Kutubxonashunoslik

magistrantlar, doktorantlar, ilmiy tadqiqot ishini olib borayotgan 
va rahbarlik qilayotgan kitobxonlar ham foydalanishadi. Ilmiy- 
ommabop adabiyot ham mavzusi va mazmuniga, kitobxonlik 
maqsadiga ko‘raturli-tuman.
Dunyo miqyosida ekologik muammolar globallashib bora­
yotgan davrda kishilarning ekologik madaniyatini shakllantirish 
muhim siyosiy ahamiyatga ega. Ekologik tarbiyaning ta’sirchan 
vositalari yordam ida bolalarda ona zaminga, ona-Vatanga muhab- 
bat tuyg‘usini shakllantiradi. Amaliyotda kitobxonlaming ekologik 
madaniyatini shakllantirishning quyidagi darajalari ajratilgan:
1. 
Dastlabki daraja —
bolalik davridan boshlanib, kitobxonga 
ruhiy-hissiy ta ’sir etgan holda tabiatga muhabbat, uning go‘zal- 
liklaridan zavq ola bilish, nabotot olamiga muhabbat tuyg‘usining 
paydo bo‘lishi bilan belgilanadi.
2. 
Ikkinchi daraja
— kitobxonda tabiatni asrash va oqilona 
munosabatda bo‘lishni tarbiyalashdan iborat bo‘lib, bu ta’sir faol 
hayotiy munosabatda bo‘lish bilan voqea va hodisalarga, masalaga 
ma’naviy-axloqiy yondashish bilan belgilangan.
3. 
Uchinchi tarbiyaviy ta ’sir darajasi
— ekologik madaniyatni 
turli fan sohalarini targ‘ib etish bilan qo‘shib olib borish, bunda 
bevosita yuqoridagi ruhiy-hissiy va ma’naviy-axloqiy darajalar 
o‘sib, rivojlanib, kitobxonning keyingi hayotiga, uning mehnat 
va turmush faoliyatiga zamin bo‘lgan holda yordam beradi. Eko­
logik tarbiyada inson ruhiyatiga ta’sir ko'rsatuvchi badiiy va san’at 
asarlaridan ham keng foydalaniladi. Hech biryozuvchi yoki shoir 
o‘z asarlarida tabiat va inson munosabati masalasini chetlab о t- 
magan. Ekologik tarbiya faqat tabiatni muhofaza qilish tarzida 
emas, balki insonparvarlik, inson tafakkurini rivojlantirish, 
ma’naviy-axloqiy xislatlami tarbiyalash muhim muammolar bilan 
bog‘liq holda o‘z ifodasini topgan. Chunki, san’atkorlar insonning 
o‘zini tabiatning bir zarrasi sifatida dunyoni o'zgartiruvchi, uni 
boy it uvc hi nuqtayi nazaridan badiiy ifodasini yaratishadi. Eko­
logik tarbiyada Xalqaro «EKOSAN» jamg‘armasi va Tabiatni 
muhofaza qilish davlat qo‘mitasi bilan hamkorlikda ish olib borish 
samarali bo‘ladi. Jahon va 0 ‘zbekiston «Qizil kitobi»ni o‘rgamsh,
187
www.ziyouz.com kutubxonasi

unga kiritilgan muhofazaga muhtoj tabiiy resurslar, hayvonot 
dunyosini bilish har bir kishiga kerak.
