARC standartları payda bolıwı menen birge keldi, bul bolsa, kompyuter texnologiyalarınıń ósiwine tuwrı keldi - kitapxananı avtomatlastırıw tuwıldı. [3] Sol waqıttan baslap kitapxanalar kompyuterler menen tájiriybe ótkere basladı hám 1960-jıllardıń aqırınan baslap hám 1970-jıllarǵa shekem dawam etip, jańa onlayn texnologiya hám ulıwma MARC sózliginen paydalanatuǵın bibliografiyalıq xızmetler bazarǵa kirdi.
Mashina oqıy alatuǵın (MARC) kataloglardı hám birden-bir kataloglar tarmaǵın jaratıw boyınsha dáslepki nátiyjeler alındı. 1967-jılı AQSHtaǵı Ogayo shtatı kolledjleri hám universitetleri basshılarınıń basshılıǵı tiykarında Ogayo kolledjleri kitapxana orayı - Ohio College Library Center (OCLC) dúzildi. Bunnan maqset - akademiyalıq universitetlerdiń kompyuter sistemaların rawajlandırıp, bibliografiyalıq resursların óz ara almastırıwǵa múmkinshilik jaratıw edi. OCLC dıń birinshi mákemesi Ogayo mámleketlik universitetiniń Bas kitapxanasında, birinshi kompyuterlestirilgen zal bolsa, usı universitet izertlewler orayında shólkemlestirildi. OSLC jáne onıń basqa universitetler menen sherikligi tez arada rawajlandı.
Informaciyanı saqlaw hám izlew ushın kompyuterlerden paydalanıw 1960-jılları ilimiy hám texnikalıq ádebiyatlar ushın kompyuterde jaratılǵan hám baspa indekslerdi islep shıǵarıw menen baslanǵan. Keyin ala, birneshe shólkemler kompyuterlerden tek ǵana indekslerdi jaratıw hám baspadan shıǵarıw emes, bálkim, kompyuterde oqılıwı múmkin bolǵan maǵlıwmatlar bazaların jaratıw ushın da paydalanıwdı basladı, 1970-jıllardıń baslarına kelip, Biologiyalıq Abstraktlar, Ximiyalıq Abstraktlar, Index Medicus hám basqalar sıyaqlı birneshe baspa etilgen indekslew hám abstraktlaw jurnalları shıǵarılmadı, tek kompyuter tárepinen islep shıǵarılǵan, olar magnit lentalarda kompyuterde oqılatuǵın maǵlıwmatlar bazaları retinde de paydalanıwǵa tapsırıldı hám birneshe shólkemler jergilikli maǵlıwmatlardı saqlaw hám izlew xızmetlerin shólkemlestiriw ushın magnit tasıwshılarda olarǵa jazılıwdı basladı.
1960-jılları Intel kompaniyasınan Robert Noys hám Texas Instruments kompaniyasınan Jek Kirbi tárepinen integral mikrosxemalar oylap tabılǵanın da eń áhmiyetli waqıya dep esaplaw múmkin. Elektron sxemanıń barlıq komponentleri kremniyning bir “chipi”ne jaylastırılǵan.
HP tárepinen “kontekstdegi gilt sóz” (KWIC) dep atalǵan jańa indekslew texnikasın islep shıǵıw. Luhn, 1961-jılı Ximiyalıq Abstraktlarda baspadan shıǵarılǵan maqalaları ushın gilt sózlerdi indekslew jańa bolmasa da, ol kompyuter ushın júdá uyqas ekenligi anıqlandı, sebebi, ol arzan edi hám ol birneshe kirisiw noqatların usınıs etti.
1960-jılları apparat bahası ósip ketti hám kitapxana programmalar paketlerin islep shıǵıwǵa sezilerli urınıwlar boldı. Bul kitapxana hám poligrafiya óndriainde kompyuterlerden paydalanıwdıń kóbeyiwine alıp keldi. 1960-jılı aprel ayında Amerika ximiya jámiyeti óziniń ximiyalıq atamaların kompyuterler arqalı basıp shıǵardı.
1960-jıllardıń ortalarında Kongress kitapxanası (LoC) tárepinen mashinada oqılatuǵın katalog jazıwların islep shıǵarıw ushın kompyuterden paydalanıw, 1965 hám 1968-jıllar aralıǵında LoC MARC I joybarın basladı, keyin bolsa tez arada MARC II joybarın basladı. MARC maydanlardı anıqlaw ushın 3 xanalı nomerlerden paydalanǵan halda bibliografiyalıq jazıwlardı “jarlıqlaw" usılı retinde islep shıǵılǵan.
Intrex Retrieval System 1960-jıllardıń aqırınan baslap CTSS de islegen. [5][6] Intrex shama menen 15000 jurnal maqalaları katalogın saqlaytuǵın maǵlıwmatlar bazasına iye bolǵan eksperimental, ushqısh -modelli mashinaǵa baǵdarlanǵan bibliografiyalıq saqlaw hám izlew sisteması edi. Ol kitapxananı avtomatlastırıw ushın koncepciyalardı islep shıǵıw hám sınaqtan ótkeriw ushın isletilgen.[7][8][9]3 Intrex BRISC CRT konsolining 1972-jılı MIT injenerlik kitapxanasında sınaqtan ótkeriw ushın ornatılıwı sonı kórsetti, ol eki basqa sistemalardan, ARDS hám sistemalardan abzallaw edi. DATEL.[10] 1969-jılı Qorǵaw Aldınǵı Izertlew Joybarları Agentligi tárepinen islengen ARPANET tarmaǵı elektron pochta, telnet hám ftp den paydalanıwdı ámelge asırdı.
Usı on jıllıqta usı baǵdardaǵı eń áhmiyetli ózgerislerden biri MARC I de kórindi. 1963-jılı VK Gilbert Kongress kitapxanasın kompyuterlestiriw boyınsha lekciya tayarladı. Usı esabat tiykarında 1966-jılı MARC I joybarı baslandı hám Kongress kitapxanası katalogin mashinada oqılatuǵın katalog (MARC) formasında shıǵarıw jumısları baslandı hám juwmqlandı. Katalogtı óz ishine alǵan lenta kóterińki ruwxta kútip alındı. MEDLARS hám INTREX joybarları mashinada oqılatuǵın kataloglardı islep shıǵarıwǵa uqsas mısallar bolıp esaplanadı.
|
| |
