6.5. Xalqaro transport koridorlari
Transport koridorlarini rivojlantirish 0 ‘zbekiston Respublikasi
tashqi iqtisodiy faoliyatining asosiy yo‘nalishidir.
0 ‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalarining jadal
sur’atlarda rivojlanishi, Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlari
duch keladigan tashqi savdo yuklarini tashishni rivojiantirishda
mavjud muammolarning hal etilishiga bogMiqdir. Akademik V.
Bartold ta ’kidlaganidek, «Turkistonning kelajagi jahon savdosida
unga qanday o ‘rin tegishli bolishi bilan belgilanadi. Uning savdo
ahamivati tem ir yo‘llari, quruqlik va dengizda savdo olib bori-
lishining rivojlanishiga tam om an bog‘langandir».
Sobiq Sovet Ittifoqi parchalanganidan so‘ng dengizga chiqish
yo‘llariga ega bo ‘hnagan mamlakatlarning soni 29 taga yetdi va
0 ‘zbekiston dunyo okeanidan kamida ikki mamlakat hududi bilan
ajratilgan davlatlardan bolgani bois, bu ro ‘yxatdan alohida o‘rinni
egalladi.
Mustaqillikka erishgunga qadar 0 ‘zbekiston o'zining tashqi
savdo aloqalarini uch yo‘nalish — Ilyichevsk shahridagi (Qora
dengizga chiquvchi), Sankt-Peterburgdagi (Boltiq dengiziga chi-
quvchi), Vladivostokdagi (Uzoq Sharqqa chiquvchi) dengiz portlari
orqaii amalga oshirar edi. Respublikadan mazkur portiargacha
bo‘lgan masofa 3000, 4300 va 8000 km .ni tashkil etgan va bu
holat yuklarni tashishni nihoyatda qimmatlashtirgan.
O'zbekiston Respublikasi Hukum atining faol chora-tadbirlari
ham da tegishli vazirlik va tashkilotlam ing tashqi savdo yuklarini
tashishga m o‘ljallangan muqobil transport koridorlarini izlash va
samarali foydalanishga doir muvofiqlashtirilgan ishi natijasida
xalqaro tra n sp o rt koridorlarining keng ta rm o g 'i yaratildi va
takomillashib borayapti.
106
Hozirgi vaqtda 0 ‘zbekiston Respublikasi tashqi savdo yuklarini
tashish, quyidagi asosiy tran sp o rt korid o rlari orqali am alga
oshiriladi.
1 -k o rid o r — (Q o zo g ‘isto n va R ossiyadan tra n z it bilan )
Boltiqbo'yi m am lakatlarining portlari Klaypeda (Litva), Riga,
Liepaya, Ventspiis (Latviya), Tallin (Estoniya) yo'nalishida;
2-koridor — Yevropa Ittifoqi mamlakatlari tom on, Belarus va
Ukraina orqali (Qozog‘iston va Rossiyadan tranzit bilan) Chop
(U kraina) va Brest (Belarus)ga;
3-koridor — (Qozog'iston va Rossiyadan tranzit bilan) Qora
dengizga chiquvchi Ukrainaning Ilyichevsk porti tom on;
4-koridor - (Turkmaniston, Qozog‘iston va Ozarbayjon orqali
tranzit bilan) TRASEKA koridori nom i bilan m ashhur Qora
dengizga chiquvchi Transkavkaz koridori yo‘nalishida;
5-koridor - (Turkmaniston orqali tranzit bilan) Fors ko‘rfaziga
chiquvchi Eronning Bandar-Abbos porti yo‘nalishida;
6-koridor — sharqiy yo‘nalishda qozoq-xitoy chegara yo'li
orqali (D o ‘stlik/Alalshankou) Xitoyning sharqiy portlari, shuning
dek, Naxodka, Vladivostok va b. Uzoq Sharq portlari tom on;
7-koridor — (Qirg‘iziston orqali tranzit bilan) Sariq dengiz,
Sharqiy Xitoy va Janubiy Xitoy dengizlariga chiquvchi Xitoy
portiari tom on;
8-koridor — Afg‘on m uammosining muvofiqlashtirilishi m uno-
sabati bilan Afg'onistondan tranzit orqali Eron va Pokistondagi
B andar-A bbos, C haxbaxar (E IR ), G vadar va K arachi (P1R)
portlariga janubiy muqobil transport koridorlarining ishlab chiqish
istiqbollari yaratilyapti.
1996-yil 12-mayda 0 ‘zbekistonnning faol qatnashuvi bilan
uzunligi 320 km ni tashkil etgan Tedjen — Seraxs — M ashhad
tem ir yo‘l m agistralining y o ‘lga q o ‘vilishi, xalqaro tran sp o rt
koridoriarini rivojlantirishda m uhim yutuq bo'ldi va bu Markaziy
Osiyo davlatlarining Eron va Turkiya hududlari bo‘ylab, jahon
bozorlariga chiqishlari uchun yangi transosiyo koridorini ochdi.
