shu kabi masalalarni yechish uchun mo‘ljallangan.
Universal kompyuterlarning xususiyatlari quydagilardan iborat:
yuqori unumdorlilik;
ishlov beriladigan axborotlarning turlarining ko‘pligi: ikkilik, o‘nlik, belgilik – ular
katta oraliqda o‘zgaradi va ular yuqori aniqlikda ifodalanadi;
bajariladigan operatsiyalarining ro‘yxati keng, arifmetik, mantiqiy va maxsus;
operativ xotira sig‘imi katta;
axborotni kiritish-chiqarish tizimi rivojlangan, turli xildagi tashqi qurilmalarni
ulashni taminlaydi.
Muammoga yo‘naltirilgan kompyuterlar ancha tor doiradagi masalalarni yechish
uchun, odatda texnologik obektlarni va jaroyonlarni boshqarishga, nisbattan katta
bo‘lmagan axborotlarni yig‘ish, qayd qilish va
ishlov berishga, nisbattan murakkab
bo‘lmagan algoritmlarga ishlov berishga mo‘ljallangan. Ularda universal kompyuterlarga
nisbattan apparat va dasturiy resurslari chegaralangandir.
Maxsuslashtirilgan kompyuterlar ma’lum darajadagi tor doiradagi masalalarni yechish
uchun yoki qatiy gurux funksiyalarni joriy etishga mo‘ljallangan. Kompyuterni bunday tor
yo‘naltirilishi ularning tarkibini aniq maxsuslashtirishga imkon beradi, ishlashining yuqori
unumdorligini va ishonchliligini saqlagan xolda ularning murakkabligini va
narxini jiddiy
kamaytirish mumkun. Maxsuslashtirilgan kompyuterlarga quydagilarni kiritish mumkun,
masalan, maxsus vazifalar uchun dasturlanuvchi mikroprotsessorlar; aloxida murakkab
bo‘lmagan texnik qurilmalarni va jaroyonlarni boshqarishning mantiqiy vazifasini
bajaruvchi adapter va kontrollerlar; xisoblash tizimlarining qismlarini moslovchi va ulovchi
qurilmalar.
O‘lchami va xisoblash quvvati bo‘yicha kompyuterlarni (1.4-chizma) quyidagi
guruxlarga bo‘lish mumkun:
juda katta (supperkompyuterlar);
katta;
kichik;
juda kichik (mikrokompyuterlar).
Kompyuterlarning
vazifalarini bajarish imkoniyatlari quyidagi muxum texnik-iqtisodiy
ko‘rsatgichlar bilan bog‘liqdir:
tezligi (vaqt birligi oralig‘ida mashina bajaradigan o‘rtacha
operatsiyalar soni bilan
o‘lchanadi);
kompyuter ishlov olib boradigan sonlarni razryadligi va ifodalanish shakli;
xotira turlari va barcha xotiralarning tezligi;
axborotlarni tashqi saqlash, almashish va kiritish-chiqarish qurilma turlari va tenik-
iqtisodiy ko‘rsatgichlari;
kompyuterlarning o‘zaro va qismlarini ulash xamda aloqa
qurilmalarining turi va
o‘tqazish xususiyatlari;
kopyuterlarni bir vaqt oralig‘ida bir necha foydalanuvchi bilan ishlashi va bir necha
dasturni parallel bajara olishi (ko‘p masalali);
kompyuterda ishlatiladigan operatsion tizimning turi va tenik-iqtisodiy
ko‘rsatgichlari;
dasturiy ta’minotning mavjutligi va
vazifalarining imkoniyatlari;
boshqa turdagi kompyuterlar uchun yozilgan dasturlarni bajara olish imkoniyati
(boshqa kompyuterlar bilan dasturiy moslashuvchanligi);
mashina buyruqlarining tarkibi va tizimi;
aloqa kanallariga va kompyuter tarmoqlariga ulanish imkoniyati;
kompyuterning foydalanishdagi ishonchliligi;
foydali ish vaqti bilan profilaktika vaqtining nisbati bo‘yicha
aniqlanadigan
kompyuterning vaqt bo‘yicha foydali ish koeffitsienti.
