ТЕХНОЛОГИК ЖАРАЁН
ТАВСИФИ
7
TEXNOLOGIK JARAYON TAVSIFI
Nordon gazlardan tozalash qurimasi (500-zona)
Gazni vodorod sulfiddan tozalash siklik absorbsiya usulida olib borilib,
bunda metildietanolaminning 30-40%li suvli eritmalari vodorod sulfidni yutuvchi
sifatida ishlatiladi.
MDEAning
shu
maqsadda
keng
ishlatiladigan
alkanolaminlar,
monoetinolamin va deetinolaminga nisbatan afzalliklari quyidagilardan iborat:
– vodorod sulfidni
aralashmasidan ajratishda yuqori selektivlikka
(tanlab ajratishga) ega.
– sistemada aylanib yuruvchi eritma kichik hajmda bo‘ladi.
– eritma regeneratsiyasi uchun suv bug‘ining solishtirma sarfi kam.
– uglerodli po‘latga eritma kam ta’sir etadi, ya’ni zanglash xususiyati kam.
– uncha yuqori bo‘lmagan ko‘piklanishga moyillik.
Siklik jarayon mohiyati shundan iboratki, bunda gaz MDEA eritmasi bilan
yuboriladi, so‘ngra eritma regeneratsiya qilinadi va yana u yuvish bosqichiga
(absorbsiyaga) qaytariladi.
MDEAga vodorod sulfidning va karbonat angidridning absorbsiyasi
quyidagi kimyoviy reaksiyalar bilan uzatiladi.
(1)
(2)
2-tenglama karbonat angidridning MDEA bilan o‘zaro ta’sirining umumiy
reaksiyasi bo‘lib, u bikarbonat hosil bo‘lishi bosqichidan:
va neytrallash bosqichidan iborat:
8
1-reaksiya amaliy jihatdan bir zumda yuz beradi.
-
ning hosil bo‘lishi juda sekin yuz beradigan reaksiya bo‘lib, u 2-
reaksiya bo‘yicha
ning MDEA bilan bog‘lanish tezligi yig‘indisini nazorat
qiladi.
Ma’lumki, gaz aralashma komponentlarining suyuqliklarga absorbsiya
tezligi shu komponentlarning ikki faza – gaz va suyuqlik aralashmasi tezligi bilan
aniqlanadi.
Bunda, agar
va
ning gaz fazasidagi almashinish tezligi o‘zaro
yaqin bo‘lsa, ularning suyuqlikdagi almashinish tezligi ko‘proq 1- va 2-kimyoviy
reaksiyalarda boradigan absorbsiya tezligi bilan aniqlanadi. Shu sababli 1- va 2-
reaksiyalar tezligi juda katta bo‘lishiga qaramasdan
va
ning MDEA
eritma bilan umumiy absorbsiya tezligi unchalik darajada bo‘lmasa ham,
ning tezroq yutilishi bilan farqlanadi.
Shu tariqa, ushbu holatda gaz tarkibida
qatnashgan gazdan
ni
tanlab ajratishga erishish mumkin. Bunda absorber shunday o‘lchamlarga ega
bo‘lishi lozimki, ya’ni gazning unda bo‘lish vaqtini ta’minlay olishi, amaliy
jihatdan umumiy vodorod sulfidning yutishni ta’minlay olishi, karbonat
angidridning katta miqdordagisini ajratib olishga mo‘ljallanmagan bo‘lishi kerak.
Tanlab yutuvchi sifatida MDEA bug‘ining afzalligi ayniqsa,
:
nisbati
1 bo‘lgan kam oltingugurtli gazlarni tozalashda kuzatiladi.
Uglevodorod gazlarini quritish, gaz quvurlari magistrali bo‘ylab
tashiladigan tabiiy gazni tayyorlash jarayonidagi asosiy bo‘g‘imlardan
hisoblanadi.
Quritish darajasi gaz sifatiga qo‘yiladigan talablar va gazni keyingi qayta
ishlash texnologik jarayonlari bilan aniqlanadi.
