- 5 “A’lo”: amaliy faoliyatni to‘g‘ri bajarilishi (manipulyatsiyalar, modellar,  ko‘nikmalar va hokazo) 90-100% ga bajarish;  - 4 “Yaxshi”

YORIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA 
Kasb kodi va nomi: 50610401 Kompyuter injiniringi. 
O’quv amaliyoti nomi: Kompyuter tarmoqlari va tizimlarini sozlash, boshqarish. 
Amaliy mashg’ulot №12 Turli serverlarni o’rnatish va sozlash 
Amaliy mashg’ulotning maqsadi: O`quvchilarning bilim va ko`nikmalarini rivojlantirish. Kompyuterdan 
foydalanishni o`rgatish. 
Faoliyat 
turi 
Asbob-
uskuna,moslama,
materiallar 
Rasmlar, eskizlar va chizmalar 
Bajariladigan ishlar 
ketma-ketligi 
Xavfsizlik 
texnikasi 
Elektr jixozlari, 
stabilizator, UPS 
qurilmasi va pilotlar 
Kompyuterdan 
foydala-
nishda texnika xavfsizligi 
qoidalariga rioya qilish, 
sanitariya 
gigiyena
qoidalarini tushuntirish, 
Serverlarni 
o’rnatish 
haqida tushunchaga ega 
bo’lish. 
Yong’in 
xavfsizligi 
O’t o’chirish
vositalari 
Yong’in xavfsizligi qoida-
lariga amal qilish, Serverni 
sozlashni bilib olish. 
Elektr 
xavfsizligi 
Elektr jixozlari, 
stabilizator, UPS 
qurilmasi va pilotlar 
Kompyuterlar 
qanday 
kuchlanishda 
ishlashini
o’rgatish, qo’llar nam 
bo’lgan holda uskuna-
larni 
elektr 
manbaiga 
ulash 
yoki 
ajratish 
taqiqlanadi, 
Serverlarni 
sozlash 
haqida 
tushunchaga ega bo’lish. 

“Tasdiqlayman” 
K.T.I.B.D.O’_______F.Ataboyev 
Guruh
20 
Sana 
Mavzu: Tarmoq xizmatlarini sozlash uchun buyruqlar. 
O’quv mashg’ulotida ta'lim tеxnologiyasi modеli
Vaqt: 240 daqiqa 
Talabalar soni 12-30 nafar 
O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi 
Maxsus xonada o’tkaziladigan mashg’ulot 
O‘quv mashg‘ulotning tuzilishi 
1. Tarmoq xizmati tushunchasi 
2. Tarmoq xizmatlarini amalga oshirish 
variantlari 
3. Tarmoq xizmatlarini sozlash uchun 
buyruqlar 
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: 
O`quvchilarning bilim va ko`nikmalarini 
rivojlantirish. 
Kompyuterdan foydalanishni o`rgatish 
Kutilayotgan natija: 
Tarmoq xizmatlarini sozlash uchun 
buyruqlar haqida bilimga ega bo’ladi 
Pеdagogik vazifalar: 
-
Tarmoq xizmatlarini tushunchasi bilan 
tanishtiradi; 
- Tarmoq xizmatlarini amalga oshirish 
variantlarini tasniflaydi; 
- Tarmoq xizmatlarini sozlash uchun 
buyruqlarini tushuntiradi. 
O’quv faoliyati natijalari: 
- Tarmoq xizmatlarini tushunchasini 
tinglaydilar va zarur bo’lsa yozib 
boradilar; 
- Tarmoq xizmatlarini amalga oshirish 
variantlarini tasniflaydilar; 
- Tarmoq xizmatlarini sozlash uchun 
buyruqlar tushunchasini aytib beradilar. 
Ta'lim usullari 
Tushuntirish, namoyish mеtodi, tеzkor-
so‘rov javob 
Ta'lim shakli 
Guruhlarda ishlash 
Ta'lim vositalari 
Yo`riqnoma, mavzuga oid yordamchi 
ta’lim vositalari namunalar, 
videoproyektor, 
kompyuter 
Ta'lim bеrish sharoiti 
Kompyuter va ko`rgazmali vositalar 
Monitoring va baholash 
Amaliy topshiriq 