Shu yilning o ‘zida Seraxsda 0 ‘zbekiston, Ozarbayjon, Gruziya
va T urkm aniston rahbarlari «Temir yo‘l transporti faoliyatini
m uvofiqlashtirish t o ‘g‘risida» S h artn o m a va «Q atnashuvchi
107
mamlakatlar o ‘rtasidagi yuk tashib o ‘tishni muvofiqlashtirish sohasi
bo‘yicha» Bitim imzoladilar.
2005-yilriing may oyida Eron hududida M ashhad — Bandar
- Abbos y o ‘nalishidagi (T ehronni aylanib o ‘tganda) Bafk -
Meshxed tem ir yo‘li qurilishining tugashi bilan portgacha bo‘lgan
masofa 800 km dan ortiqqa qisqardi.
1998-yil sentyabr oyida B okuda O zarbayjon, G ruziya va
0 ‘zbekiston tashabbusi, shuningdek, Yevropa ittifoqining qo‘llab-
quw atlashi bilan «TRASEKA — Tarixiy Buyuk Ipak Yo‘lining
tiklanishi nom li «Xalqaro konferensiya b o ‘lib o ‘tdi. 12 davlat
rahbarlari, jum ladan, 0 ‘zbekiston tom onidan «Yevropa — Kavkaz
— Y evropa xalqaro korid o rin in g rivojlanishiga d o ir xalqaro
transport b o ‘yicha asosiy ko ‘ptom onlam a Bitim», shuningdek,
m azkur Bitimga xalqaro tem ir yo‘l transporti, xalqaro avtomobil
transporti, xalqaro savdo kemalari qatnovi, bojxona qoidalari va
hujjatlarga ishlov berish masalalari b o ‘yicha Texnik llovalaming
imzolanishi Konferensiyaning asosiy natijasi bo‘ldi.
«Yevropa — Kavkaz — Osiyo» (TRASEKA) transport koridori
Markaziy Osiyo respublikalariga, Yevropadan Qora dengiz bo‘ylab
Kavkaz va Kaspiy dengizi orqah o ‘tadigan quruqlik va dengiz
yo‘nalishlari tarmogVi sifatida ahamiyatlidir. TRASEKA yo‘na-
lishini, Yevropa va Osiyo o ‘rtasidagi savdo munosabatlarini rivoj
lantirish nuqtayi nazaridan tahlil qilar ekanmiz, m azkur koridor
bo'ylab Yevropaga yuk tashish nihoyatda qulay ekanligiga amin
bo'lam iz. Asosiy transokean yo ‘nalishi b o ‘ylab Y okogam adan
harbiy Yevropa portlari (Rotterdam , Gamburg, Antverpen va b.)
gacha b o ‘lgan masofa «TRASEKA» yo‘nalishiga qaraganda ikki
barobar uzunroqdir.
2003-yil 18-iyunda Tehron shahrida 0 ‘zbekiston Respublikasi,
Afg‘oniston Islom Respublikasi va Eron Islom Respublikasi davlat
rahbarlari o ‘rtasida respublikaning tashqi savdo yuklarini Eron
portlariga tashish masofasini 1500 km ga qisqartirishga imkon
b eruvchi «X alqaro tran safg ‘on tra n sp o rt k o rid o rin i yaratish
to ‘g‘risida» Bitim imzolandi.
2011-yilning mart oyida «Pokiston va O'zbekiston o ‘rtasida
tovarlarni tashish va tranzit sohasidagi ham korlik to ‘g‘risida»
108
Bitimning kuchga kirishi va Afg‘onistondagi vaziyatning muvofiq-
lashtirilishi holatida o ‘zbek yuklarining tranziti uchun Afg‘oniston
hududidan foydalanishning yangi istiqbollari ochilmoqda.
0 ‘zbekistonda m am lakatning tran zit salohiyatini oshirish
maqsadida magistral tem ir yo‘l kommunikatsiyalarining shakllan-
tirilishiga katta e’tibor qaratilyapti, buning tasdiqi sifatida 2001-
yilda uzunligi 341 km b o ‘lgan «Navoi — U chquduq - Sulton
Uvaystog4» ham da 2007-yilda uzunligi 220 km ni tashkil etgan
«Toshguzar - Boysun - Q um qo‘rg‘on» tem ir yo£li qurilishining
nihoyasiga yetganini keltirishimiz mumkin.