Xom-ashyo 400-zonadan keladigan etan fraksiyasi bo‘lib V-1403 vertikal
separatoridan kelayotgan etan gazini sovutish kamerasining E-1306 dan o‘tib
9
o‘rnatilgan mahsus nazoratchi klapani PV-15105 orqali harorati 22 dan yuqori
bo‘lmagan 2386 kPa bosim ostida ga C-1501 absorbsion kolonnaning pastki sloy
qismidan beriladi.
C-1501 Absorber silindrik vertikal joylashgan kolonna apparat turi bo‘lib
ichki qismi kombinatsiyalangan moslamalar o‘rnatilgan qurilmadir. Absorberda
to‘rt qavatli nasadka o‘rnatilgan. Kolonnaning o‘rta qismi absorbsiya jarayonini
olib borish uchun muljallangan, yuqori qismi esa etan gazini yuvish uchun
muljallangan. Kolonnaning o‘rta qismida uch qavat taqsimlovchi tarelka va uch
qavatli RASCHIG SUPER –RING#2 marakali nasadkalar o‘rnatilgan va 304
zanglamaydigan po‘latdan yasalgan bo‘lib, har bir qatlam 7,3 m
3
ni tashkil etadi.
Kolonnaning pastki qismi ham to‘rt qavat; RASCHIG SUPER –RING#3
markali 304 zanglamaydigan po‘lat metalli nasdkalar o‘rnatilgan, hajmi esa 1,2
m
3
tashkil qiladi. Apparatning yuqori qismida to‘rta suv bilan yuvish likobchalari
o‘rnatilgan bo‘lib ulardan uchta’si qalpoqchali bitta’si pastki tomchi ushlab
qoluvchi berk likobchadir. Apparatning yuqori qismida, gazning kolonnadan
chiqish joyida tomchi ushlab qolish moslamasi (demister) o‘rnatilgan. Nordon
gazli C-1501 absorberiga etan gazi uch qavat nasadka orqali absorberning quyi
qismidan yuqoriga, yuqoridan esa pastga tashuvchi 45% li MDEA eritmasi bilan
o‘zaro ta’sir etib birga harakatlanadi. Bu qurilmaning ishlashi prinsipi Djoul
Tomson drossel effekti natijasida bosimlar farqiga asoslangan.
Drossellash - gazni ventil, drossel teshiklari orqali o‘tishida bosimdan
pasayishi (adiabatik jarayon Y=const). Real gazlarda drossellashda molekulalar
ichki o‘zaro ta’sir kuchlariga qarshi ish bajarishi va hajmiy energiya o‘zgarishi
hisobiga gazdan ichki energiyasi va temperaturasi o‘zgaradi (pasayadi). Natijada
bir qism uglevodorodlar va suv bug‘lari kondensatsiyalanadi.
Absorbsion quritish jarayoni temperaturaga bog‘liq. 15-150
0
C bo‘lishi
kerak. SHuning uchun pech va havoli sovutkich o‘rnatiladi. Absorbent 70-85%
glikol eritmasi.
1. Absorber xarajatlari adsorberga nisbatan 3-4 marta kam.
2. Jarayon uzluksiz.
10
3. Absorber sarfi kam.
4. Absorbent xizmat muddati va narxi adsorbentga nisbatan arzon.
5. Qurilma kompakt, engil va ko‘chma.
Etan gazi taqsimlovchi va yuvuvchi suv bilan 43
harorat 76196 kg/soat
metildietanolaminning suvli eritmasi bilan birga qurilmaga kiradi (MDEA).
SHunday qilib Mineralsizlantirilgan suv, nordon gaz absorber C-1501 eng yuqori
qismidan beriladi va u pastga qarab tomchilab tushadi, jarayon yopiq aylanma
tizimida olib boriladi. Ishdan maqsad etan gazini MDEA bilan yuvib tozalashdir.