O’quv amaliyotining texnologik xaritasi 
Ish bosqich 
lari va vaqti 
Faoliyat mazmuni 
Ta’lim beruvchi 
Ta’lim oluvchilar 
Mavzuga 
kirish
(20 daq)
Tashkiliy qism: 
1.O’quvchilarning davomatini tekshirish. 
2.O’quvchilarning 
mashg’ulotga 
tayyor-
garligini nazorat qiladi. 
3. Mavzu nomi,rejasi, maqsad va kutilayotgan 
natijalar bilan tanishtiradi. 
4. Baholash mezonlari bilan tanishtiradi. 
5. O’quvchilarni mehnat muhofazasi va 
texnika 
xavfsizligi, 
sanitariya-gigiena 
qoidalari bilan tanishtiradi.
Mashg’ulotga 
tayyorgarlik ko’radi. 
Amaliyotga xavfsizlik 
texnikasi, sanitariya va 
gigiyena talablariga 
rioya qilgan holda 
maxsus kiyimda 
bo’ladi. Xavfsizlik 
texnikasi jurnaliga imzo 
qo’yadi. Tinglaydi. 
Asosiy 
bosqich 
(200 daq) 
I bosqich. Kirish yo`riqnoma (20 daq.) 
O’quvchilarni bilimini faollashtirish: 
1. Har bir o’quvchining nazariy bilimlarini 
baholash uchun test savollarini tarqatadi. 
2.Tеzkor-so‘rov 
javob 
orqali 
tayanch 
bilimlarni aniqlaydi. 
Yangi mavzu bayoni: 
1. Tarmoq xizmati tushunchasi 
2. Tarmoq xizmatlarini amalga oshirish 
variantlari 
3. Tarmoq xizmatlarini sozlash uchun 
buyruqlar 
II bosqich. Joriy instuktaji (160 daq.) 
Yangi mavzu bo’yicha amaliy mashq bajarish: 
O`qituvchi кuzatuvchi sifatida ishtiroк еtadi. 
Ishlayotgan o’quvchilarni nazorat qiladi va 
bo’sh o’zlashtiruvchi o’quvchilarga amaliy 
yordam beradi 
Vazifani 
bajarishda 
o’quvchilarda 
кo’niкmalarni shaкllanishiga е`tibor qaratadi 
III bosqich.Yakuniy yo`riqnoma (20 daq.) 
1.Baholash mezoni asosida o’quvchining 
o’zlashtirish darajalarini baholaydi. 
2.Har bir o’quvchi bajargan ishlarni qabul 
qiladi va yakun yasaydi. Bajarilgan ishlardagi 
yutuq va kamchiliklarni ko’rsatadi. 
Savollarga javob beradi. 
O`qituvchi bajarayotgan 
ishni diqqat bilan 
kuzatadi, tinglaydi, 
yozib oladi.
Berilgan topshiriqning 
maqsad va vazifalari 
yozib olinadi. 
Har bir ish joyida 
berilgan yo’l-yo’riq 
xaritasini o’rganadilar 
va amaliy bajaradilar.
Vazifani mustaqil 
bajaradilar. 
Yo’l qo’ygan xatolarni 
to’g’rilaydi. 
Bajargan ishlarni 
topshiradi. Usta bergan 
ko’rsatamlarni oladi. Ish 
joyini tartibga keltiradi. 

