Buddaviylikning asosiy yo'nalishlari yaqin asrda Budda (Siddhartha Gautama) tomonidan boshlangan. Bu yo'nalishlar boshqa diniy tizimlarning yechimlaridan mustaqil va turli xususiyatlarga ega. Quyidagi yo'nalishlar Buddaviylikning asosiy ko'rsatkichlari:
Chet El": Buddaviylikda chet elliklar, yani, dunyodagi ayrilangan narsalarning boshqa qoidalardan boshqa bo'lishi ideyasi. Bu, maishiy, milliy, jinsiy va diniy farqlardan qat'i nazar tutiladi.
Four Noble Truths (To'rt Muqaddas Haqiqat): Bu haqiqatlar yirik mo'jiza - Budda qilgan 4 maqsadli so'zida ifodalangan. Ular: "Hayotda qiyinlik va ziyan boshlanadi", "Ziyan, sabab, zavq", "Ziyan va qiyinlikni to'xtatish mumkin", "Yo'l o'rniga chiqish".
Noble Eightfold Path (Muqaddas Sakkizli Yo'l): Bu, sallohiddin hayot yo'li, yoki eng yaxshi yo'l tanqidilgan yangi yo'l. Bu yo'l, maslaxat, qofila, ilm, xolqaro amal, odob, urna, fikr va maqsadni o'z ichiga oladi.
Karma va Samsara: Buddaviylikdagi reinkarnatsiya (qayta tug'ilish) va karma (amallar natijasidagi ruhlarining vaziyati) tushunchalari. Inson hayotini chuqur, yaxshi amal qilish orqali javobgarlik va mustaqil bo'lish maqsadini ta'lim etadi.
Nirvana: Buddaviylikdagi eng yuqori maqsad - yuqori yo'l va ruhiy xoli. Nirvana, insonning har xil chet elni o'z ichiga olgan haqiqiy erk va ozodlik holati.
Theravada va Mahayana: Buddaviylikda ikki katta mezhep. Theravada, asosan, Buddaning original o'qilishi. Mahayana esa, umumiy insoniyat uchun eng yaxshi yo'lni izlaydi
Bodhisattva: Mahayana mezhepidagi, ruhiy erkni erkin va ozod qilishga ko'rsatish maqsadida, boshqalarni o'z foydasi uchun mehnat qilishga tayyorlangan inson.
|
Buddaviylikning asosiy doktrinasi to'rt muqaddas haqiqat (Four Noble Truths) deb nomlanadi. Bu haqiqatlar Siddhartha Gautama (Budda) tomonidan ifodalangan va buddaviylik amaliyoti va tarbiyasi uchun asosiy qoidalardir. Quyidagi to'rt muqaddas haqiqatlar:
Hayotda qiyinlik va ziyan boshlanadi (Dukkha): Dunyodagi barcha odamlar uning zavq, zahiraviy yoki ma'naviy zo'ravonliklari, vaqti-vaqti bilan hayotning nazokatiga tutiladi. Uning darajasidan tashqari, bu dunyoda jismoniy va ma'naviy ziyanlar ham ko'pdir. Bu haqiqatning bir qismi odamlarni yaxshi xotirlash va qanday ko'rinishini tushuntirish uchun.
Ziyan, sabab, zavq (Samudaya): Ziyan, sabab, va zavq, odamlarning qiyinliklarni va qiyinchiliklarni boshlab chiqishi sababi. Bu muqaddas haqiqat, qiyinliklarimiz va muammoilarimizni yaratuvchisi bo'lgan sabablarimizni va ularga qaramoqchi bo'lgan arzularimizni tushuntiradi.
Ziyan va qiyinlikni to'xtatish mumkin (Nirodha): Bu muqaddas haqiqatda, ziyan va qiyinlikni to'xtatish mumkinligi mavjud. Bu, shaxsiy badan va yuragi erkinlashtirilganda, hayotda to'xtash, tark qilish, va so'nggi paytda nirvanaga yetishish mumkinligini ifodalaydi.
