• Xalqaro birliklar tizimi (SI) ning hosilaviy birliklari
  •  Kattalik birliklarini va o‘lchamlarni belgilash va yozish qoidalari




    Download 3,05 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet40/189
    Sana20.05.2024
    Hajmi3,05 Mb.
    #246757
    1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   189
    Bog'liq
    Eshonqulova

    4 Kattalik birliklarini va o‘lchamlarni belgilash va yozish qoidalari 
    1. 
    Kattaliklarning birliklarini belgilash va yozish borasida standartlar asosida 
    meyorlangan tartib va qoidalar mavjud. Bu qoidalar va tartiblar GOST 8.417- 
    81da atroflicha yoritilgan.
    Izohlar: 
    1.
    Kelvin temperaturasidan (belgisi T) tashqari t=T-To ifoda bilan 
    aniqlanuvchi Selsiy temperaturasi (belgisi t) qo‘llaniladi, bu yerda ta’rifi 
    bo‘yicha T=273,15 K. Kelvin temperaturasi kelvinlar bilan Selsiy temperaturasi - 
    Selsiy graduslari bilan ifodalanadi(xalqaro va o‘zbekcha belgisi °S). O‘lchovi 
    bo‘yicha Selsiy gradusi kelvinga teng. Selsiy gradusi bu «kelvin» nomi o‘rniga 
    ishlatiladigan maxsus nom. 
    2.
    Kelvin temperaturalarining ayirmasi yoki oralig‘i kelvinlar bilan 
    ifodalanadi. Selsiy temperaturalarining 
    ayirmasi yoki oralig‘i kelvinlar bilan ham, Selsiy graduslari bilan ham 
    ifodalashga ruxsat etiladi. 
    3.
    Xalqaro amaliy temperatura belgisini 1990 yilgi xalqaro temperatura 
    shkalasida ifodalash uchun, agar uni termodinamik temperaturadan farqlash 
    lozim bo‘lsa, unda termodinamik temperatura belgisiga «90» indeksi qo‘shib 
    yoziladi (masalan, 
    T
    90
    yoki 
    t
    90

    Xalqaro birliklar tizimi (SI) ning hosilaviy birliklari 
    SI ning hosilaviy birliklari SI ning kogerent hosilaviy birliklarini hosil 
    qilish qoidalariga muvofiq keltirib chiqariladi. SI ning asosiy birliklaridan 
    foydalanib keltirib chiqarilgan SI ning hosilaviy birliklarining namunalari 2- 
    jadvalda keltirilgan. 
    2-jadval – Nomlari va belgilari asosiy birliklar nomlaridan va belgilaridan 
    tashkil topgan SI ning hosilaviy birliklar namunalari. 
    Kattalik 
    Birlik 
    Nomi 
    O‘lchamligi 
    Nomi 
    Belgisi 
    Maydon 
    L

    metrning kvadrati 
    m

    hajm, sig‘diruvchanlik 
    L

    metrning kubi 


    Tezlik 
    LT
    -1 
    sekundiga metr 
    m/s 
    Tezlanish 
    LT
    -2 
    metr taqsim sekundning 
    kvadrati 
    m/s
    2
    Zichlik 
    L
    -3

    kilogramm taqsim metrning 
    kubi 
    kg/m
    3
    To‘lqin son 
    L
    -1 
    metrning darajasi minus bir 
    m
    -1 
    Solishtirma xajm 
    L
    3
    M
    -1 
    metrning kubi taqsim 
    kilogramm 
    m
    3
    /kg 
    Elektr tokining zichligi 
    L
    -2

    amper taqsim metrning 
    kvadrati 
    A/m
    2
    Magnit maydonning 
    L
    -1

    amper taqsimmetr 
    A/m 


    46 
    kuchlanganligi 
    Komponentning molyar 
    konsentratsiyasi 
    L
    -3

    mol taqsimmetrning kubi 
    mol/m
    3
    Ravshanlik 
    L
    -2

    kandela taqsimmetrning 
    kvadrati 
    cd/m
    2
    SI ning maxsus nomiga va belgilanishiga ega bo‘lgan hosilaviy birliklari 3- 
    jadvalda ko‘rsatilgan. 
    SIning elektr va magnit kattaliklarining birliklarini elektromagnit 
    maydonitenglamalariniratsionallashtirilganshakligamuvofiq 
    hosil 
    qilish 
    lozim.Butenglamalargavakuumningmagnitdoimiyligiμ
    0
    kiradi. Unianiq qiymati 


    10
    -7
    H/m yoki12,566 370 614...-10
    -7
    H/m (aniq). 
    O‘lchovlar vatarozilar XVII Boshkonfernsiyasining- O‘TBK (1983 y.) 
    qarorlariga muvofiq uzunlik birligi - metrni yangi ta’rifi bo‘yicha, tekis 
    elektromagnit to‘lqinlarining vakuumda tarqalish tezligini qiymati s
    0

    299792458 m/s (aniq) ga teng deb qabul qilingan. 
    Bu tenglamaga shuningdek qiymati 8,854187817 10
    -12
    F/m teng deb qabul 
    qilingan vakuumning elektrik doimiyligi ε
    0
    kiradi. 
    Elektr birliklari o‘lchamlarining anikligini Djozefson effekti va Xoll kvant 
    effekti asosida oshirish maqsadida O‘lchovlar va tarozilar xalqaro komiteti 
    (O‘TXK) tomonidan 1990 yil 1 yanvaridan boshlab Djozefson konstantasining 
    shartli qiymati K
    j-90
    = 4,83579

    10
    14
    Hz/V (aniq) [O‘TXK 1 - tavsiyasi, 1988 y] va 
    Klitsing konstantasini shartli qiymati R
    k-90
    = 25812,807 Ω (aniq) [O‘TXK, 2- 
    tavsiyasi, 1988 y] deb kiritildi. 
    Izoh - O‘TXK ning 1 va 2 tavsiyalari elektr yurituvchi kuch birligi volt va 
    elektr qarshilik birligi – Om ta’rifi Xalqaro birliklar tizimida qayta ko‘rib 
    chiqilgan degan ma’noni bildirmaydi. 

    Download 3,05 Mb.
    1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   189




    Download 3,05 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



     Kattalik birliklarini va o‘lchamlarni belgilash va yozish qoidalari

    Download 3,05 Mb.
    Pdf ko'rish