|
Issiqlik ta’minotining suvli tizimlari
|
| bet | 4/5 | | Sana | 04.01.2024 | | Hajmi | 2,97 Mb. | | #130123 |
Bog'liq 1 kurs er mavzuIssiqlik ta’minotining suvli tizimlari
Markazlashtirilgan issiqlik ta’minoti tizimlari issiqlik tashuvchisiga qarab suvli va bugii turlarga boiinadi.
Suvli tizimlarning ikki turi qoilaniladi: yopiq va ochiq tizimlar. Yopiq tizimlarda issiqlik tarmogidagi suvdan faqat issiqlikni tashuvchi muhit sifatida foydalaniladi va u issiqlik tarmogidan chetga olinmaydi. 1892-yili akademik L.A. Melentyev va boshqalar tomonidan issiqlik ta^minotining bir quvurli tizimi ishlab chiqildi va amalda qoilash uchun taklif qilindi. Bu taklifning asosiy g'oyasi - isitish qurilmasidan keyin issiq suv ta’minotiga berilgan tarmoq suvining hammasi unda foydalaniladi. Bunday tizimlarlarda qaytish quvuriga hojat qolmaydi, shuning uchun issiqlik tarm ogini qurish uchun ketadigan boshlangich xarajatlar keskin kamayadi. Shunga qaramasdan, bu tizimlar kam ishlalatiladi, chunki ulardagi suvning sarñ mijozlar tomonidan iste’mol qilinayotgan suv miqdoriga teng boiishi kerak, bu shartni bajarish uchun esa har doim ham imkoniyat boiavermaydi. Ammo bir quvurli tizimlar issiqlik manbayidan katta masofalarda (5-10 km) joylashgan iste’molchilar guruhigacha issiqlikni yetkazish uchun foydalanilishi mumkin. Bu holda iste’molchilar guruhi joylashgan turnan chegarasida ikki va ko‘p quvurli issiqlik tarm ogi va tuman chegarasidagi issiqlik tarm ogi turlicha - gidravlik va issiqlik holatlarida ishlaydi. Tumanning issiqlik tarm ogi oddiy ikki quvurli ochiq tizim sifatida ishlab, iste’molchilarni qondirishi mumkin. Bir quvurli uzatish tarm ogi esa tuman issiqlik tarm ogini suv bilan uzluksiz ta’minlash vazifasini bajaradi. Ochiq tizimlarda issiqlik tarmogidagi suv qisman yoki to‘- laligicha iste’molchilar tomonidan ishlatiladi. Suvli issiqlik ta’minoti tizimlari quvurlarning soni bo‘yicha bir, ikki, uch, toi-t va ko‘p quvurli boiib, bu quvurlar ichida issiqlik tashuvchisi sifatida suv xizmat qiladi. Issiqlik tarmoqlaridagi quvurlar uzatish va qaytish quvurlariga boiinadi. Uzatish quvurlari yordamida issiq suv stansiyadan iste’ molchilarga yetkazib beriladi, qaytish quvurlari orqali esa sovugan suv yana stansiyaga qaytariladi. Texnologik issiqlik yuklamasi mavjud boigan sanoat turnanlarida uch quvurii tizimlar qoilanilishi mumkin; bunda ikkitasi uzatish quvuri va bittasi qaytish quvuri boiadi. Ayrim hollarda ko‘p quvurii tizimlar qoilaniladi. Ular eng ko‘p kapital mablagiii talab qiladigan va ishlatilishi eng murakkab boigan tizimlar hisoblanadi. Yopiq tizimlarda ideal holda G^= G^, ya’ni issiqlik manbayidan uzatiladigan va unga qaytib keladigan suvning sarfi bir xil boiadi. Amalda esa G>G^^ boiadi, chunki ko‘pincha suv issiqlik kameralaridan, armatura va nasoslardan oqib ketishi bilan suvning qaytish sarfi kamayadi. Yopiq tizimlarda quvurlar soni ikkita boiib, issiqlik tashuvchi orqali o‘z issiqligini isitish qurilmalariga berganidan so‘ng stansiyaga qaytarilishi lozim (5-rasm). Yopiq tizimlarda iste‘molchilarning issiqlik qurilmalariga berilayotgan suv tarmoq suvidan issiqlik almashtirgichi yordamida ajratilgan boiadi. Natijada iste’molchilarga yuqori sifatli issiq suv berilishi ta’minlanadi. Alohida isitgich o‘rnatilishi natijasida issiqlik ta’minoti tizimi murakkablashib ketadi. Isitgichlarda va issiqlik qurilmalarida tuz choiimalari o‘tirib qoladi. Issiq suv ta’minotining mahalliy qurilmalarida zanglash sodir boiadi. Ochiq tizimlarda G^ >G^. Tarmoq suvi mahalliy issiq suv ta’minoti tizimining suv tarqatish jo‘mraklari orqali tarqaladi. Ochiq tizimlarda issiqlik tarm ogida suv doimo ta’minlanib turiladi. Issiqlik ta’minotining ochiq tizimlari, asosan, ikki quvurii boiadi (5-rasm). Issiq suv iste’molchilarga stansiyadan uzatish quvuri I orqali beriladi. Suvni stansiyaga qaytarish uchun quvur II xizmat qiladi. Iste’molchilarning issiq suv ta’minoti bevosita issiqlik tarmogidan suv olib berish yoii bilan amalga oshiriladi.