Sirkulyasiya jararayonida suv bilan yuvib turish uchun P-1503A/B nasos
taminlab turadi.
markazdan qochma kuch ta’sirida, galma-gal ishlaydigan
nasos. Mineralsizlantirilgan suv C-1501 NORDON GAZLI absorberiga FIC-
15151 to‘g‘irlagich orqali kiradi. Absorberdan chiqayotgan paytda esa
mahsus klapan FV-15151 o‘rnatigan. C-1501 nordon gazli absorberining
to‘rtinchi tarelkasida mahsus mineralsizlantirilgan suvni me’yorini
o‘lchchovchi
LV-1507
klapininin
orqali
o‘tuvchi
LIC-15107
TO‘G‘IRLAGICH moslama o‘rnatilgan. Bu moslama sirkulyasiyalovchi P-
1503 nasosdan keyin o‘rnatilgan bo‘ladi, bundan o‘tib to‘yingan eritmadan
yutilgan nordon komponentlar desorberning S shaklidagi tarelkasida
eritmaning bug‘latgich olgan suv bug‘i kondensatsiyasi issiqligi hisobiga
ajralib chiqadi. Eritma bu joyda 125
0
C haroratgacha isiydi. MDEAning
regeneratsiyalangan eritmasi setkasiz tarelka ostida desorberning quyi
qismiga oqib tushadi. Desorbsiya reaksiyasi issiqlikning yutilishi bilan
boradi, bu jarayonning endotermikligini bildiradi.
Desorbsiya jarayoni kolonna ko‘rinishidagi apparatda – desorberda amalga
oshiriladi. Desorbsiya reaksiyasi bosimning pasayishi va temperaturaning
ko‘tarilishi hisobiga boradi.
Aminni bug‘lash kolonnasi o‘zgaruvchan kesimdagi kolonna turidagi
vertikal silindrik apparat bo‘lib, MDEA ning to‘yingan eritmasidan nordon
(kislotali) gazlarni desorbsiyalash (ajratib olish) uchun mo‘ljallangan.
11
Apparat FLEXIMAX400 markali nasadkaning uch qatlami, ikki ajratish
likopchasi, suyuq fazani quyib olish moslamasi bilan jihozlangan.
C-1502 aminni bug‘lash kolonnasida MDEA ning to‘yingan eritmasi
kolonnaning kub qismiga oqib tushuvchi suyuq fazaga va apparatning yuqori
qismiga chiqariladigan gaz fazasiga ajraladi.
Nordon (kislotali) gazlarni desorbsiyalash (ajratib olish), MDEA
eritmasining temperaturasini ko‘tarish hisobiga, uzluksiz amalga oshiriladi.
Kolonna yuvish qismidagi bosim farqini PDI-15102 Indikatori yordamida
o‘lanadi.Bosimlar farqi uchun signalizatsiya o‘rnatilgan.
sirkulyasiyalovchi
nasosdan
42
2349
truboprovodalardan yuvuvchi suv nazorat uchun SC-15021 moslamasida olinib
laboratoriya bo‘limiga yuboriladi. Sistemadagi V-1505 Yomkostlar hamda P-
1508 nasoslardan o‘tayotgan mineralsizlantirilgan yuvuvchi suv to‘ldirib turiladi
va nazoratda bo‘ladi.
V-1505 bug‘ bilan qizdirilib turiladigan vertikal joylashgan silindrsimon
yomkost turi. Ushbu korpus apparatini qizdirib turish uchun umumiy zavod
tarmog‘idan past bosimli bug‘ berib turiladi. Bu yomkostga mineralsizlantirilgan
suv (OZX) tarmog‘ida joylashgan LIC-15151 yomkostidan darajasi o‘lchangan
holda LV-15151 To‘g‘irlagich klapini orqali beriladi. Ushbu yomkostdagi meyor
esa LG-15152 urovnomer yordamida o‘lchanadi. Bosim ko‘rsatkichi esa
monometr PG-15156 yordamida o‘lchanadi. Berilayotgan suv bug‘i tarkibini
tekshirish uchun SC-15022 PRIBORIDA olinib laboratoriyada analiz qilinadi.