Yo'l o'rniga chiqish (Magga): Bu yo'l, sallohiddin hayot yo'li, yoki eng yaxshi yo'l tanqidilgan yangi yo'l. Bu, maslaxat, qofila, ilm, xolqaro amal, odob, urna, fikr va maqsadni o'z ichiga oladi. Bu muqaddas haqiqatlar barcha qiyinliklarni paydo bo'lgan va qanday qilib ularni bartaraf etish kerakligini ifodalaydi.
Bu to'rt muqaddas haqiqatlar Buddaviylikning asosiy amaliyoti, tarbiyasi va ilohiyati bo'yicha asosiy ko'rsatkichlar. Bu haqiqatlar orqali odamlar hayotlarini tasfiyalash va o'zlarini ruhan oshirish maqsadida sallohiddin yo'lga boshlashadi.
|
Pancha Sila (Besh Tuyg'u):
Anamisslik tuygʻusi: Boshqalarga zarar yetkazish, hayvonlarga qarshi noziq.
Vorislilik tuygʻusi: Yolgʻiz hayot turmushga erishilgan, eng tijoratkor hayot oʻrnatish.
Adolatli gap: Yolgʻiz va erkin boʻlib, shaxsiy gapni toʻgʻri bilish va boshqalarga hurmat koʻrsatish.
Favqulodda kelishuvlar: Yengilmasdan kelishib, xalqaro solihiyatlar, oila hamjihatiga e'tibor qilish.
Keyinchi maqola: Alkol, zaharli ichimliklar va adolatli javobgarlik qabul qilish.
Metta (Hurmat va muhabbat): Boshqalarga hurmat ko'rsatish va ularga muhabbat bilan qarash.
Karuna (Hurmat va qoʻllab-quvvatlash): Qoʻllab-quvvatlash va hurmat ko'rsatishda yordam bermak.
Mudita (Xursand boʻlish): Boshqalarning xursandligi va yaxshi yaxshi narsalarni koʻrishda xursand boʻlish.
Upeksha (Barobarlik va himmat): Xavf va ghazabni talqinlash, boshqalar bilan barobarlik qilish, oʻzingni yaxshi tuzishda himmat koʻrsatish.
Karaniya Metta Sutta (Hurmat va yoqtirgan bir hayot): Bu - "Hurmatdu dua", Buddaviylik jamoatida ko'p o'qiladigan, boshqalar uchun yaxshi va hurmatdu so'zlarini o'z ichiga oladi.
|
Nirvana erishish uchun Buddaviylikda asosiy bosqichlar quyidagilar:
To'rt Muqaddas Haqiqatni Tushunish: Buddaviylikda sallohiddin hayotga yo'l ochish uchun, odamlar o'zlarini va dunyodagi mavjudotlarni to'rt muqaddas haqiqatni tushunish orqali tushuntirishadi: dukkha (qiyinlik), samudaya (qiyinliklar sababi), nirodha (qiyinliklar to'xtatish mumkin), va magga (yo'l).
Sakkizli Yo'lni (Noble Eightfold Path) O'rganish: Bu yo'l sallohiddin hayotga yo'l ochish uchun xizmat qiladi. Maslaxat, qofila, ilm, xolqaro amal, odob, urna, fikr va maqsadni qamrab oladi.
Atma (Anatta) Qonunini Tushunish: Buddaviylik, odamning o'zini butunlay tushunishini rad etadi. Bu, "atma" deb ataluvchi o'zlashtiruvni tanqidlaydi va "anatta" qonuni odamning o'zini qanday tushunishiga e'tibor beradi.
Karma va Samsara: Buddaviylikda karma (amallar natijasidagi ruhning holati) va samsara (qayta tug'ilash va özgün jismga qaytish) tushunchalari yirik o'rin tutadi. Shaxs birinchi o'rinda iyi kunlarni topib, hayotini kengaytirish uchun qilgan xayrli amallar orqali nirvanaga yaqinlashadi.
Sukha va Dukkha farqlarini Tushunish: Sukha, yaxshi va qoniqarli narsa; dukkha, qiyin va nozik narsadir. Buddaviylikda, insonlar hayotdagi qoniqish va qiyinliklarning farqlarini tushunish orqali ruhniy erkinlikka yetishishlari talab qilinadi.
|