Yuklama grafigini tekislash uchun issiq suv to‘piagichi (akkumulatori) o'rnatiladi, 5-o rasmda ko‘rsatiigan chizmadagi yashash joylarida ikki xil issiqlik yuklamasi, ya’ni isitish va ventilatsiya ta’minoti mavjud. Bu chizma asosida ulangan turli yuklamalar birbiriga nisbatan bogiiq boimagan holda sozlanishi mumkin. Isitish qurilmalarining issiqlik tarmogiga mustaqil ulanishi (g-chizmasi) issiq suv ta’minotiga berilayotgan suv sarfini yaxshilash imkonini yaratadi. Ochiq tizimlarning yopiq tizimlarga nisbatan afzalliklari: 1) elektr stansiyasida va sanoat korxonalarida ishlatilgan past haroratli suvdan issiq suv ta’minoti uchun foydaianish imkoni mavjudligi; 2) mahalliy issiq suv ta’minoti qurilmalarining sodda va arzonligi, ularda ish muddatining uzayishi. Kamchiliklari: 1) stansiyada suvning tayyorlanishi murakkabligi va qimmatligi; 2) iste’molchilarga berilayotgan suvning sifati sanitariya, tozalik va salomatlik talablariga javob bermasligi; 3) issiqlik ta’minoti tizimi ustidan oikaziladigan sanitariya nazoratining murakkabligi; 4) issiqlik tarmogining qaytish quvuridagi suv sarfining doimo o‘zgarib turishi va tarmoqning gidravlik holati barqaror boiishi natijasida ishlatishning murakkabligi; 5) issiqlik ta’minoti tizimining zichligini nazorat qilishning murakkabligi.
12 mavzu: Elektr stansiyalari uskunalarini ta’mirlash bo’yicha sozlash
Reja:
Bugii issiqlik ta’minoti tizimralari
Issiqlik ta’minotida bugii tizimlar bir quvurli va ko‘p quvurli, yuqori va kichik bosimli, kondensatning qaytishi va qaytmasligi bilan boiadi. Isitish asboblari bug‘ quvurlariga bogiiq va bogiiq boimagan chizmalar bilan ulanadi. Issiq suv tizimidagi uskunalar bogiiq boimagan chizma, ya’ni aralashuvchi isitgichlar yordamida ulanadi.
Kondensat qaytishi bilan bog‘liq bo‘lgan tizimlar (7-rasm) turar joy, jamoat binolari va ishlab chiqarish korxonalari uchun xizmat qiladi. Bug‘ bilan isitish tizimida bug‘ning sarfini sozlash jo‘mrak orqali sozlanadi. Ventilatsiya, issiq suv ta’minoti va texnologik apparatlar uchun bug‘ sarfi avtomatik rostlagich, haroratlar rostlagichi va sarf rostlagichi (HR va SR) yordamida sozlanadi.
Isitish tizimi va issiq suv ta’minoti tizimidan keyin kondensat ajratuvchi, kondensat yig‘uvchi va kondensat nasoslar binolarga kirish joyida qo‘yiladi. Ventilatsiya va texnologik agregatlarda kondensat ajratuvchilar har bir uskunalardan yoki bir guruh uskunalardan keyin o‘rnatiladi. Kondensat bir umumiy quvur bo‘yicha qaytadi va uning diametri uzatish quvurining diametriga nisbatan 3-5 marta kichik bo‘ladi.
