|
Mustamlaka va simbiotik gipotezalar
|
| bet | 5/6 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 0,77 Mb. | | #240994 |
Bog'liq ko\'p hujayralilarni kelib chiqishi to\'g\'risidagi nazariyalar va ularni mohiyati2. Mustamlaka va simbiotik gipotezalar
2.1. Ko’p hujayrali hayvonlarning bir hujayrali hayvonlardan kelib chiqishi
Ko'p hujayrali organizmlar bir nechta hujayralardan tashkil topganligi sababli, bu holat evolyutsion rivojlanishidagi birinchi qadam hujayralarni guruhlashi bo'lishi kerak. Bu turli yo'llar bilan sodir bo'lishi mumkin:
Mustamlaka va simbiyotik gipoteza
Ushbu ikkita gipoteza ko'p hujayrali mavjudotlarning asl ajdodi bir-biri bilan simbiyotik aloqalar o'rnatgan koloniyalar yoki bir hujayrali mavjudotlar bo'lgan deb taxmin qiladi. Agregat differentsial genetik identifikatsiyaga ega hujayralardan (masalan, biofilm yoki) hosil bo'lganligi hali ma'lum emas biofilm) yoki ildiz va qiz hujayralaridan boshlab - genetik jihatdan bir xil. Oxirgi variant ko'proq mumkin, chunki bog'liq hujayralarda genetik manfaatlar to'qnashuviga yo'l qo'yilmaydi.
Bir hujayrali mavjudotdan ko'p hujayrali organizmlarga o'tish bir necha bosqichlarni o'z ichiga oladi. Birinchisi, birgalikda ishlaydigan hujayralar ichida asta-sekin mehnat taqsimoti. Ba'zilar somatik funktsiyalarni bajaradilar, boshqalari esa reproduktiv elementlarga aylanadi. Shunday qilib, har bir hujayra qo'shnilariga ko'proq bog'liq bo'lib, ma'lum bir vazifada ixtisoslashishga erishadi. Tanlov ushbu dastlabki koloniyalarda to'plangan organizmlarni yolg'iz qolganlardan afzal ko'rdi.
Hozirgi kunda tadqiqotchilar ushbu klasterlarning shakllanishiga olib kelishi mumkin bo'lgan sharoitlarni va ularning foydasini bir hujayrali shakllarga nisbatan olib kelishi mumkin bo'lgan sabablarni qidirmoqdalar.Gipotetik ajdodlar koloniyalarini eslatishi mumkin bo'lgan mustamlaka organizmlardan foydalaniladi.
2.2. Sintitsiya gipotezasi
Sinsitiy - bu bir nechta yadrolarni o'z ichiga olgan hujayra. Ushbu gipoteza bitta hujayra ichida ko'plab bo'linmalar rivojlanishiga imkon beradigan ajdodlar sintitsiyasi ichida ichki membranalar hosil bo'lishini taklif qiladi.
Hozirgi dalillar shuni ko'rsatadiki, ko'p hujayrali holat mustaqil ravishda eukaryotlarning 16 dan ortiq nasllarida, shu jumladan hayvonlar, o'simliklar va zamburug'larda paydo bo'lgan. Genomika va filogenetik munosabatlarni anglash kabi yangi texnologiyalarni qo'llash, ko'p hujayrali yopishqoqlik bilan bog'liq genlarni birgalikda tanlashdan boshlab, umumiy traektoriyani ta'qib qilishni taklif qilishga imkon berdi. Ushbu kanallarning yaratilishi hujayralar o'rtasidagi aloqaga erishdi.