Gaz yostiqchasi sifatida azot ishlatiladi. Yomkost ichidagi bosimni ushlab
o‘rnatilgan. Bu mahsus klapinni himoya qilish uchun klapindan oldin mexanik
filtr STR-15023 o‘rnatilgan. Berilayotgan azot bosimini PG-15155 MONOMETR
yordamida o‘lchanadi. Yomkostdagi suv mahsus yo‘lakchali drinajga bushatiladi.
Bu jarayon P-1503A/B dan keyin P-1508A/B yordamida amalga oshiriladi.
mujassamlashtirilgan hajmli galma-gal ishlaydigan nasos.
Yomkostga kiradigan yuvuvchi suv so‘ruvchi kollektor nasos orqali kiradi.
So‘rilish yo‘lagida himoya uchun mahsus mexanik filtr STR-15022A/B
12
o‘rnatilgan. Ushbu nasos 3105 kPa bosimda ishlaydi. Bu jarayon doimiy holatda
C-1501 Absorberga 40
da 2411 kPa bilan birgalikda harakatda uzatib turadi.
C-1501 absorberida nordon komponentlar tozalangan harorati 42
dan yuqori
bo‘lmagan chiqayotgan etan gazi tomchi tutgich orqali MDEA tarkibida qolgan
komponentlarni ajratish uchun 42
da 2349 kPa da V-1502 vertikal separatorga
jo‘natiladi.
C-1501 da tozalanib chiqayotgan etan gazi harorati va bosimi mahsus
indikatorlar TI-15101 va PI-15101 ko‘rsatkichi yordamida kuzatilib turiladi.
Absorberdan tozalanib chiqqan etan gazi truboprovodlardan chiqishida mahsus
nazoratchi klapinlar o‘rnatilgan.xuddi shu joyning o‘zida himoya klapinlari ham
mavjud. Bu joydagi mavjud bosim 3040 kPa bo‘ladi.
C-1501 absorberidan tozalanib chiqqan etan gazi rostlagich klapinidan keyin
chiqish qismida AI-15201 analizator o‘rnatilgan. Bu analizatorning vazifasi gaz
tarkibidagi dioksid uglerod qoldig‘ini tekshirishdir. Tozalangan etan gazi
tarkibidagi
uglerod
dioksidi
maksimal
konsentratsiyasi
korsatkichi
signalizatsiyada kurib chiqiladi.
Separator V-1502 tomchi tutgich o‘rnatilgan vertikal joylashgan
silindrsimon yomkost tipli apparat. Separatorning pastki qismini umumiy zavod
tarmog‘idagi past bosimli bug‘ yordamida qizdirish kuzda tutiladi.
Separatordagi bosimni tushib ketmasligi uchun PG-15202 monometr
mavjud. Bu erda zichliklarni turlichaligi hisobidan fazalar ajralishi ro‘y
beradi.Separatordagi kub suyuqligi LV-15203 klapini orqali LIC-15203
nazoratchi yordamida nazorat qilinib Desorber kolonnasiga beriladi. SHu joyni
o‘zida LG-15202 daraja kuzatuvchi o‘rnatilgan. Datchiklarga mahsus
signalizatsiyalar o‘rnatilgan bo‘lib ular uchta LT-15201A/B/T lardir. Bundan
tashqari mobodo datchiklarda me’yor ortib ketguday bo‘lsa mahsus I-1504
blokirovka moslamasi ham o‘rnatilgan.
Separatorning yuqori qismidan chiqayotgan etan gazining haroratini TI-15201
indikatori yordamida o‘lchanadi. Etan mahsulotini chiqishini FI-15201
KO‘RSATKICHI orqali kuztilib turiladi. Separatorning yuqorisidan chiqayotgan
13
etan mahsuloti bir-biriga yaqin bo‘lgan etilen sexiga qayta ishlash uchun
jo‘natiladi.
14
| 