|
BOB. MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALAR TARBIYASI VA RIVOJLANISHI
|
| bet | 36/223 | | Sana | 19.11.2023 | | Hajmi | 1,64 Mb. | | #101288 |
Bog'liq Maktabgacha pedag-www.hozir.org (1)BOB. MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALAR TARBIYASI VA RIVOJLANISHI
Shaxsni rivojlantirish haqida tushuncha
«Shaxs» - kadrlar tayyorlash tizimining bosh subyekti va )yekti, taiim sohasidagi xizmatlarning iste'molchisi va ularni nalga oshiruvchidir. Shaxs - muayyan jamiyatning a’zosidir. laxsning kamol topishida va uning xulqida ijtimoiy va biologik nillarning ta'sir kuchi hamisha ham bir xil bo'lavermaydi. nmki uning xulqiga, munosabatlariga vaziyat ham ta'sir eta. Shaxsning kamolga yetishida nasl-irsiyat, ijtimoiy muhit, ’lim-tarbiya muhim ahamiyatga ega. Shaxs qaysi jamiyatda ishasa, o'sha jamiyat hayotidagi qonun-qoidalarga asoslanib tmol topadi. Har bir odam shaxs sifatida turlicha namoyon )iadi. U o'zining xarakteri, qiziqishi, qobiliyati, aqliy rivojlan- mlik darajasi, ehtiyoj va mehnat faoliyatiga munosabati bilan rqlanadi.
Rivojlanish kishidagi jismoniy, ruhiy va ijtimoiy jara- in boiib, u barcha tug'ma va egallangan miqdor va sifat zgarishlarini o'z ichiga oladi.
Jismoniy rivojlanish bo'yicha o'sishi, vaznning ortishi, sez- a'zolarining mukammallashuvi, harakatlarni to'g'ri boshqa- bilish bilan bogiiqdir,
Ruhiy rivojlanishda esa kishi shaxsidagi psixologik sifatlar i belgilarning shakllanishi, emotsional irodaviy, bilish jara- mida muhim o'zgarishlar ro'y beradi.
Bolaning ijtimoiy rivojlanishi u ijtimoiy hayotda qatnasha )shlaganda uning xulqida, tevarak-atrofga boigan munosa- itida namoyon bo'ladi.
Shaxsning shakllanishi kishilik jamiyati tomonidan yaratil- m ijtimoiy-tarixiy tajribani o'zlashtirish, taiim-tarbiya berish ■qali amalga oshiriladi. Bu har xil faoliyatlarda yuzaga kela- . Bolalar egallashlari lozim boigan mazmunni tanlash, uning ;allab olishiga rahbarlik qilish kattalar tomonidan ta'lim-tar-
ra jarayonida amalga oshiriladi. Tarbiya va ta’limning maz- mi, vositalari, metodlari, bolaning rivojlanish jarayoni ular- ig yoshi bilan izohlanadi. Jumladan, kichik yoshdagi bolalar an ish olib borilganda ularning mustaqil hayotga butunlay slashmaganligi hisobga olinadi.
Keyingi yosh guruhlarda maktabgacha yoshdagi bolaning staqilligi, moslashishi ancha oshib boradi. Shunga muvofiq zda ta'lim-tarbiyaviy ishlarning vazifalari, mazmuni, vosi- ari o'zgaradi. Bolalarning maktabgacha yoshning oxiriga ~ib erishgan rivojlanish darajasi ular bilan olib boriladigan im-tarbiya ishini murakkablashtirish imkonini beradi. Ijtimoiy-tarixiy tajribani o'zlashtirish faol ish jarayonida z beradi. Faollik bolaga xos xususiyatdir. Tarbiya jarayonida- :aollik asosida faoliyatning har xil turlari shakllanadi.
Ta’lim-tarbiya orqali amalga oshiriladigan faoliyatlarni ktabgacha yoshdagi bolalar birdaniga o'zlashtirib olmay- ar, ularni bolalar tarbiyachi rahbarligida sekin-asta egallab 'adilar.
Bolalar hayotining birinchi yilidanoq faoliyatning eng oddiy lari undagi shaxsiy qobiliyatlar, xususiyatlar, tevarak-atrof- ma'lum bir munosabatning shakllanishiga asos bo'lib xiz- t qiladi. Masalan, kattalarning bolalar bilan bo'ladigan his, hissiy-predmetli munosabatlaridanoq bolada dastlabki ijti-
moiy talabni vujudga keltiradi, dastlabki harakat va tasavvur- lar, taassurotlar shakllana boshlaydi.
Harakat usullarini egallab borish orqali bolada faollik rivoj- lanadi. Ammo faollikning qay darajada rivojlanib borishi irsi- yatga hamda taqlidchanlik qobiliyatiga bog'liq. Bola hayoti- ning dastlabki yillarida kattalar bilan bo'ladigan munosabati va narsa-buyumlar bilan bajargan harakati asosiy faoliyat tu- ri hisoblanadi. Bola bilan muomala qilish orqali kattalar ularni asta-sekin buyumlar olamiga olib kiradilar.
