Qaba yemlərin tədarükünün mexanikləşdirilməsi və onun hesabatı
Hal-hazırda çox təsərrüfatlarda qaba yemlərin tədarükü otun çalınması, quru-dulması, topalanması, daşınması və tayaya vurulması texnologiyası ilə yerinə yetirilir. Bu texnologiya çoxdan özünü doğrultmur. Belə ki, burada yemin keyfiyyətli hissəsi zülalaın 1-2,5 dəfə, 10 dəfədən çox vitaminin itkisi olur. Ot qurudulub yığıldıqdan sonra o 19%-ə qədər yarpağını tökür. Ümumiyyətlə ot sahədən tayaya vurulana kimi, o öz yem vahidinin yararsını itirir. Bu çatışmazlıqları aradan qaldırmaq məqsədi ilə otun preslənməsi, briket, vitaminli ot unu halında, tayalarda süni qurudulması, qranul hazırlanması, senaj və silos halında tədarük olunması texnologiyalarından istifadə olunur.
Şəkil 2.9. Presbağlayanın press-ləyici kamerasının hesabat sxemi
Yemlərin preslənməsi və briket halında hazırlanması onun tərkibindəki əsas maddələrin saxlanmasına, daşınması zamanı itkilərin qarşısı-nı almağa və uzun müddət ondan istifadə etməyə şərait yaradır. Yemlərin briketləşdirilməsi, press-lənmə ilə eyni xüsusiyyətə malikdir. Yalnız fərq burada yemin sıxlığının preslənməyə nəzərən çox olmasıdır.
Yemin preslənməsinə sərf olunan qüvvə
Psıx=1,92·10-52,18K (2.21)
ifadəsi ilə təyin olunur. Yan qüvvə
qyan=3,3·10-5(0,82-12)K (2.22)
olar. Burada: Psıx sıxmaya sərf olunan qüvvə; qyan yemin sıxılmasına sərf olunan yan qüvvə; yemin sıxlığı; =[1-0,02(W-15,3)] yemin nəmliyini nəzərə alan
əmsal;  = sıxılmanın sürətdən asılılığını nəzərə alan əmsaldır (K=0,67 küləş üçün, K=0,58 ot üçün).
Briket hazırlanma prosesinin hesabatı aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır (şəkil 2.10).
Şəkil.2.10. Briketləşdirici maşının sxemi:
1-yiğıci, 2-çəkicli xırdalayıcı qurqunun yeri, 3-qızdırıcı qurğu, 4- plunjer, 5-şnek, 6-briket soyüdulması üçün ventilyator, 7-presləyiçi kamera, 8-bıçaqlar, 9-əksetdırici lövhə, 10-nəqletdirici arabanın bunkeri.
Təzyiqdən asılı olaraq artım
 =f(P) (2.23)
Yemin sıxlığından asılı olaraq müxtəlif kəmiyyətlərin dəyişməsi müəy-yənləşdirilir. Funksiyanın qiyməti düz xətt qanunu ilə dəyişilir və hər hansı baş-lanğıc qiymətə malik olur.
f(P)=aP+b (2.24)
Onda,
=aP+b (2.25)
olar. a və b - sabit əmsalların qiymətini təcrübəvi yolla hesablayıb, eyni zamanda differensial tənliyi inteqrallasaq
P= (2.26)
ifadəsini alaraq. Yemin əvvəlki sıxlığı 0 briket hazırlanan kameranın ölçülərinə görə (şəkil 2.11)
= (2.27)
olar. Burada Q kameranın daxilində olan yemin kütləsi; L kameranın uzunluğu; F kameranın en kəsik sahəsidir.
Şəkil 2.11. Briketləşmənin bağlı kamerasının sxemi.
Preslənmədən sonra yemin sıxlığı
 (2.28)
burada S porşenin getdiyi yoldur. Onda sıxma qüvvəsi
 (2.29)
Yemin briketləşdirilməsinə sərf olunan güc.
N= kVt (2.30)
Burada: A xüsusi işdir; Q1 - presləyicinin məhsuldarlığıdır.