Yoshlarga ekologik ta’lim-tarbiya berish, ularni tabiatga mehr- 
muhabbat ruhida tarbiyalash maqsadida 1995-yil avgust oyida 
respublika yoshlarining ekologiya, tabiatshunoslar markazi negizida 
«Bioekosan» o‘quv-uslubiy majmuasi tashkil etiladi. 1999-yili 
«Uzluksiz ekologik ta’lim muammolari va ularning yechimlari»ga 
bag‘ishlangan xalqaro anjuman o‘tkaziladi. Jahon miqyosida «Yosh 
ekologlar» klubi tashkil etilgan. Kutubxonalarda ekologik ada- 
biyotlarni targ‘ib qilishda quyidagi yo‘nalishlar hisobga olinadi:
1. Ilmiy dunyoqarashni shakllantirishning ekologik jihati: 
inson, tabiat va jamiyat dialektik birligining ilmiy dunyoqarash 
nuqtayi nazaridan targ‘iboti;
2. Ijtimoiy-siyosiy tarbiyaning ekologik jihati: atrof-muhitga 
munosabat, ekologik siyosat, xalqaro ekologik va salomatlik jam- 
g‘armasi («EKOSAN»), «Sog‘lom avlod uchun», «Kamolot» jam- 
g'armalari va Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasining ijti­
moiy-ekologik faoliyati, 0 ‘zbekiston Respublikasining ekologiya 
va tabiatni muhofaza qilish haqidagi davlat hujjatlarining targ‘iboti;
3. Vatanparvarlik tarbiyasining ekologik jihati: jonajon o‘lka 
tabiatiga muhabbat hamda mas’ullik hissini tarbiyalash;
4. Baynalmilallik tarbiyasining ekologik jihati: ekologik muam- 
molarni bartaraf qilishda jahon xalqlari va mamlakatlarining 
birgalikdagi kuch-g‘ayrati zarurligiga bo‘lgan e’tiqodni shakllan- 
tirish (Orol va Orolbo‘yi muammosi misolida);
5. Axloqiy tarbiyaning ekologik jihati: ekologik axloqning 
shakllanishi va unda bolalar adabiyotining tutgan o‘rni;
6. Estetik tarbiyaning ekologik jihati: bolalarda tabiiy go'zallik 
hissini tarkib toptirishda tabiat va san’atning tutgan o‘mini targ‘ib 
qilish;
7. Huquqiy tarbiyaning ekologik jihati: tabiatni muhofaza 
qilishning huquqiy masalalari va bu sohada qonun buzilishining 
ekologik oqibatlari, kitobxonlarni 0 ‘zbekiston Respublikasi Konsti- 
tutsiyasi va ekologiya, tabiat muhofazasi haqidagi boshqa qonun 
hujjatlari mazmuni bilan tanishtirib borish;
188
www.ziyouz.com kutubxonasi

8. Diniy tarbiyaning ekologik jihati: islom dinida tabiat va 
atrof-muhitni saqlashga munosabat masalasiga tegishli ada­
biyotlarni targ‘ib qilish (Qur’oni Karimda va hadislarda ekologik 
tarbiya masalasi);
9. Mehnat tarbiyasiiiing ekologik jihati: «Inson va atrof-muhit» 
ekologik majmuyida mehnatning tutgan o‘mi;
10. Iqtisodiy tarbiyaning ekologik jihati: 0 ‘zbekiston iqtisodiy 
siyosatining ekologik yo‘nalishlarini ochib beruvchi adabiyotlar 
targ‘iboti;
11. Jismoniy va gigiyenik tarbiyaning ekologik jihati: sog‘Iom 
turmush tarzini shakllantirishning jismoniy va tozalik-sog‘liq 
jihatlariga oid adabiyotlarni tashkil etish.
Hozirgi paytda turli diniy oqimlar, ularning mohiyati, islom- 
shunoslik masalalari, din tarixi, mistika, Qur’oni Karim, hadislar 
va hadisshunoslikka oid adabiyotlarga qiziqish katta. Kitobxon­
larning diniy tushunchalarini, dinlar haqida tasawurini to‘g‘ri 
shakllantirish, tarbiyalash muhim ahamiyatga ega.
