|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIJOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Kompyuter tarmoqlari fanidan
1-amaliy ish
Bajardi:Rahmonaliyev Toirbek
Tekshirdi:Nasimov Rashid
Kmpyuter tarmoqlari
1-ish
Mavzu: Cisco pacet tracer bilan tanishish
Bu Cisco Tarmoq Akademiyasi ta’lim dasturi doirasida Cisco qurilmalarida tarmoqlarni qurish simulyatsiyasini o‘zlashtirish uchun ishlab chiqilgan dasturiy ta’minotdir. Dastur murakkab kommutatsiya tizimlarining nusxalarini yaratish imkonini beradi, ammo qurilmaning barcha imkoniyatlarini yetkazib bermaydi.
End devise- cisco qurilmalari
Bu yerda oxirgi qurilmalar, kompyuterlar, serverlar, printerlar, telefonlar va boshqa qurilmalar keltirilgan
Routers – Marshrutizator
Marshrutizatorlar maxsus marshrutlash algoritmlari asosida ma'lumotlarni uzatishning optimal marshrutini izlash uchun ishlatiladi, masalan, tranzit tugunlarining eng kam soniga ega marshrutni (yo'lni) tanlash. Marshrutizatorlar 3 (uch) sinflari mavjud ular quydagilar. Yuqori sinf marshrutizatorlari – magistral marshrutizatorlar deb ataladi (backbone routers). Bu xildagi marshrutizatorlarning unumdorligi eng yuqori bo’ladi. Ular yordamida korxonalarning magistral tarmoqlari yoki biron bir xududning global tarmog’i magistrali hosil qilinishi mumkin. Magistral marshrutizatorlar yordamida sekundiga bir necha 100 ming, xatto bir necha millionlab paketlarni ishlash amalga oshiriladi. O’rta sinf marshrutizatorlari - deganda mintaqaviy bo„limlar uchun mo„ljallangan marshrutizatorlar tushuniladi. Ular yordamida mintaqaviy bo’limlarni, markaziy ya‟ni, magistral tarmoq bilan bog’lash amalga oshiriladi. Ushbu marshrutizatorlar, yuqori sinf marshrutizatorlarining nisbatan soddalashtirilgan variantlari hisoblanadi. Quyi sinf marshrutizatorlari – uzoq masofalarda joylashgan offislar uchun mo„ljallangan marshrutizatorlardir. Ular yordamida uncha katta bo’lmagan ofislarni korxona tarmog’i bilan ulash amalga oshiriladi. Bunday marshrutizatorlar uncha katta tezlikka ega bo’lmagan kanallar orqali ishlash uchun mo’ljallangan, jumladan ularda telefon tarmoqlari orqali ulanish portlari ham mavjud bo’ladi.
Switchs-kommutator
Kommutatorlar OSI modelining havola qatlamida ishlaydigan qurilmalar bo'lib, bir yoki bir nechta tarmoq segmentlarida bir nechta tugunlarni birlashtirish uchun mo'ljallangan. Kommutator paketlarni ichki jadval - kommutatsiya jadvali asosida uzatadi, shuning uchun trafik faqat u mo'ljallangan MAC manziliga boradi va barcha portlarda takrorlanmaydi (hubda bo'lgani kabi).
Hub - Hub’ni ishlash prinsipini ko‘rib chiqamiz. Hub 1 portga kelgan signalni nusxasini bir vaqtning o‘zida barcha portlarga junatadi. Shu vaqtda Hub’ga ulangan tarmoqning boshqa aktiv qurilmasidan ma’lumot junatiladi. Bunda shu portda signallarni yo‘qotilishi sodir bo‘ladi. Chunki Hub yarimdupleks rejimda ishlaydi. Bir portdan ham uzatib, ham qabul qilib olish imkoniyatiga ega emas. Hub asosan tarmoqning kichik segmentlarida qo‘llaniladi. Hub shu bilan birga xavfsizlik talablariga ham to‘liq javob bermaydi. U nusxalab yuborgan signal tarmoqdagi barcha kompyuter tarmoq adapteriga yetib kelishi mumkin. Bu esa ma’lumotga ruxsat etilmagan xolatda egalik qilishga olib keladi. Signalning nusxasini olib yuborish Hub ish faoliyatini sekinlashtiradi. Yuklanish ko‘payib ketadi. Natijada ma’lumotlar yo‘qolishiga olib keladi. Tarmoqda kompyuterlar soni oshib borgani sari Hub’ning FIK kamayib boradi
2-ish
Mavzu: Switch asosida konfiguratsiya qilish
Switch – bir qancha segmentni birlashtiruvchi tarmoq kommutatoridir. Kommutator OSI modelining 2 – pag‘onasiga mos keladi. Tarmoq administratori tili bilan Switch – bu kommutator, Bridge(most) deb ham ataladi. Signal uzatish tezligi 10/100/1000 Mbit/s bo‘ladi. Shu bilan birga kommutatorlarni bir – biri bilan bog‘lash uchun alohida 2/10 Gbit/s tezlikdagi portlar xam mavjud bo‘lib, to‘liq dupleks rejimda ishlaydi. U ma’lumotni nusxasini barcha portlarga yubormaydi. Aksincha paketda qabul qiluvchining adresi bo‘yicha signalni jo‘natadi. Kommutator tarmoqdagi kompyuterlarning MAS adresini o‘zining xotirasidagi jadvalda bir qancha muddatga saqlab qoladi. Bu esa paketlarni uzatilish tezligi, ishonchliligi va xavfsizligini oshiradi. Kommutator bufer xotirasida qabul qilgan signalni saqlab turadi. Kommutatorlar boshqariluvchi va boshqarilmaydigan turlarga bo‘linadi. Boshqariluvchi kommutatorning har bir portini aloxida segmentga biriktirish mumkin. Kommutator 48 portga ega bo‘lsa, uning juft raqamli portlarini 192.168.x.x ga, toq raqamli portlarini 172.57.x.x ga biriktirish mumkin. Yoki bo‘lmasa 10 – portni 20 – portga translyasiya qilish mumkin. Umuman olganda kommutatorlarning imkoniyatlari doirasi keng. Ularni turli soxalarda, turli maqsadlarda qo‘llash mumkin. Kommutatorlar yordamida WLAN hosil qilish mumkin. WLAN yordamida katta tarmoqlarni boshqarish yanada osonlashadi.