Briketin əsas göstəricisi onun möhkəmliyidir. Bu möhkəmlik əmsalı ilə xarakterizə edilir.
= (2.31)
Möhkəmlik əmsalı briketin 2 m məsafədən beton döşəməyə düşdükdən sonra olan G kütləsinin, onun əvvəlki G0 kütləsinə olan nisbətinə deyilir. Briketin normal sıxlığı 0,14…0,45 q/sm3 qəbul olunur.
Yemin keyfiyyətli tədarükü və ya vitaminli ot unu hazırlanmalıdır. Süni üsulla tayada qurudulma texnologiyası aşağıdakı kimidir. Sahələrdən ot yığılaraq tayaya vurulur, onun alt hissəsindən boşluq yaradılır. Hava sorulub, kolorifer vasitəsi ilə qızdırılıb məcburi havalandırma vasitəsi ilə tayanın daxilinə verilir. Beləliklə, otu lazımi nəmliyə qədər qurudurlar. Vitaminli ot ununu isə sahədə yaşıl yemi 30 mm uzunluğa qədər xırdalayıb, ot unu hazırlayan maşınlarda 15%-ə qədər nəmlikdə qurudulub üyütdükdən sonra kisələrə doldurulur. Bu məqsəd üçün ABM-1,5, ABM-0,65 maşınlardan istifadə olur. Xırdalanmış yaşıl yem quruducu fırlanan kameraya verilir. Bu zaman qaz və ya maye yanacaq təzyiqlə yanma kamerasında yandırılıb onun alovu barabana verilir. Yemin nəmliyindən asılı olaraq kamerada istilik 500…10000 arasında olur. İsti hava böyük siklonun yuxarı hissəsində qondarılan ventilyatorun köməyi ilə sorularaq yemi də özü ilə sorub siklona verir. Kamerada yem hərəkət etdikcə, o isti havanın köməyi ilə quruyur. Siklona verilən yem soyudulub çəkicli doğrayıcıda doğranılır və ikinci siklona oradan bölüşdürücü şnekin köməyi ilə kisələrə dolur. Bu halda yemin tədarükündə yalnız 10…15% itkiyə yol verilə bilər. Yemin xaric olunan nəmliyi aşağıdakı ifadə ilə təyin olunur.
Wk= (2.32)
Burada: Wn-yemin başlanğıc nəmliyi; 2t üstlü kəmiyyətdir (temperaturdan asılıdır); tayada olan ümumi nəmliyin kütləsi –
G =  ; (2.33)
G tayada olan kütləsidir.
V= =G (2.34)
Burada: G havanın kütləsi, havanın sıxlığı, d1, d2 soyuq və isti havanın nəmliyidir.
Onda qurudulmuş otun kütləsi
Got= (2.35)
Lazım olan qızdırıcı boruların sayı
n= (2.36)
Burada: V=64 m/c havanın sürəti; t yemin qurudulma müddəti; d borunun diametridir.
Borunun üzərində olan deşiklərin sayı
n0= (2.37)
burada: d = 10 mm borunun üzərində olan deşiyin diametri; V0= 1 m/s deşikdən çıxan havanın sürətidir.
Quruducunun istilik balansı
q=C(t2-t1)+ C(t2-t1)+ql (2.38)
burada: G sorulan havanın istilik tutumu əmsalıdır; t1 və t2, uyğun olaraq soyuq və isti havanın temperaturu; C qurudulan otun xüsusi istilik tutumu əmsalı; T1 və T2 yemin başlanğıc və son temperaturlar; q istilik sərfiyyatıdır.
Havalandırıcının saatlıq məhsuldarlığı:
Qsaat= Gg (2.39)
Burada b = 20…900 -yə qədər qızdırdıqda xaric olan suyun kütləsidir.
Tələb olan güc (havalandırıcının)
N=2,7 (2.40)
yemin havaya müqavimətini nəzərə alan təzyiq itkisidir, h= 60...80 mm. s.s.
|