0 ‘zbekiston — jahondagi ko‘p asrlik madaniy-tarixiy qadriyat- 
larga, boy madaniy an’analar va urf-odatlarga, yuksak ma’naviy 
yutuqlarga ega bo‘lgan mamlakatlardan biri. Tarixiy madaniyati- 
mizning salmoqli qismi islom dini bilan bogMiq. Prezidentimiz
I A. Karimov: «Agar mendan, nega milliy qadriyatlarimiz 
shuncha zamonlardan osha bezavol yashab kelyapti, deb so‘- 
rashsa, bu awalo, muqaddas dinimiz hisobidan, deb javob bergan 
bo‘lur edim. Shu zaminda o‘tgan necha-necha avlodlar diniy 
e’tiqodni yurakda saqlamasa, islom falsafasini rivojlantirib kel- 
masa, biz bebaho va betakror ma’naviy-ruhiy merosdan mahrum 
bo‘lib qolardik», deb aytganlarida haq edi.
1991-yildan so'ng dinga e’tiqod, diniy marosimlarni о tka- 
zish huquqi berildi. Shu munosabat bilan diniy maktablar, oliy 
o‘quv yurti Toshkent islom universiteti tashkil etildi. Mamla- 
katimizda hadislar, Qur’oni Karim chop etildi. Qur’oni Karimrung 
arab tilidagi oxirgi nusxasini keltirishga ruxsat berildi. 1997-yil 
22-oktabrda Buxoroda diniy akademiya tashkil etildi. Bahouddin 
Naqshbandiyning 675 yilligi keng nishonlandi. 1993-yili Ahmad
189
www.ziyouz.com kutubxonasi

Yassaviy yili deb ataldi. Imom al-Buxoriyning 1250 yilligi va 
Ahmad al-Farg‘oniyning 1200 yilligi nishonlandi.
Islom dini insonlarni poklikka, diyonat, qardoshlikka chaqi- 
ruvchi muqaddas ta’limot ekanligi bilan boshqa dinlardan farq 
qiladi. 0 ‘zbekiston Prezidenti Farmoniga binoan, Qurbon va 
Ramazon hayitining birinchi kuni dam olish kuni deb belgilandi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 1991-yil
1-oktabrda «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to ‘g‘risida»gi 
Qonun qabul qiiindi. Uning Umumiy qoidalar, 0 ‘zbekistonda 
diniy tashkilotlar, Diniy tashkilotlarning mulkiy holati, Diniy 
tashkilotlar va fuqarolarning erkin diniy e’tiqod bilan bog‘liq 
huquqlari, Diniy tashkilotlar va ularning korxonalaridagi meh- 
nat faoliyati, davlat idoralari va diniy tashkilotlar nomli bo'limlari 
mavjud.
Qonunga ko‘ra, istalgan dinga e ’tiqod qilish, diniy marosim- 
larni bajo keltirish, diniy o‘quv yurtlarida ta ’lim olish huquqi 
berilgan. 0 ‘rta Osiyo va Qozog‘iston diniy nazorati tomonidan 
«Sharq musulmonlari», «Imom al-Buxoriy» jurnallari va «Islom 
nuri» gazetasi chop etilmoqda.
Asrlar davomida tarbiya vositasi bo‘lib kelayotgan diniy- 
ma’naviy qadriyatlar jamiyatning moddiy va m a’naviy rivojla- 
nishiga, diniy e’tiqodlar mustaqilligimizning m a’naviy zaminini 
qaror toptirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatishini esda tutish lozim. 
Din ijtimoiy ong shakllaridan biri bo‘lib, diniy madaniyat ax- 
loq-odob qoidalari zamirida shakllanib boradi. Imon, e’tiqod 
kabi tushunchalar zamirida diniy madaniyatning mohiyati aks 
etgan. Diniy madaniyat zamirida Sharq xalqlari kalomi, e’tiqod 
ilmi, tavsir yoki Qur’oni Karim sharhi, hadis — axloq-odobga 
oid diniy ta’limot, fiqh-ibodat, huquq, tarix, dunyoviy bilimlarni 
egallash vazifasi yotadi. Inson e’tiqod bilan tirik, e’tiqod bilan 
aziz va mukarramdir. E’tiqodi sof inson jamiyatning ma’naviy 
pokligi, barkamolligi uchun kurasha oladi.
