II BOB. WEB 2.0/3.0 XIZMATLARIGA ASOSLANGAN DIDAKTIK
MATERIALLAR TAYYORLASH VA ULARDAN TA’LIMDA
FOYDALANISH
2.1
Web 2.0/3.0 /3.0 texnologiyalaridan ta'limda foydalanish afzalliklari
Globallashuv jarayonlari rivojlanishi bilan oliy ta'lim oldiga jahon bozorin-
ing o'zgargan sharoitida samarali ishlay oladigan professional kadrlar tayyorlash
kabi yangi maqsadlar qo'yilmoqda. Zamonaviy oliy ta'lim bir qator xususiyatlari
bilan ajralib turadi va ta'lim mazmuni va mohiyatida ma'lum o'zgarishlarni talab
qiladi. O'zgarishlarni tezlatuvchi asosiy omil - bu tez sur'atlar bilan o'sib
borayotgan axborot oqimidir. O'zlashtirilgan bilimlar hajmining ortib borishi o'qit-
ish yuklamasining haddan tashqari ko'payishiga olib keladi. Bunday o'zgarish te-
zligida bilim shunchalik tez yangilanadiki, talabalar universitetni tugatguniga qadar
olgan bilimlari eskirishga ulguradi. Ko'pgina mutaxassislarning fikricha, dunyoda
yuz berayotgan jarayonlar bilan bog'liq holda, axborot texnologiyalarining zamo-
naviy rivojlanish darajasini inobatga olgan holda, oliy ma'lumotni tubdan o'zgar-
tirish zarur. To'laqonli ta'lim asosida - o'qituvchilar va talabalar hamda
o'quvchilarning o'zaro aloqalari yotadi. Axborot texnologiyalari aynan shu aloqani
nihoyatda samarali qilishning vositasidir. Axborot texnologiyalari odamlarning
bevosita aloqasini o`rnini bosmaydi - ular shunchaki muayyan muammolarni hal
qilish va shu bilan kontseptual g'oyalarga e'tiborni jamlash imkoniyatini yarata-
dilar. Bunday texnologiyalardan foydalanish keng imkoniyatlarga ega. Shunday
qilib, talabalar o'quv dasturlarini oldindan ko'rishlari, kurslarning mazmuni bilan
tanishishlari mumkin. Shu tufayli o'qituvchi bilan muloqot ancha mazmunli
bo'lishi mumkin. Boshqa tomondan, talabalar ma'ruzalarni oldindan tinglashlari,
masalan, Internetdan foydalanib, kerakli materiallarni o'rganishlari, so'ngra
oldindan tayyorlanib, ma'ruzaga kelishlari mumkin: fikr almashish, turli mavzu-
larda bahslashish orqali samaradorlikni oshirish nuqtai nazaridan . Tadqiqot na-
tijalari ko'rsatib turibdiki, o'quvchilarga ta'lim berish jarayonida bunday o'zgarish-
14
lar o'zlashtirilgan bilimlarning sifatini oshirishga olib keladi. So'nggi paytlarda
Web 2.0/3.0 kontseptsiyasi Internetni rivojlantirishning asosiy g'oyalaridan biriga
aylandi. Web 2.0/3.0 atamasi nisbatan uzoq vaqtdan beri ishlatilgan, ammo zamo-
naviy ma'noda Web 2.0/3.0 konferentsiyasida (http://www.web2con.com) paydo
bo'lgan. Ushbu konferentsiya jarayonida Tim O'Rayli birinchi va eng ommabop
maqolani nashr etdi, bu birinchi bo'lib ushbu atamaning ma'nosini tushuntirib ber-
di, shuningdek birinchi va ikkinchi avlod tarmoqlari o'rtasidagi farqlarni aniq ko'r-
satib berdi. Web 2.0/3.0 atamasidan foydalanish asosan ijtimoiy xizmatlar va tar-
moqlar bilan bog'liq bo'lib, ular odamlarni ijtimoiy guruhlarga birlashtirishga,
tezda kerakli ma'lumotlarni qidirishga imkon beradi. Biroq, guruhning mohir
rahbarligi va uning ishtirokchilari bilan ma'lumot almashish istagi bo'lmasdan,
shuningdek ba'zi bir qo'shimcha vositalarsiz, bu maqsadlarga erishish mumkin
bo'lmaydi. Darhaqiqat, barcha ijtimoiy xizmatlar deb nomlangan narsalar faqat In-