Ko’p hujayralilar tanasi har xil tuzilgan va turli vazifani bajarishga moslashgan hujayralardan iborat . Bu hujayralar mustaqil yashash xususiyatiga ega bo’lmasdan , yaxlit organizmning bir qismi hisoblanadi . Hujayralar turli darajada ixtisoslashgan , ma’lum bir vazifani moslashgan . Ixtisoslashgan hujayralar maxsus to’qimalarni hosil qiladi . Ko’p hujayrali hayvonlarning epiteliy , biriktiruvchi , muskul , nerv to’qimalari mavjud. Ko’p hujayralilar uchun ham murakkab rivojlanish sikli xos . Bu jarayonda urug’langan yoki ba’zi hollarda urug’lanmagan tuxumdan voyaga yetgan organizm shakllanadi . Ko’p hujayralilarning individual rivojlanishi uryg’langan tuxum hujayrasining juda ko’p mayda hujayralarga bo’linishi va ulardan asta-sekin embrion varaqlari hamda organlarning hosil bo’lishidan iborat . Ko’p hujayralilarning embrional rivojlanishi urug’langan tuxum hujayraning maydalanish bosqichidan o’tib , undan homila varaqlarining rivojlanishi , undan esa organlarning rivojlanishi bilan sodir bo’ladi .
Ko’p hujayralilarning kelib chiqish nazariyalari quyidagilardan iborat :
-Gastrey nazariyasi;
-Fagotsitella nazariyasi ;
Ko’p hujayralilar kenja dunyosi fagositellasimonlar ,tuban ko’p hujayralilar va haqiqiy ko’p hujayralilar deb ataladigan uchta bo’limga ajratiladi Fagotsitellasimonlar bo’limiga faqat ikkita turni birlashtiruvchi plastinkalilarsilikatdan iborat mineral yoki organic skeletga ega .
G’ovaktanlilar jinssiz va jinsiy yo’l bilan ko’payadi . Jinssiz ko’payishi tashqi va ichki kurtaklanish orqali sodir bo’ladi . Ko’pchilik g’ovaktanlilar , hamma ohakskeletlilar germofrodit bo’ladi. Jinsiy hujayralar mezogleyadagi harakatchan amyoboitsit hujayralarning bir xil bo’lgan arxeotsitlaridan hosil bo’ladi. Arxeotsitlar xivchinli kameralar endodermasi ostida joylashgan . Urug’ hujayralari naylar bo’shlig’iga o’tadi va oskulum orqali suvga chiqib ketadi . Spermatozoidlar yetilgan tuxum hujayralariga ega bo’lgan hayvon tanasiga o’tib ularni urug’lantiradi . Urug’langan tuxum hujayralar dastlab ona organizmida rivojlanadi .
Ko’pchilik g’ovaktanlilarning ohak yoki qumdan iborat qattiq skeleti bo’ladi . Ko’pchilik g’ovaktanlilarning skeleti ohaktosh va kremnezyon aralshmasidan iborat bo’ladi . G’ovaktanlilar orasida sponging deb ataladigan muguzsimon yumshoq skeletga ega bo’lgan vakillari mavjud . Skelet elementlari mezogleyada joylashadi . Ularning mineral skeleti ignaga o’xshash maxsus tanachalar – spikulalardan iborat . Spikulalar maxsus skelet hosil qiluvchi hujayralar skleroblastlarda hosil bo’ladi .
Chunki evolutsion nuqtai – nazardan bir hujayralilar eng qadimgi organizmlar bo’lganidan, ularning ayrim guruhlaridan ko’p hujayralilar kelib chiqqan bo’lishi mumkin. Bir hujayralilar va ko’p hujayralilarning jinssiz va jinsiy ko’payish davrida sodir bo’ladigan jarayonlarning o’xshashligi ana shundan dalolat beradi. Bundan tashqari ko’p hujayralilar embrional rivojlanishi boshlang’ich davrlari ayrim bir hujayralilar va koloniya bo’lib yashovchi sodda hayvonlarga o’xshaydi. Bu dalillar eng tuban tuzilgan ko’p hujayralilarni bir hujayralilardan kelib chiqqanligini ko’rsatadi.