2-chizma. O‘lchami va xisoblash quvvati bo‘yicha kompyuterlarni turlarga ajratish.
Yuqorida qayd qilib o‘tilgan zamonaviy kompyuterlarning ba’zi qiyosiy ko‘rsatgichlari
1.1 jadvalda keltirilgan.
Ko‘rsatgichlar
Kompyuter guruxlari
Supper
kompyuterlar
Katta
kompyuterlar
Kichik
kompyuterlar
Mikro
kompyuterlar
Unumdorlik
MIPS
1000 –
1 000 000
100 – 10
000
10 - 1000
10 - 200
OX sig‘imi,
Mbayt
2000 –
100 000
512 – 10
000
128 - 4096
128 - 2048
Tashqi XQ
sig‘imi, Gbayt
500 – 50
000
100 – 10
000
100 -1000
100 - 1000
Razryadligi,
bit
64 - 256
64 - 128
32 - 128
32 - 128
1 jadval. Zamonaviy kompyuterlarning qiyosiy ko‘rsatgichlari.
Tarixiy birinchi katta EXM paydo bo‘lgan, ularning element asosi elektron lampalardan
to yuqori darajada integrallashtirilgan integral sxemalargachan bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tdi.
ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer) birinchi katta EXM 1946 yili
yaratilgan. U mashinaning og‘irlig‘i 30 tonnadan ortiq bo‘lib, sekundiga bir necha yuz
operatsiya tezligiga ega bo‘lgan, operativ xotirasi esa 20 ta son sig‘imida bo‘lgan, katta
zalda 150 m
2
atrofidagi maydonni egallagan.
Katta kompyuterlarning unumdorligi qator masalalarni yechish uchun yetarli bo‘lmay
qoldi (ob-xavoni bashorat qilish, murakkab mudofa
majmualarini boshqarish, biologik
tadqiqotlarni, ekologik tizimlarni modellashtirish). Shu sabablar
superkompyuterlarni,
eng quvvatli xisoblash tizimlarini loyixalashtirib ishlab chiqishga olib keli, ularni xozirgi
vaqtda xam jadallik bilan rivojlantirilmoqda.
1970 yillarda paydo bo‘lgan
kichik kompyuterlarning paydo bo‘lishiga sabab, bir
tomondan elemen asosining keskin rivojlanishi bo‘lsa, ikkinchi tomondan qator ilovalar
uchun katta kompyuterlarning resurslarini ortiqchalik qilishi bo‘ldi. Kichik kompyuterlarni
ko‘pincha texnologik jaroyonlarni boshqarish uchun ishlatiladi. Ular
ancha ixcham va katta
kompyuterlarga nisbattan ancha arzon. Element asosining, texnologiyaning va
arxitekturaviy yechimlarning keyingi yutuqlari tufayli supermini kompyuterlarni paydo
bo‘lishiga olib keldi – ular o‘lchami, arxitekturasi va narxi bo‘yicha kichik kompyuterlar
guruxiga tegishli bo‘lsa xam, ammo unumdorligi bo‘yicha esa katta kompyuterlarga
tenlasha olgan.
Хисоблаш машиналари
Жуда катта ЭХМ
Катта ЭХМ
Микрокомпьютерлар
Кичик ЭХМ
1969 yilda mikroprotsessorlarning ixtro qilinishi 1970 yillarda
yana bir kompyuterlar
guruxi –
mikrokompyuterlarni paydo bo‘lishiga olib keldi. Aynan mikroprotsessorlarning
mavjudligi mikrokompyuterlarning aniqlab beruvchi belgisi bo‘lib qolishiga xizmat qildi.
Xozir mikroprotsessorlar barcha kompyuter guruxlarida ishlatiladi.
Ba’zi kompyuter guruxlarining xozirgi xolatini qisqacha ko‘rib chiqamiz.