Din tarixiy zarurat sifatida paydo bo‘lib, uning qoidalari, tar- 
tiblari, talablari kishilaming ma’naviy hayotiga singib, diniy maf- 
kura va dunyoqarash asosida afsonalar, rivoyatlar, badiiy obraz- 
lar, xayoliy timsollar yaratilgan. Shunga ko‘ra, islom aqidalari,
190
www.ziyouz.com kutubxonasi

marosimlari, an’analari, manbalarini, awalo, insoniyat, jum- 
ladan, musulmon xalqining madaniy merosi tarzida o ‘rganish, 
islom dinining, ta ’limotining tarixda mavjud bo‘lgan diniy 
e’tiqodlar, dinlar kabi jamiyat talablari, ehtiyojlari asosida paydo 
bo‘lganligini nazarda tutib, uning ilg‘o rg ‘oyalaridan foydalanish, 
Qur’oni Karimda bayon etilgan qadimgi somiy xalqlar, arablar, 
yahudiylar, nasroniylar payg‘ambarlari va tarixiy voqealar ha- 
qidagi rivoyatlari, san’at asarlarida olg‘a surilgan ilg'or axloqiy- 
ma’naviy g‘oyalar mohiyatini anglab yetish, ulardan samarali 
foydalanish muhim ahamiyatga ega. 
‘
Hadislar kitobxonlarning ma’naviy madaniyatini shakllan- 
tirishning ta ’sirchan manbayi sifatida e’tiborga loyiq. Qur’ondan 
so‘ng muqaddas diniy-axloqiy manba hisoblangan hadislar 
Qur’on suralarida belgilab berilgan kundalik turmush bilan 
bog‘liq huquqiy va axloqiy me’yorlar, marosimlar va urf-odatlarni 
nasihat, ko'rsatma, yoMlanma tarzida xalq ongiga singdirishning 
ta’sirchan vositasidir. Hadislarning mazmuni jamiyat va tabiat 
qonunlari haqidagi falsafiy g‘oya, ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy 
hayot muammolari, siyosiy aqidalar, umuminsoniy, milliy, 
axloqiy, huquqiy mezonlar, tarixiy voqealar, sinfiy munosa- 
batlarining tarbiyaviy bayonidan iborat.
Hadislar fahm-farosatga, zukkolik, o‘tkir zehnlilik, ilmni o‘z 
vaqtida o‘zlashtirish, xotirada saqlash qobiliyatining kuchli bo‘- 
lishiga ta’sir etadi. Shuning uchun kutubxonalarda shu yo‘nalish- 
dagi adabiyotlarni targ‘ib qilishning ahamiyati katta.
Axborot-kutubxona muassasalarida qishloq xo‘jaligiga oid 
adabiyotlarni targ‘ib qilish o‘ziga xos bir yo'nalish. Qishloq xo'jaligiga 
oid adabiyotlaming nashr turlari ilmiy, ilmiy-ommabop, o‘quv, 
ishlab chiqarish, ma’lumotnoma nashrlardan iborat. Qishloq 
xo‘jaligiga oid va shu sohani rivojlantirish uchun manba bo'ladigan 
barcha adabiyotlar — qonunlar, farmonlar, buyruqlar, ma’lu- 
rnotlar bo‘ladi. Shuning uchun qishloq xo‘jaligi mutaxassislari, 
dehqonlar, chorvadorlar va fermerlar uchun alohida «Mutaxassislar 
kuni», «Axborot kuni» o‘tkazilib, ular doirasida turli tadbiriar 
tashkil etish, qishloq xo‘jaligiga oid adabiyotlar targ'ib qilinadi.
191
www.ziyouz.com kutubxonasi

Tashqi iqtisodiy aloqalarni mustahkamlashda ham qishloq 
xo‘jaligi mahsulotlarining o‘rni katta. Shuning uchun qishloq 
xo‘jaligini rivojlantirish, sabzavotchilik, mevachilik, parran- 
dachilik, chorvachilik sohasini ilmiy nuqtayi nazardan rivojlan­
tirish siyosiy ahamiyatga ega. Qishloq xo‘jaligini elektrlashtirish, 
kimyolashtirishda erishilgan yutuqlar, ekinlar hosildorligini 
oshirish mehnat unumdorligini ko‘tarishda hal qiluvchi ahamiyatga 
egabo‘ldi.
Qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalashtirish, avtomatlashtirish 
masalalariga oid adabiyotlar ko‘p. Bu adabiyotlarning asosiy 
kitobxonlari mexanizatorlar, rahbar xodimlardir. Mexaniza- 
torlarga, agrotexnika, tuproqshunoslik, almashlab ekish haqida, 
qishloq xo‘jaligi ekinlarini zararkunandalar, kasalliklar, begona 
o‘tlardan himoya qilish to‘g‘risida ilg‘or tajribalar, ularning iq- 
tisodi haqida bilim beruvchi kitoblar kerak. Respublikamizda 
qishloq xo‘jaligi sohasida minglab ilmiy tadqiqot ishlari olib 
borilgan va olib borilmoqda. Bularning barchasi ilmiy adabiyot - 
larda o‘z aksini topgan. Ular natijasida ko‘plab qishloq xo‘jaligi 
ekinlari — paxta, kanop, bug‘doy, arpa, sholi, uzum, kartoshka, 
poliz ekinlarining tezpishar, serhosil navlari yaratildi va amaliyotga 
joriy etildi. Dehqonchilikda ilg‘or agrotexnika masalalari hal 
etilib, turli zamonaviy qishloq xo‘jaligi mashinalari yaratilgan 
holda, ilmiy tekshirish institutlari, tajriba stansiyalari, tayanch 
punktlari, tarmoqlari rivojlantirildi.
Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi, ilg‘or tajribalar to‘g‘risidagi 
adabiyotlarni targ‘ib etish sohaning rivojlanishiga, ishlab chiqa- 
rishga ta’sir ko‘rsatib, fan va ilmning rivojlanishiga yordam beradi. 
Buning uchun sohaning dolzarb mavzulariga oid kitob ko‘rgaz- 
malari, veb-saytlar tashkil etiladi, mutaxassislar ishtirokida kitob­
xonlar konferensiyasi, savol-javob kechalari, munozara, davra 
suhbati, muhokamalar o‘tkaziladi, ma’lumotlar bazalari tashkil 
etiladi. Veb-sahifalar, albom va papkalar tayyorlash keng tarqalgan.
Yuksak malakali va chuqur maxsus bilimlarni talab qiladigan 
qishloq xo jaligi kasblari egalariga axborot-kutubxona xizmati 
ко rsatishda ularning kasbi, mutaxassisligi, yoshi, o‘qish maqsa- 
didan kelib chiqib, kunning muhim voqealari, sohaning muam-
192
www.ziyouz.com kutubxonasi

molari bo‘yicha turli tadbirlar o‘tkazish bilan mamlakat taraq- 
qiyotida faol ishtirok etamiz.
Bu kasblar egalarining mehnat ixtisosligi xususiyatlari va 
sharoitlari bilan bog‘liq bo‘lgan o ‘ziga xos qiziqishlari bor. 
Ularning malak'asiga, qiziqishiga, bilim saviyasiga qarab, qizi­
qishini bajarish va kengaytirib borishga e’tibomi qaratish lozim.
Har bir AKM o‘zi xizmat ko‘rsatayotgan hududdagi kasb 
egalarining kasb kartotekasini an’anaviy tarzda tuzib kelgan. Hozirgi 
kunda ana shu kartoteka elektron shaklda tuzilmoqda. Bu kaitoteka 
hududdagi mutaxassislar, kasb egalari haqida to‘la ma’lumot bersa, 
ikkinchidan, kitobxonlar guruhiga alohida-alohida xizmat ko‘r- 
satish imkonini beradi, uchinchidan, yoshlar orasida kasbga 
tayyorlash ishlarini olib borishga imkon beradi. Kartochkaga yoki 
elektron kartoteka varaqasiga kasb egasining familiyasi, ismi, 
otasining ismi, kasbi va ish joyi yozib 

Download 11,3 Mb.