Ko’p hujayralilar ajdodi xivchinlilar hisoblanadi. Eng murakkab tuzilgan infuzoriyalar ikki xil yadroga ega. Ko’p hujayralilar orasida esa ikki xil yadroligi uchramaydi. Sporalilardan ham ko’p hujayralilar kelib chiqishi mumkin emas. Chunki parazit hayot kechirish organizmning mukammallashuviga imkon bermaydi. Soxta oyoqlilarning passiv hayot kechirishi va tanasini chig’anoqqa o’rab olishi ham ularning takomillashuviga imkon bermaydi. Ana shu sababdan faqat geterotrof faol hayot kechiradigan xivchinlilargina tuban tuzilgan ko’p hujayralilarning ajdodi bo’lishi mumkin. Olimlarning fikricha ko’p hujayralilar koloniya bo’lib yashovchi xivchinlilardan kelib chiqqan. Evolutsion jarayonda hujayralarning tuzilishi va funksiyasi murakkablashib borib, ulardan to’qimalar va organlar paydo bo’lgan.
Ko’p hujayralilar an’anaviy ravishda umurtqalilar (xordalilar tipi) va umurtqasizlar(qolgan barcha tiplar), ikki qavatlilar (g’ovaktanlilar, bo’shliq taroqlilar), va uch qavatlilar, radial simmetriyalilar (bo’shliqichlilar, ignaterililar), ikki yonlama (bilateral) simmetriyalilar (ko’pchilik ko’p hujayralilar), birlamchi bo’shliqlilar (to’garak chuvalchanglar) va ikkilamchi bo’shliqlilar (halqali chuvlchanglar, ignaterililar, xordalilar) kabi bo’limlarga ajratiladi.
Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, ko’p hujayralilar hech shubhasiz bir hujayralilardan kelib chiqqan. Chunki evolutsion nuqtai – nazardan bir hujayralilar eng qadimgi organizmlar bo’lganidan, ularning ayrim guruhlaridan ko’p hujayralilar kelib chiqqan bo’lishi mumkin. Bir hujayralilar va ko’p hujayralilarning jinssiz va jinsiy ko’payish davrida sodir bo’ladigan jarayonlarning o’xshashligi ana shundan dalolat beradi. Bundan tashqari ko’p hujayralilar embrional rivojlanishi boshlang’ich davrlari ayrim bir hujayralilar va koloniya bo’lib yashovchi sodda hayvonlarga o’xshaydi. Bu dalillar eng tuban tuzilgan ko’p hujayralilarni bir hujayralilardan kelib chiqqanligini ko’rsatadi.
Ko’p hujayralilar ajdodi xivchinlilar hisoblanadi. Eng murakkab tuzilgan infuzoriyalar ikki xil yadroga ega. Ko’p hujayralilar orasida esa ikki xil yadroligi uchramaydi. Sporalilardan ham ko’p hujayralilar kelib chiqishi mumkin emas. Chunki parazit hayot kechirish organizmning mukammallashuviga imkon bermaydi. Soxta oyoqlilarning passiv hayot kechirishi va tanasini chig’anoqqa o’rab olishi ham ularning takomillashuviga imkon bermaydi. Ana shu sababdan faqat geterotrof faol hayot kechiradigan xivchinlilargina tuban tuzilgan ko’p hujayralilarning ajdodi bo’lishi mumkin. Olimlarning fikricha ko’p hujayralilar koloniya bo’lib yashovchi xivchinlilardan kelib chiqqan. Evolutsion jarayonda hujayralarning tuzilishi va funksiyasi murakkablashib borib, ulardan to’qimalar va organlar paydo bo’lgan.
Ko’p hujayralilar an’anaviy ravishda umurtqalilar (xordalilar tipi) va umurtqasizlar(qolgan barcha tiplar), ikki qavatlilar (g’ovaktanlilar, bo’shliq taroqlilar), va uch qavatlilar, radial simmetriyalilar (bo’shliqichlilar, ignaterililar), ikki yonlama (bilateral) simmetriyalilar (ko’pchilik ko’p hujayralilar), birlamchi bo’shliqlilar (to’garak chuvalchanglar) va ikkilamchi bo’shliqlilar (halqali chuvlchanglar, ignaterililar, xordalilar) kabi bo’limlarga ajratiladi.
|
| |