Mana shu yoi bilan bola buyumlar bilan bo'ladigan faoliyat- ning o'ziga xos tomonlarini egallab boradi.
2,5 yoshdan keyin buyumlar bilan bo'ladigan faoliyatda bolalar ancha yuqori ko'rsatkichlarga erishadilar va ularning o'yin hamda tasviriy faoliyatga o'tishlari uchun asos yaratiladi. Kattalar tomonidan tashkil etilgan muomala munosabatlari- da, faoliyatlarda o‘z-o‘zini anglab olishning dastlabki shakllari shakllanadi.
Mashg'ulotlardagi o'quv faoliyati orqali bolalar tevarak- atrofidagi tabiat to'g'risida, ijtimoiy hayot, kishilar to'g'risidagi bilimlarni o'zlashtirib oladilar. Shuningdek, ularning aqliy va amaliy bilimlari kengayib boradi.
Agar taiim jarayonida 3-4 yoshli bolalar diqqati tabiat, kishilar to'g'risidagi konkret faktlarga qaratilsa, 5-6 yoshli bolalarga ta’lim berishda asosiy e’tibor muhim bogiiqliklar va munosabatlarga, ulardagi oddiy tushunchalarni shakllan- tirishga qaratiladi. Bular orqali bolalarda tushunarli tafakkur rivojlantiriladi.
Kichik maktab yoshidagi bolalar uchun o'qish asosiy faoliyat bo'lib qoladi va bu faoliyatni bolalar ijtimoiy ahamiyatli faoliyat deb anglay boshlaydilar. Bola o'zini maktab o'quvchisi deb tushuna boshlaydi.
Demak, bolani tarbiyalashda, uning rivojlanishida faoliyat yetakchi rol o'ynaydi. Shuning uchun ta'lim-tarbiya muassasalarida va oilada bolaning hayotini u turli-tuman faoliyatlar bilan shug'ullana oladigan qilib tashkil etish kerak. Bunga albat-
ta, bolalar faoliyatining mazmunini boyitib borish, yangi bilim malakalarni singdirish mustaqilligini rivojlantirish bilan eri- shiladi.
Odam shaxsini shakllantirish bu tevarak-atrofdagi dunyo- ga, tabiatga, mehnatga, boshqa odamlarga va o'ziga munosa- bat sistemasini izchil o'zgartirish va murakkablashtirishdir. Bu uning butun hayoti davomida ro'y beradi. Bunda bolalik va o'smirlikyoshi, ayniqsa, muhimdir.
Odamning shaxs sifatida rivojlanishi uning jismoniy va ma'naviy kuchlari birligida har tomonlama va yaxlit amalga oshiriladi. Dunyoqarash, e’tiqod, ma’naviy sifatlar, his-tuyg'ular (burch, vijdon, mas’uliyat, muhabbat] madaniyati aniq tarixiy ijtimoiy sharoitda yaratiladi va shaxsning shakllanishiga ta’sir, etadi.
Shaxs faoliyati muomalada shakllanadi hamda rivojlanadi. Agar odam ijtimoiy faoliyatning turli xillarida: o'quv, ishlab chiqarish faoliyati va hokazolarda ishtirok etsa, bu faoliyat shaxsni rivojlantiradi, lekin faoliyat odamni u yoki bu ijtimoiy munosabatlardan chegaralab qo'ysa, u shaxsning rivojlanishi- ga to'sqinlik qiladi, yoki uning rivojlanishini buzadi. Shaxsning yetakchi xususiyatlari shaxsga, uning ichki dunyosiga tashqi ta’sir natijasida rivojlanadi. Shaxsning ma’naviy hayot mazmuni - bu shaxsning o'z ichki ishining yakuni bo'lib, bu jarayonda tashqi ta’sirlar qayta ishlanadi va o'zlashtiriladi.
Odamning rivojlanishi - bu miqdor va sifat o'zgarishi, eski- ning yo'q bo'lishi va yangining vujudga kelishi jarayoni bo'lib, uning manbayi va harakatlantiruvchi kuchlari shaxsning ham tabiiy, ham ijtimoiy tomonlarining ziddiyatli o'zaro aloqasida yashiringandir.
Odamning tabiiy tomoni uning butun umri davomida rivojlanadi va o'zgaradi. Bu rivojlanish va o'zgarishlar yosh xu- susiyatiga ega bo'ladi. Shaxsning ijtimoiy rivojlanish manbayi shaxs bilan jamiyatning ziddiyatli o'zaro aloqasida yashiringandir.
Maktabgacha pedagogika fani bu ziddiyatli o'zaro aloqani ochib tashlaydi va ulardan shaxsni shakllantirish uchun foydalanadi. Jumladan, bolaning odamlar hayotida ishtirok etish ehtiyoji bilan u intilishni amalga oshirish imkoniyatlari o'rtasidagi ziddiyat faoliyat sifatida o'yinning vujudga kelishi va rivojlanishiga hamda bolalardagi o'yin faoliyatida ijtimoiy xulq-atvor shakllari, ijtimoiy munosabatlar va hokazolarning shakllanishiga olib keladi.
|
| |