ternetda, shu jumladan multimediada nashr etishingizga imkon beradi, shuningdek
mavzular bo'yicha tashkil etish, qiziqishlar bo`yicha uyushmalarini yaratish yoki
turli xil tanlovlarni o'tkazish kabi turli xil usullardan foydalangan holda ularga e'ti-
boringizni qaratadi. Bunday xizmatlar to'plami odatda Web 2.0/3.0 texnologiyalari
deb ataladi. Qoida tariqasida, bunday xizmatlardagi nashriyot tizimi juda qattiq va
ma'lum bir kontent turi uchun optimallashtirilgan: qisqa yozuvlar, fotosuratlar,
ovozli yoki video yozuvlar uchun. Biroq, ushbu soddalashtirish ushbu xiz-
matlardan dasturlash bilimisiz yoki HTML hujjatlarni yozish qobiliyatisiz foyda-
lanish imkonini beradi. Natijada, ushbu xizmatlardan nafaqat IT mutaxassislari
oddiy foydalanuvchilar ham foydalanishi mumkin, bu ularning auditoriyasining
sezilarli darajada kengayishiga sabab bo'ldi. Aslida, bu xizmatlarning mavjudligi
ularni murakkab Web 1.x nashriyot tizimlaridan ajratib turadi. Web 2.0/3.0 -ning
yana bir muhim farqi - bu foydalanuvchi qaerdaligini va unga ma'lumotni qanday
qilib yaxshiroq etkazib berishni aniqlashga imkon beruvchi xizmatlaridan faol foy-
dalanish. Bunday xizmatlar deyarli real vaqt rejimida dialoglar o'tkazishga imkon
beradi, bu foydalanuvchilar o'rtasida aloqa intensivligini sezilarli darajada oshiradi.
15
Aslida, foydalanish qulayligi va mavjudlik holati Web 2.0/3.0 -da ilgari ishlatilgan
texnologiyalarga nisbatan sifat jihatidan o'zgarishi hisoblanadi. Ta`lim haqida gap
ketganda, Web 2.0/3.0 texnologiyalari Internet orqali o`qitishga imkon beradi.
Biroq, talabalar bilan muloqot qilish uchun odatda bitta alohida xizmat yetarli
emas: ma'lumotlarni Vikipediya kabi ensiklopediya saytida, fotosuratlardagi illyus-
tratsion materiallarda, YouTube kabi saytlarda olingan video va audio darslarda,
LiveJournal kabi blog saytlarida foydalanish mumkin. Shu bilan birga, Web
2.0/3.0 ning eng diqqatga sazovor joylaridan biri samarali o`zaro muloqot qilish
qobiliyatidadir. Web 2.0/3.0 -ni ajratib turadigan texnologiyasi bu o'qituvchiga bir
nechta talabalar bilan real vaqt rejimida tezkor xabar almashish yoki tarmoq
kundaliklari orqali topshiriqlar berish orqali muloqot qilish imkoniyatini beradi.
Ijtimoiy xizmatlar qatorida sizning darslaringizni rejalashtirishni tashkil qilishga
imkon beruvchi taqvimlar ham mavjud. Umuman olganda, Web 2.0/3.0 formatida
o'qitishni boshlashdan oldin o'qituvchi turli xil xizmatlar bo'yicha barcha kerakli
ma'lumotlarni to'plashi va ularni o'zaro tarmog bilan bog'lashi kerak. Yuqorida ay-
tib o'tilganidek, ushbu xizmatlarni sinxronlashtirish talab qilinadi. Shu bilan birga,
bir xil funktsiyalarga ega bo'lgan masofaviy ta'limning ixtisoslashtirilgan tizimlari
mavjud. Biroq, bunday tizimlardan foydalanish juda qiyin va o'qituvchilardan
ma'lum malakalarni talab qiladi. Ayni paytda, Web 2.0/3.0 xizmatlari past mala-
kali foydalanuvchilar uchun optimallashtirilgan. Web 2.0/3.0 an'anaviy dasturiy
ta'minot mahsulotlarining ishlash usulini o'zgartiradi. Maxsus interfeyslarning
keng qo'llanilishi tanish dasturlarning brauzer orqali ishlay boshlashiga olib keladi.