2010-yilning noyabrida Afg‘onistonda uzunligi 75 km ni tashkil
etgan Xayraton — M ozori-Sharif dastlabki tem ir yo‘lining qurilishi
va foydalanishga topshirilishi butun Markaziy Osiyo mintaqasi
uchun katta aham iyat kasb etdi. M azkur loyiha « 0 ‘zbekiston
tem ir yo'llari» Davlat aksiyadorlik tem ir yo‘l kompaniyasi tom o
nid an Osiyo taraqqiyot bankining qoM lah-quw atlanishi bilan
amalga oshirildi.
Baku — Tbilisi — Axalkalaki-Kars yo'nalishidagi tem ir yo‘l
qurilishining tez sur’atlarda nihoyalanishi ham da butun yo‘l davo
m ida mufassal tarifning qo'llanilishi, mazkur yo‘nalishdan Janubiy
va Markaziy Yevropa m amlakatlari bozorlariga, shuningdek, M er-
sin, 0 ‘rtayer dengizi porti va Yaqin Sharqqa chiqishda foydalanish
imkonini beradi. Xalqaro savdoni rivojlantirish, mintaqalar o ‘rtasida
keng qamrovli hamkorlikni rivojlantirish maqsadida, 2011-yil 25-
aprelda 0 ‘zbekistonning tashabbusi bilan Ashxabod shahrida
« 0 ‘zbekistan - Turkm aniston - E ron-U m m on — Qatar» yangi
transport koridorining yaratilishi to ‘g‘risida davlatlararo Bitim
imzolandi. M azkur transport koridori Markaziy Osiyo m am la
katlari hamda Fors ko‘rfazi va U m m on dengizi portlari o'rtasida
yuk va yo ‘lovchilarni tashish uchun m ustahkam qatnovni ta ’
minlaydi.
M azkur loyihaning samarali amalga oshirilishi m am lakatlar
o ‘rtasida o ‘zaro m anfaatli savdo-iqtisodiy ham korlikni m ustah-
kamlash va kengaytirishga, tranzit yuk oqimlarini ko'pa^irishga,
dunyo bozorlariga chiquvchi yangi aloqalarni ta ’minlashga xizmat
qiladi.
109
0 ‘zbekiston Respublikasi hududi orqaii xalqaro yuklarning
tashib o ‘tilishi va tranziti quyidagi huquqiy norm ativ hujjatlar
bilan belgilanadi:
— ichki kontinental mamlakatlarning tranzit savdosiga doir
1965-yil 8-iyunda Nyu-York shaiirida qabul qilingan Konven-
siyasi. (К он вен ц ия «О транзитной торговле внутриконти-
нентальны х государств»);
— 1975-yil Bojxona Konvensiyasi (К онвенция «О междуна
родной перевозке грузов с прим енением книж ки МДП»);
— tranzit yuklarni bojxona rasmiylashtiruvidan o ‘tkazish tartibi
to ‘g ‘risida M ustaqii D avlatlar H am do'stiigi mamlakat.larining
1992-yi1 2-apreldagi Almati Bitimi (Соглашение «О порядке
тамож енного оф орм ления транзитны х грузов»);
— «Maxsus yuklar va harbiy tarkiblarning tran ziti to ‘g ‘-
risida»gi 0 ‘zbekiston Respublikasi 11.05.2000-y. 213-11-sonli
Q onuni «Avtomobilda xorijiy yuk tashuvchilarning 0 ‘zbekiston
Respublikasi hududiga kirishlari, bo‘lishlari, yuk olib o ‘tishlari
va u n d a n chiqib ketishlari tartibi t o ‘g ‘risida»gi 0 ‘zbekiston
R espublikasi V azirlar M ahkam asining 11 .0 1 .1995-y. 11-sonli
Qarori;
— « 0 ‘zbekiston Respublikasi hududi orqaii maxsus yuklar va
harbiy tarkiblarning tranzitini davlat tom onidan tartibga solish va
nazorat qilish to ‘g‘risida»gi 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
M ahkamasining 21.02.2002-y. 62-sonli Qarori;
— « 0 ‘zbekiston Respublikasida giyohvandlik vositalari, psixot-
rop m oddalar va prekursodarning m uom alada bo‘lish tartibini
belgilab beruvchi nizom larni tasdiqlash to ‘g‘risida»gi 0 ‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar M ahkam asining 29.10.2003-y. 472-sonli
Qarori;
— «Aksiz soliqqa to rtilad ig an ayrim turdagi tovarlam ing
0 ‘zbekiston Respublikasi hududi orqaii tranzit y o ‘li bilan olib
o ‘tilishini yanada tartibga solish chora-tadbirlari to ‘g'risida»gi
O 'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 0 4 .10.2007-y.
PQ 703-sonli Qarori;
| 