Yakuniy 
bosqich 
(20 daq) 
Baholarni e’lon qiladi, kelgusi mashg’ulot 
mavzusi bilan tanishtirib, uyga vazifa va uni 
bajarish uchun tavsiyalar beradi. 
Baholarni eshitadi.
Uy vazifasini daftarga 
yozib oladi.
13- Mavzu: Tarmoq xizmatlarini sozlash uchun buyruqlar. 
Reja: 
1. Tarmoq xizmati tushunchasi 
2. Tarmoq xizmatlarini amalga oshirish variantlari 
3. Tarmoq xizmatlarini sozlash uchun buyruqlar 
Tarmoq xizmati - bu tarmoq orqali ma'lum turdagi kompyuter resurslariga 
kirishni ta'minlaydigan OT ning server va mijoz qismlari to'plami. 
Tarmoq xizmati tarmoq foydalanuvchilariga xizmatlar to'plamini taqdim 
etishi aytiladi. Ushbu xizmatlar ba'zan tarmoq xizmati deb ham ataladi (inglizcha 
"xizmat" atamasidan). Keyinchalik matnda "xizmat" deganda biz ma'lum xizmatlar 
to'plamini amalga oshiradigan tarmoq komponentini va "xizmat" deganda - ushbu 
xizmat tomonidan taqdim etiladigan xizmatlar to'plamining tavsifini tushunamiz. 
Shunday qilib, xizmat - bu xizmat ko'rsatuvchi iste'molchi va xizmat ko'rsatuvchi 
provayder (xizmat) o'rtasidagi interfeysdir. 
Xizmat - tarmoq xizmati tomonidan taqdim etiladigan xizmatlar to'plamining 
tavsifi 
Har bir xizmat tarmoq resursining ma'lum bir turi va/yoki ushbu resurslarga 
kirishning o'ziga xos usuli bilan bog'langan. Masalan, chop etish xizmati tarmoq 
foydalanuvchilariga tarmoqdagi umumiy printerlarga kirish imkonini beradi va 
chop etish xizmatini taqdim etadi, pochta xizmati esa tarmoqning axborot resursiga 
kirishni ta'minlaydi - elektron pochta xabarlari... Resurslarga kirish usuli, masalan, 
xizmatdan 
farq 
qiladi masofaviy 
kirish- 
bu 
kompyuter 
tarmog'i 
foydalanuvchilariga uning barcha resurslariga dial-up telefon kanallari orqali 
kirishni ta'minlaydi. Printer kabi ma'lum bir manbaga masofaviy ruxsat olish uchun 
masofaviy kirish xizmati bosib chiqarish xizmati bilan o'zaro ishlaydi. Tarmoq 
operatsion tizimlari foydalanuvchilari uchun eng muhimi fayl xizmati va chop 
etish xizmatidir. 
Tarmoq xizmatlari orasida oddiy foydalanuvchiga emas, balki ma'murga 
qaratilgan xizmatlarni ajratib ko'rsatish mumkin. Bunday xizmatlar tarmoqning 
ishlashini tashkil qilish uchun ishlatiladi. Masalan, Novell NetWare 3.x operatsion 
tizimining Bindery xizmati administratorga operatsion tizim ishlayotgan 

