-§. Konduktometrik titrlash

28.4. Jadval. Ba’zi ionlarning harakatchanligi (sm·c
-1
 da va U=1 V/sm 
da 96487 Kl) 
Kationlar 
Harakatchanligi 
Anionlar 
Harakatchanligi 
H
+ 
K
+
NH
4
+
Ag
+
Na
+
½ Ba
2
+
½ Ca
2+ 
½ Zn
2+ 
362 
76 
76 
64 
39 
66 
62 
56 
OH
-
Br
-
J
-
Cl
-
NO
3
-
HCO
3
- 
½ SO
4
2-
½ CO
3
2- 
205 
81 
80 
79 
74 
46 
83 
70 
Ionlarning harakatchanligi eritmaning elektr o‘tkazuvchanligiga 
bog‘liq bo‘lib, ionlar harakatchanligi qancha yuqori bo‘lsa, eritmaning 
elektr o‘tkazuvchanligi shuncha yuqori bo‘ladi. 
Titrlanadigan modda va titrant yuqori harakatchanlikka ega, ya’ni, 
masalan, HCl ni NaOH eritmasi bilan titrlashda (28.4-rasm) eritmada 
yuqori harakatchanlikka ega bo‘lganligi uchun H
+
ionlari ishtirok etadi va 
titrlash davomida ular kamayib, eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi 
pasayadi. Ekvivalent nuqtada eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi minimal 
qiymatga yetadi. NaOH eritmasidan ortiqcha qo‘shilganda esa eritmada 
yuqori harakatchanlik va elektr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan erkin OH
-
ionlari paydo bo‘ladi, hamda elektr o‘tkazuvchanlik ham H
+
ionlarini kabi 
bo‘lmay, bir muncha pastligi ekvivalent nuqtadan keying chiziqning tiklik 
darajasi pastroq ekanligidan ko‘rinadi. 
Titrlanadigan modda va titrant past elektr o‘tkazuvchanlikka ega 
bo‘lgan hol, masalan, NaSO
4
eritmasini BaCl
2
eritmasi bilan titrlaganda 
elektr o‘tkazuvchanlik ekvivalent nuqtagacha amalda o‘zgarmaydi (28.4-
rasm). Chunki kam harakatchan sulfat ionlari BaSO
4
ni hosil qilib, Cl
-
ionlari bilan almashinadi, hamda Na
+
ionlari o‘zgarishsiz qoladi. Shuning 
uchun ham elektr o‘tkazuvchanlik ortadi. 
Titrlanadigan modda yuqori harakatchan ionga (masalan, HCl) 
titrant esa passiv harakatchan ionga (masalan, HCO
3
-
) ega bo‘lgan holda 
ekvivalent nuqtagacha eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi kamayib, 
ekvivalent nuqtadan keyin sezilarli o‘zgarmaydi (28.5-rasm). 
Titrlanadigan modda past harakatchanlikka ega bo‘lgan ionga, 
titrant esa, aksincha, bo‘lgan holda (masalan, CaCl
2
ni NaOH eritmasi 
bilan) eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi oldin birmuncha kamayadi, 
keyin ortiqcha OH
-
ionlari hisobiga ortadi. 
28.3-rasmdagi hol uchun yana bir misol sifatida 28.7-rasmda HCl 
eritmasini NaOH eritmasi bilan titrlashning egri chizig‘i keltirilgan.