Switchni configuratsiya qilib kompyuterlar bilan malumot almashganimzda muvofaqiyatli natijasini oldik
Switch qurilmasini kompyuterlar bilan ulab kichik tarmoqni hosil qildik va ularni IP manzillarini kiritib ,kompyuterlar orasidagi axborot almashinuvlarini o’rnatdik.
3-ish
Mavzu: Router bilan tanishish
Router bu IP paketni address bo’yicha bir tugundan ikkinchisiga jo’natadi.
Dunyo bo'ylab tarmoq deyarli butun Yer sharini qamrab oladi. Internet ko'plab sohalarda ajralmas bo'lib qoldi. Bu sizga bir necha soniya ichida turli xil operatsiyalarni bajarishga va kerakli ma'lumotlarni topishga imkon beradi. Tarmoqqa kirish uchun maxsus uskunalar, xususan, yo'riqnoma kerak.
Router nima va u nima uchun kerak
Router, oddiy so'zlar bilan aytganda, Internet signallarini qabul qiluvchi va uzatuvchi maxsus stantsiya. Qurilma foydalanuvchini va Internetni "tarqatadigan" provayderni birlashtiradi.
Bundan tashqari, qabul qilingan signalni tarqatish uchun qurilma kerak. Router shuningdek signalni teskari yo'nalishda - abonentdan Internetga uzatadi.
Ushbu qurilma himoya funktsiyasiga ega. U ma'lumotlarni maxsus protokollar yordamida shifrlaydi: WPA, WEP va boshqalar.
Agar siz kerakli dasturiy ta'minotni yo'riqchiga o'rnatgan bo'lsangiz, qo'shimcha ravishda proksi-serverni ulashingiz va ko'plab foydali funktsiyalardan foydalanishingiz mumkin.
Routerning ishi signalni qabul qilish va ulangan qurilmalar yoki serverlar o'rtasida tarqatishdir. U buni barcha marshrutchilar ko'rsatilgan va kerakli protokollar belgilanadigan maxsus marshrutlash jadvaliga muvofiq amalga oshiradi. Jadvalda qayd etilgan ma'lumotlar asosida signalni tarqatish yo'llari aniqlanadi.
Jadval tarmoqni har bir signalning o'z yo'liga ega bo'ladigan tarzda tashkil qilishiga imkon beradi, shu bilan birga u boshqa kanallar bilan kesishmaydi.
Sxema har bir ulangan abonent uchun minimal signal qabul qilish vaqti bilan optimal yo'l tanlanadigan tarzda tashkil etilgan.
Abonentlar o'rtasida ziddiyatlar bo'lmasligi uchun ularning har biriga alohida IP-manzil beriladi. Shuningdek, signalni uzatishning maqbul yo'nalishini aniqlash kerak. Router vaqti-vaqti bilan ma'lum bir IP-manzilga signal yuboradi. Bu tarmoq xaritasidagi ma'lumotlar yangilanishi va dolzarb bo'lishi uchun kerak.
Mahalliy tarmoqni o’natib switchlar bilan routerni configuratsiya qildik va kompyuterlar o’rtasidagi aloqani o’rnatdik
4-amaliy ish
Mavzu : Telnet va ssh protokollarini o‘rganish
Telnet
Telnet - foydalanuvchiga masofaviy qurilma bilan bog'lanish imkonini beruvchi tarmoq protokoli. Bu qurilmalarga masofadan kirish va boshqarish uchun asosan tarmoq ma'murlari tomonidan ishlatiladigan virtual terminal protokoli. Administrator qurilmaga masofaviy qurilmaning IP manzili yoki xost nomiga telnet orqali kirishi mumkin.
SSCH
Agar siz Unix tizimiga internet orqali ulansangiz, parollaringiz va boshqa maʼlumotlaringiz xavfsiz boʻlib qolishi uchun ulanishingizni shifrlash muhim. Buning oson yo'li - kompyuteringizga SSH mijozini o'rnatish va undan buyruq satriga ulanish uchun foydalanish. Ushbu wikiHow maqolasi sizga Windows-da SSH mijozini qanday o'rnatishni (chunki Linux va macOS-da allaqachon SSH mavjud) va xavfsiz qobiq bilan masofaviy xostga qanday ulanishni o'rgatadi.
Routerni configuratsiya qilish jarayonida unga hostname berildi va unga parol qo’yildi . routerga IP ham berdik
|
