|
Mavzu-4:Tog‘ jinslarining texnologik xususiyatlari va ularning xarakteristikalari
|
| bet | 97/132 | | Sana | 15.12.2023 | | Hajmi | 1,25 Mb. | | #119905 |
Bog'liq Konchilik ishi asoslari majmuaMavzu-4:Tog‘ jinslarining texnologik xususiyatlari va ularning xarakteristikalari.
Reja:
1.Tog‘ jinslari haqida tushuncha.
2.Qoyali va yarim qoyali, mustahkam, yumshoq va buzilgan tog‘ jinslari.
3.Buzilgan tog‘ jinslari bog‘liqlik darajasi bo‘yicha kategoriyalari.
Tog‘jinslarikelibchiqishigakо‘rachо‘kindi, magmatikvametamorfiktog‘jinslarigabо‘linadi.
CHо‘kinditog‘jinslari, bu - turlitog‘jinslariningbuzilishi, chо‘kishivasementlashishinatijasidahosilbо‘lgantog‘jinslaridir.
Magmatiktog‘jinslari – sovubqolganmagmaningkristallanishinatijasidahosilbо‘lgantog‘jinslaridir.
Metamorfiktog‘jinslari, bu – magmatikhamdachо‘kindijinslarigauzoqvaqtdavomidayuqoritemperaturavabosimta’siriostidahosilbо‘lgantog‘jinslaridir.
Ochiqkonishlariobyektiquyidagilardaniborat: tubjoylitog‘jinslari (korenniye), о‘zihosilbо‘lganjoydayerqatlamiqalinligidajoylashgantog‘jinslari (metamorfik, magmatik, chо‘kindi) vaularniqoplabturgannanoslar (qorerishi, yomg‘irsuvlariyordamidakо‘chibkelibqolganо‘tirindilar).
Tog‘jinslariniqazibolishvaqaytaishlashjarayonlaridaaniqbirtexnologikxususiyatlarbilanxarakterlanadi. Buxususyatlarningengasosiysi – ularniqazibolishishlarihajmivaxalqxо‘jaligidaqullashningfoydaliligihisoblanadi.
Tog‘jinslariningtexnologikxususiyatlari: ularniqazibolishvaqaytaishlashuchunjixozlarnitanlashni, kompleksmexanizatsiyalashsxemasini, konishlariniolibborishuchunsarfqilinadiganxarajatlarmiqdorivakonniqazibolishsamaradorlginianiqlaydi.
Qazibolishjarayonidatog‘jinslariturlikо‘rinishdagiqarshiliklarga, asosanzarb, siljish, zichlanish, kо‘chishvashukabiqarshiliklargauchraydi. Buqarshiliklargauchrashoqibatidatog‘jinsiningholatiо‘zgaradi. Masalan: mustahkamzichholatdajoylashgantog‘jinslaribukuchlaroqibatidabuzilganholatgaо‘tishimumkin.
Tog‘ jinslari tarkibi katta diapazonda о‘zgaradi. Tabiatda turli konlarda mineralogik tarkibiga kо‘ra bir xil xususiyat va xarakteristikalarga ega bо‘lgan ikkita bir xil tog‘ jinsini topish juda qiyin.
Shuning uchun tog‘ jinslarini aniq bir xususiyat va xarakter doirasida gurux, kategoriya va sinflarga birlashtirish qabul qilingan.
Qoyalivayarimqoyali, mustahkam, yumshoqvabuzilgantog‘jinslari.
Ochiqusuldaqazibolishdabarchatog‘jinslariniumumiyholdaquyidagiguruhlargabо‘linadi:
Qoyali va yarim qoyali tog‘ jinslari (ularning tabiiy holatida);
Buzilgan tog‘ jinslari (birinchi guruhdagi tog‘ jinslarining tabiiy yoki biror bir kuch ta’siri natijasida о‘zgargan holatda);
Mustahkam, yumshoq (bog‘lanuvchan) va sochiluvchan tog‘ jinslari.
1. Qoyali tog‘ jinslariga metamorfik tog‘ jinslari, shuningdek ba’zi chо‘kindi tog‘ jinslari kiradi. Ularga kvarsit, granit, bazalt, gabbro, mustahkam izvestnyak va boshqalar taalluqlidir. Qattiqlik koeffitsiyenti – f=5÷10 dan 15÷20 gacha. Qoyali tog‘ jinslari portlatish yuli bilan yumshatib qazib olinadi.
Yarim qoyali tog‘ jinslariga metamorfik tog‘ jinslari, asosan tub chо‘kindi tog‘ jinslari kiradi. Ularga gil va qum gilli slanetslar, mergel (ohakgil), gips, tosh tuzi, toshkо‘mir va boshqalar misol bо‘la oladi. Qattiqlik koeffitsiyenti f=1,5÷5. Yarim qoyali tog‘ jinslarini qazib olishda dastlabki yumshatish talab etiladi.
Tog‘ jinslari geologiyasi va fizikasidan ma’lumki, massiv 3 tartibli yoriqlikka ega. Birinchi ikki tartibdagi yoriqlar massivni yirik elementlarga bо‘ladi. Uchinchi tartibdagi yoriqlar buyicha massivda qoyali va yarim qoyali tog‘ jinslari besh kategoriyaga bо‘linadi.
Massivning yoriqlar buyicha klassifikatsiyalanishi quyidagi jadvalda keltirilgan:
Tog‘ jinslari-ning yoriqlilik kategoriyasi
|
Massivningyoriqlilik (bloklilik) darajasi.
|
Solishtirmayoriqlilik,m ¹
|
I
|
О‘ta yoriqlili (mayda blokli)
|
>10
|
II
|
Kо‘p yoriqlili (о‘rta blokli)
|
2-10
|
III
|
О‘rta yoriqlili (yirik blokli)
|
1-2
|
IV
|
Mayda yoriqlili (juda yirik blokli)
|
1-0,65
|
V
|
Amalda monolit (о‘ta yirik blokli)
|
< 0,65
|
|
| |