28.7-rasm. HCl eritmasini NaOH eritmasi bilan alohida ionlarning (eritmaning 
suyulishini hisobga olmasdan) hissasini ko‘rsatish bilan titrlash egrisi. 
Oldin eritmaning solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik qiymati H
3
O
+
ioni kam harakatchan Na
+
bilan almashingani uchun kamayadi. 
Ekvivalent nuqtasidan keyin eritmada ortiqcha OH
-
harakatchan ionlar 
paydo bo‘ladi va yana elektr o‘tkazuvchanlikning sezilarli darajada 
ortishiga sabab bo‘ladi. Titrlashning oxirgi nuqtasi titrlash egrisining 
kamayishi va ortishiga mos nuqtalarning kesishish nuqtasiga mos keladi.
Konduktometrik titrlashdan titrlashning oxirgi nuqtasini vizual 
kuzatish qiyin bo‘lgan loyqa va rangli eritmalarning analizida foydalanish 
qulay. Ayniqsa, kuchli suyultirilgan kislota va asoslarni, kuchli va kuchsiz 
asoslar aralashmalarini analiz qilishda kislota – asosli konduktometrik 
titrlsh eng samarali usul hisoblanadi. 28.8–rasmda kuchli va kuchsiz 
kislotalar aralashmasini titrlash egrisi namoyish qilingan. 
28.8 – rasm. Kislotalar aralashmasini titrlash egrisi 
Kuchli va kuchsiz kislotalar aralashmasini titrlashda titrlashning 
ikkita oxirgi nuqtasi hosil bo‘ladi. Oldindan kuchli kislota titrlanadi. 
Bunda eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi kamayadi. Tarkibida kuchli 
kisota va kuchsiz kislotaning tuzi bo‘lgan eritma minimal elektr 
o‘tkazuvchanlikka ega bo‘ladi. Keyin kuchsiz kislota titrlanadi. Ikkinchi 
titrlashning oxirgi nuqtasidan so‘ng elektr o‘tkazuvchanlik keskin ortadi. 
Titrlash egrisi 

Konduktometrik titrlash fenollar, organik kislotalar (salitsil, shavel, 
vino, midol va h.k.z.. lar) alkaloidlarni aniqlash uchun ham foydalaniladi. 
Strixnin, kokain, morfin, atrofinlarni konduktometrik titrlashda 
titrant sifatida pikrolon kislotasini qo‘llash qulay. 
Cho‘ktirish reaksiyalaridan foydalanib konduktometrik titrlash 
kamdan – kam o‘tkaziladi, chunki aniqlash natijalari titrant va 
cho‘ktiriladigan ionlarning harakatchanligiga, eruvchanlikka va cho‘kma 
tarkibining doimiyligiga bog‘liq bo‘ladi. 
Kuchsiz ishqoriy muhitda etanol ishtirokida ftorid -, xlorid - va 
yodid – ionlarining aralashmasini konduktometrik analizi o‘tkaziladi. 
Ftorid – inlarini titrlash kalsiy atsetat bilan o‘tkaziladi, xlorid – va yodid 
– ionlarini esa simob (I) nitrat eritmasi bilan diffirensiallab titrlanadi. 
Kompleks hosil bo‘lishi reaksiyasiga asoslangan konduktometrik 
titrlashda titrant sifatida ko‘pincha EDTA qo‘llaniladi. Titrlash davomida 
vadorod ionlarining konsentratsiyasi ortadi, bu esa ekvivalent 
nuqtasigacha eritmalarning elektr o‘tkazuvchanligini ortishiga olib 
keladi. So‘ngra elektr o‘tkazuvchanlik ajralib chiqqan vodorod 
ionlarining EDTA anionlari bilan o‘zaro ta’siri natijasida kamayadi. 
Konduktometrik 
titrlash 
natijalarini 
hisoblashda 
eritmani 
suyultirishga tuzatma kiritish zarur, chunki eritmaning elektr 
o‘tkazuvchanligi suyultirish darajasiga to‘g‘ri chiziqli bog‘liqlikka ega. 
Agar titrant konsentratsiyasi titrlanadigan modda konsentratsiyasini 10 va 
undan ko‘p marta oshirsa konduktometrik titrlash atoligi sezilarli darajada 
kamayadi. 
Konduktometriyaning asosiy va barqaror qilib bo‘lmaydigan 
kamchiliklariga elektr o‘tkazuvchanlikning selektiv tavsifga ega emasligi 
va eritmadagi barcha ionlarga bog‘liqligi kabilar kiradi. Shuning uchun 
ushbu usulning ahamiyati kam. 

Download 0,84 Mb.