Bu shuni anglatadiki, har bir kishi faqat web-ilovalar bilan ishlaydi - onlayn matn
muharriri, elektron jadval protsessori, organayzer, xatcho'plarni saqlash xizmati,
fayllarni saqlash vositalari, musiqa tinglash. Buning natijasida foydalanuvchining
erkin harakati ta'minlanadi - tarmoq bilan oddiy kompyuterda bo'lgani kabi ish-
lashingiz mumkin bo`ladi. Bunday holda, barcha ilovalar brauzer orqali ishlaydi va
foydalanuvchiga faqat operatsion tizim, brauzerning o'zi va Internetga kirish kerak
bo'ladi. Web 2.0/3.0 kontseptsiyasini yaratuvchilari e'tiborni qaratgan keyingi
16
nuqta - bu kontent yaratuvchisi va uning iste'molchisining avvalgi rollarini qayta
taqsimlashdir. Web 2.0/3.0 dagi vazifalarning bunday ajratilishi asta-sekin yo'q
bo'lib ketmoqda va kontent iste'molchilari, ya'ni Internet foydalanuvchilari asta-
sekin uni yaratish jarayonining to'laqonli ishtirokchilariga aylanishmoqda. Ta'lim-
da Web 2.0/3.0 birinchi navbatda o'quv vositalariga brauzer orqali kirish bilan
bog'liq. Bunga qo'shimcha ravishda, Web 2.0/3.0 printsipini amalga oshiradigan
yana bir qator qo'shimcha vositalar paydo bo'lmoqda - bu RSS va mobil ta'limni
qo'llash. Mobil shaklidagi kurslar talabaga nafaqat kompyuterda, balki har qanday
bo'sh vaqtda, hatto uydan tashqarida ham ma'ruzalar tinglash imkoniyatini beradi.
Yangi texnologiyalarning o'ziga xos xususiyati, shuningdek, o'quv mazmunini
mustaqil ravishda shakllantirish va o'zgartirishdir. Masofaviy o'qitish o'qituvchilari
ta'kidlashlaricha, wiki texnologiyalari va bloglari kabi vositalardan foydalanishda
talabalar belgilangan mavzularni o'zaro muhokama qilishdan butun dunyo mutax-
assislari bilan kengroq mavzularni muhokama qilishga o'tadilar. Web 2.0/3.0 da
tatbiq etilgan boshqa texnologik yangiliklar tarmoq o'tkazuvchanligi va multimedia
- video va audio materiallarning hamma joyda ishlatilishi bilan bog'liq. Hozirda
iPod yoki mp3 pleerda tinglash mumkin bo'lgan audiokitoblar, shuningdek mobil
ko'rinishidagi ma'ruzalar to'liq ishlatilmoqda. Mobillik va zamonaviy ommaviy ax-
borot vositalarida joylashtirilishi mumkin bo'lgan katta miqdordagi tarkib tala-
balarning xabardorligi va bilimini oshirishga yordam beradi. Shunday qilib, ta'lim-
dagi Web 2.0/3.0 kontseptsiyasi ta`limda quyidagi funktsiyalarni nazarda tutadi:
RSS yangiliklarga obuna bo'lish, mobil ko'rinishidagi onlayn ma'ruzalar, hamkor-
likdagi loyihalar yaratish uchun wiki muhiti, o'qituvchilar bloglaridan foydalanish
va talabalar muayyan kurslarni o'rganishida ta'lim mazmunini shakllantirish. Bun-
day holda, Web 2.0/3.0 kontseptsiyasi nafaqat o'qituvchidan talabalarga, balki
talabalar o'rtasida va talabalardan o'qituvchilarga ham bilim almashish imkoniyati-
ni beradi. Ushbu holat yuqori sifatli ta'lim muhitini shakllantiradi, chunki kursni
o'qiyotganda nafaqat o'qituvchiga, balki o'rganilayotgan sohadagi boshqa mutax-
assislarga savol berish mumkin bo'ladi. Web 2.0/3.0 texnologiyalari o'quv dastur-
17
lariga kirishni keskin oshirish, katalogizatsiya va reytinglarni kiritish orqali o'qit-
ishning samaradorligi va sifatini oshirishni maqsad qiladi. O'quv kursi turli xil
mualliflarning o'quv materiallari to'plami sifatida aniq va shaffof reytingga ega
bo'lgan kurslar katalogidan iborat bo`lishi mumkin, shunda talaba barcha
kurslardan birini tanlab kursni tinglagandan so'ng, umumiy reytingga o`z ovozini
qo'shish imkoniyatiga ega bo`ladi.
| 