kompyuterda tarmoq foydalanuvchilarining ma'lumotlar bazasini saqlash imkonini 
beradi. Keyinchalik progressiv yondashuv markazlashtirilgan yordam stolini yoki 
boshqacha aytganda, katalog xizmatini yaratish bo'lib, u nafaqat tarmoq 
foydalanuvchilari, balki uning barcha dasturiy va apparat qismlari haqida 
ma'lumotlar bazasini saqlashga mo'ljallangan. Novell'dan NDS va Banyan'dan 
StreetTalk 
ko'pincha 
katalog 
xizmatlariga 
misol 
sifatida 
keltiriladi. 
Administratorga xizmat ko'rsatadigan tarmoq xizmatlarining boshqa misollari 
tarmoq trafigini ushlaydigan va tahlil qiladigan tarmoq monitoringi xizmati, 
parolni tekshirish bilan tizimga kirishni, zaxira va arxiv xizmatini o'z ichiga olishi 
mumkin, lekin ular bilan cheklanmagan xavfsizlik xizmati. 
Operatsion tizim tomonidan oxirgi foydalanuvchilar, ilovalar va tarmoq 
ma'murlari uchun taqdim etilayotgan xizmatlarning boy to'plami uning tarmoq 
operatsion tizimlarining umumiy diapazonidagi o'rnini belgilaydi. 
Tarmoq xizmatlari o'zining mohiyatiga ko'ra mijoz-server tizimlaridir. Har 
qanday tarmoq xizmatini amalga oshirishda tabiiy ravishda so'rovlar manbai 
(mijoz) va so'rovchi (server) paydo bo'lganligi sababli, har qanday tarmoq xizmati 
ikkita assimetrik qismni - mijoz va serverni o'z ichiga oladi. Tarmoq xizmati 
operatsion tizimda ikkala (mijoz va server) qismlari yoki ulardan faqat bittasi bilan 
ifodalanishi mumkin. 
Mijoz va server o'rtasidagi asosiy farq shundaki, mijoz har doim tarmoq 
xizmatining tashabbuskori bo'lib, server doimo so'rovlarni passiv kutish rejimida 
bo'ladi. 
Odatda, mijoz va server qismlari o'rtasidagi o'zaro ta'sir standartlashtirilgan 
bo'lib, bir turdagi serverlar amalga oshirilgan har xil turdagi mijozlar bilan 
ishlashga mo'ljallangan bo'lishi mumkin. turli yo'llar bilan va, ehtimol, turli ishlab 
chiqaruvchilar tomonidan. Buning yagona sharti shundaki, mijozlar va server 
umumiy standart aloqa protokolini qo'llab-quvvatlashi kerak. 
Tarmoq OTni ishlab chiquvchilari tarmoqdagi OT ni tarmoqda ish boshlagan 
paytdanoq o'ylab ko'rish va loyihalashtirishni samaraliroq deb topdilar. Ushbu 
operatsion tizimlarning tarmoq funksiyalari tizimning asosiy modullariga chuqur 
singdirilgan bo'lib, bu uning mantiqiy uyg'unligini, foydalanish va o'zgartirish 
qulayligini, shuningdek, yuqori ishlashini ta'minlaydi. Ushbu yondashuv bilan 
ortiqcha narsa yo'qligi muhimdir. Agar barcha tarmoq xizmatlari yaxshi 
integratsiyalangan bo'lsa, ya'ni. OTning ajralmas qismlari sifatida qaraladi, keyin 
bunday operatsion tizimning barcha ichki mexanizmlari tarmoq funktsiyalarini 
bajarish uchun optimallashtirilishi mumkin. Masalan, Windows NT operatsion 
tizimi Microsoft o'rnatilgan tarmoq qurilmalari tufayli u mahalliy OS / 2 operatsion 
tizimiga qo'shimcha bo'lgan xuddi shu kompaniyaning LAN Manager tarmoq 

operatsion tizimiga nisbatan yuqori mahsuldorlik va axborot xavfsizligini 
ta'minlaydi. O'rnatilgan tarmoq xizmatlariga ega tarmoq operatsion tizimlarining 
boshqa misollari hammasi zamonaviy versiyalari UNIX, NetWare, OS / 2 Warp. 
Tarmoq xizmatlarini amalga oshirishning yana bir varianti ularni to'plam 
(qobiq) shaklida birlashtirishdir, shu bilan birga bunday to'plamning barcha 
xizmatlari bir-biriga mos kelishi kerak, ya'ni. o'z ishlarida ular bir-biriga murojaat 
qilishlari mumkin, ular umumiy komponentlarni o'z ichiga olishi mumkin, 
masalan, umumiy foydalanuvchi autentifikatsiya quyi tizimi yoki bitta 
foydalanuvchi interfeysi. Qobiqning ishlashi uchun kompyuterning texnik 
vositalarini boshqarish uchun zarur bo'lgan odatiy funktsiyalarni bajaradigan va 
uning muhitida ushbu qobiqni tashkil etuvchi tarmoq xizmatlari bajariladigan 
mahalliy operatsion tizim bo'lishi kerak. Qobiq mustaqildir dasturiy ta'minot va, 
har qanday mahsulot kabi, uning nomi, versiya raqami va boshqa tegishli 
xususiyatlarga ega. Tarmoq qobiqlariga misol sifatida LAN Server va LAN 
Manager kiradi. Eng mashhur tarmoq operatsion tizimlari Novell NetWare va 
Windows NT hisoblanadi. 

Umumiy tarmoq xizmatlari 

Eng keng tarqalganlari quyidagi tarmoq xizmatlaridir: 

Fayl xizmatlari 

Chop etish xizmatlari 

Xabar xizmatlari 

Ilova vositalari 

Ma'lumotlar bazasi vositalari. 

Download 4,53 Mb.