DXM (duragay (gibrid) xisoblash mashinasi), yoki kombinatsiyalashtirilgan xisoblash
mashinasi, raqamli va uzuluksiz shaklda ifodalangan axborotlar bilan ishlaydi. Ular o‘zida
AXM va RXM afzalliklarini mujassamlashtirgan bo‘ladi. DXM ni murakkab tez ishlovchi
texnik majmualarni boshqarish masalalarini xal qilishda foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Iqtisodda va shuningdek ilim xamda texnikada eng ko‘p foydalaniladigan va tarqalgan
turi bu RXM, odatda ularni raqamli xususiyatini eslatmasdan oddiy
kompyuter deb ataladi.
Yaratilish bosqichi va element asosi bo‘yicha kompyuterlarni shartli ravishda
avlodlarga bo‘linadi:
1-avlod, 1950 yillar: elektron vakuumli lampalardagi EXM;
2-avlod, 1960 yillar; diskret yarimo‘tkazgichli asboblardagi EXM (tranzistorlardagi);
3-avlod, 1970 yillar; yarimo‘tkazgichli kichik va o‘rta integral sxemalardagi
kompyuterlar (bitta g‘ilof ichida yuzlab – minglab tranzistorlar joylashtirilgan). Integral
sxema – maxsus vazifalar uchun mo‘ljallangan elektron sxema, u yaxlit yarimo‘tkazgichli
kristal sifatida bajarilgan bo‘lib, o‘zida katta sondagi aktiv elementlarni (diod va
tranzistorlarni) birlashtiradi;
4-avlod, 1980-90 yillar; katta va juda katta integral sxemalardagi kompyuterlar,
ularning asosiysi – mikroprotsessorlar (bitta kristalda o‘n mingta’lab – millionlab aktiv
elementlar mavjut). Katta integral sxemalarda aktiv elemantlar shunchalik zich
joylashtirilganki, 1-avlod kompyuterining barcha elektron qurilmalari 100 – 150 m
2
maydonni egallagan bo‘lsa, xozir 1,5 – 2 sm
2
maydonni egallovchi bitta mikroprotsessorga
joylashtirilgan. Juda katta integral sxemalardagi aktiv elementlar o‘rtasidagi masofa 0,032
– 0,11 mikronni tashkil etadi (solishtirish uchun, odamning soch tolasining qalinligi bir
necha o‘n mikronga teng).
5-avlod, xozirgi vaqt (2015...); bir necha o‘nlab parallel ishlovchi
mikroprotsessorlardan tashkil topgan kompyuterlar, ular yordamida bilimlarga ishlov
berishning samarali tizimlarini qurishga imkoniyat mavjut; parallel tarkibli juda murakkab
mikroprotsessorlarda bajarilgan kompyuterlar bir vaqtning o‘zida dasturning o‘nlab ketma-
ket ko‘rsatmalarini bajara oladilar.
6-avlod va keyingilari: yalpisiga parallellashtirilgan va
neyron tarkibdagi optoelektron
kompyuterlar, ularda ko‘p sonli murakkab bo‘lmagan mikroprotsessorlarning
taqsimlangan tarmoqli bo‘lib, neyronli biologik tizimning modeli kabidir.
Kompyuterlarning xar bir keyingi avlodi o‘zining oldingi avlodiga nisbattan jiddiy
yaxshi ko‘rsatgichlarga ega bo‘ladi. Kompyuterlarning unumdorligi va barcha xotirasining
sig‘imi odatda birnecha o‘n marotaba ortiq.
