Kompyuterli modellashtirish

123
2.Kompyuter matematikasi dasturiy ta’minotlariga qanday dasturlar kiradi?
3.Mathematica, Matchad, Maple dasturlarni ishlatish o’rnini qanday?
4.Mathematica, Matchad, Maple lar orasidagi farqni tavsiflang.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.MATLAB 7.*/R2006/R2007 o’quv qo’llanma.:M.2008.
2. Mathematica. Wolfram, Stephen, 1959.
3. Dyakonov V. P., Abramеnkova I. V., Kruglov V. V. MATLAB 5 s
pakеtami
rasshirеniy. – M.: Nolidj, 2001.
4. Dyakonov V. P. MATLAB 6.5 SP1/7 + Simulink 5/6 v. Obrabotka
signalov I proеktirovaniе filtrov. – M.: Solon_R, 2005.
8. Potеmkin V. G. Sistеma MATLAB: Spravochnoе posobiе. – M.:
Dialog_MIFI, 1997.
9.T.Dadajonov, M.Muhitdinov MATLAB asoslari.-T.”Fan” nashriyoti.2008.

124
1-amaliy mashg`ulot.
Mavzu: Kompyuterli modellashtirish bosqichlari
Reja
1. Amaliy mashg`ulot uchun kerakli jihozlar
2. Nazariy ma`lumotlar
3. Tadqiqot ob’yekti, ob’yekt matematik modeli, matematik modelni yechish
algoritmi, algoritm asosida tuzilgan dastur.
4. Tizimlarni modellashtirish va loyihalashning turli bochqichlarida
qo‘llaniladigan modellar va modellashtirish vositalari.
5. Amaliy qism
6. Amaliy topshiriqlar
Kerakli jihozlar. Matlab®/Simulink®dasturiy ta’minoti bilan ta’minlangan
kompyuterlar va printerlar.
Nazariy ma`lumotlar
Tadqiqot ob’yekti, ob’yekt matematik modeli, matematik modelni yechish
algoritmi, algoritm asosida tuzilgan dastur
Model xakidagi boshlangiya ma’lumotlardan bizga shu narsa ma’lum
bo‘ldiki, matematik model real dunyodagi yoki biror tadqiqotlar predmet
sohasidagi ob’yektlar(hodisalar)ning qandaydir xossalarini o‘rganish maqsadida
ularning matematika tilida tavsiflanishidan iboratdir. Tadkikotchi sub’yekt
tomonidan ob’yekt obrazini muayyan formal(matematik) tizimlar yordamida
qurish jarayonini umumiy holda tushinib olish uchun quyidagi vaziyatni qaraymiz.
Faraz qilaylik Q ob’yekt bizni qiziqtiruvchi biror C
0
xossasaga ega.
bo‘lsin. Bu xossani ifodalovchi matematik modelni hosil qilish uchun quyidagilar
zarur:
1. Shu xossa ko‘rsatkichini aniklash(ya’ni xossaning biror o‘lchamlar
tizimidagi o‘lchovini aniqlash).
2. S
0
xossa bilan qandaydir munosabatlar orqali bog‘langan S
1
,...,S
m,
xossalar ro‘yxatini aniklash(ular ob’yekning ichki xossalari va ob’yektga ta’sir
ko‘rsatuvchi tashki muhit xossalari bo‘lishi mumkin ).
3. Izlanayotgan Y
ko‘rsatkichga ta’sir ko‘rsatadigan tashki muhit
xossalarini tanlangan format tizimida x
1
,...,x
n
taщqi faktorlar kabi, ob’yektning
ichki xossalarini z
1
,...,z
r
parametlar kabi ifodalash, xisobga olinmagan xossalarni
esa xisobga olinmaydigan (w
1
,...,w
s
) faktorlar guruxiga kiritish kerak.
4. Mumkin bo‘lgan holda Y ko‘rsatkich bilan barcha xisobga
olinadigan faktorlar va parametrlar orasidagi munosabatni aniklash, matematik
modelni qurish.

125
Umumiy ko‘rinishda bunday modellashtirish sxemasi 1-rasmda
ko‘rsatilgan.
1-rasm. Real ob’yektni sub’yektiv kursatish kabi modellashtirish.
1-rasmga ko‘rsatilgandek real ob’yekt uning xossalari ko‘rsatkichlari
orasidagi quyidagi funksional munosabat
Y=f(x
1
,...,x
n
,z
1
,...,z
r
,w
1
,...,w
s
).
(4)
orkali xarakterlanadi. Ammo modelda ob’yekt-originalning faqat shunday
faktor(omil) va parametrlari aks ettiriladiki, ular tadkik kilinayotgan muammoni
hal etish uchun muhim ahamiyatga ega bo‘ladilar. Bundan tashkari o‘lchov
asboblarining noaniqligi va ba’zi omillar to‘g‘risida ma’lumotlarning yetishmasligi
sababli muhim omil va parametrlarni aniqlashda albatta muayyan xatolikga yo‘l
qo‘yiladi. Shu sababli matematik model o‘rganilayotgan ob’yekt xossalarining
taqribiy 
ifodasi 
hisoblanadi. 
Matematik 
modelni 
o‘rganilayotgan

Download