Issiqlik stansiyasiga qaytayotgan kondensatning bosimi yetarli bo‘lsa, kondensat yig‘uvchilardan kondensatni nasoslar yordamida haydaladi. Bunday kondensat quvurlar bosimli deb ataladi. Kondensat qaytmaydigan chizmalar turar joy binolari va ishlab chiqarish korxonalaridagi isitish, ventilatsiya va issiq suv ta’minotida juda kam qo‘llaniladi. Issiqlik iste’molchilari bu tizimlarga bog‘liq bo‘lgan chizmalar yordamida ulanadi. Isitish asboblarida hosil bo‘lgan kondensatni kerakli haroratga sovitib, issiq suv ta’minoti uchun ishlatiladi (7-rasm, a, ¿-chizmalar). Issiq suvni yuvinish xonalari uchun tez tayyorlashda, bug‘ni sovuq suv bilan aralashtirgan holda akkumulatordan, oqimli isitgichlardan va ejektörlardan foydalaniladi (7-rasm, ¿/-chizma). Ulanish chizrnälari: a) isitish tizimining bog‘liq chizmasi bo'yicha; b) isitish tizimining bog'liq boimagan chizmasi bo‘yicha; d) issiq suv ta’minoti bo‘yicha; e) texnologik uskunalar uchun; 1 - bug‘ quvuri; 2 - kondensat quvuri; RK - rostlash jo'mragi; KD - kondensat ajratgich; KS - kondensat to'plagich; II - isitgich; A - akkumulator; R - kengayish idishi; TA - texnologik apparat.
7-rasm. Kondensat qaytadigan bir quvurli bug‘ tizimining chizmasi.
Bugli tizimlar ta’minotida quvurlar soni korxona ish harakteri, vazifasi va ishlab chiqarish quvvatiga bogiiq boiadi. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash, yog‘ochlarni quritish, korxonalarda va mavsumiy issiqlik yuklamalarining sezilarli darajada o‘zgarishi boigan joylarda ko‘p quvurii bug‘ quvurlarini ishlatish mumkin. Bunda bitta bug‘ quvuri o‘rtacha bug‘ sarfi uchun hisoblanadi, qolgan quvurlar zaxira quvurlar boiib, korxona uchun qo‘shimcha minimal bug‘ yuklamalarini yuborishda ishlatiladi.
Kondensatning qaytishi, issiqlik ta’minotining doimo mavjudligi tarmoqning iqtisodiyotiga katta ta’sir qiladi. Agar shu kondensatning qaytishi to‘xtab qolsa, issiqlik manbayidan kelayotgan issiqiikning ozayishiga sabab boiadi. Qaytayotgan kondensatda har xil mexanik aralashmalar boimasligi kerak. Kondensatlarning yigilishi va qaytishi ochiq va yopiq chizmalar bo‘yicha boiadi. Ochiq chizmalarda kondensatni iste’molchilardan kondensatni ajratuvchi uskunasidagi ortiqcha bosim hisobiga yigiladi, shu kondensat yigish punktiga keladi va atmosfera bilan bogiiq boigan bakda yigiladi. Y igish punktiga kondensat umumiy kondensat quvuri yoki har xil iste’molchidan alohida kelayotgan quvurlar orqali keladi (8-rasm).
8-rasm. Kondensat qaytmaydigan bir quvurli bug* tizim ining chizm asi.
Kondensatni yopiq chizmalarda yig‘ishda, iste’mokhilardan bakgaeha va ulardan issiqlik manbayigacha bo‘lgan hamma uchastkalarda ortiqcha bosim ta’sirida boiishi va bosim 0,005 MPa dan kam boimasligi kerak. Kondensat yig‘ish uskunasida kondensat ustida ortiqcha bosim hisobiga bug‘ yostigi hosil boiib, havoni soYib olishga to‘sqinlik qiladi. Kondensat ajratuvchidan keyin ortiqcha bosim bakga kondensatni yetkazib turish uchun yetarli boimasa, iste’molchilardan kondensatni nasoslar yordamida haydaladi.
13 mavzu: Elektr stansiyalari uskunalarini ta’mirlash bo’yicha sinash talablari
Reja:
Havo liniyalarining simlar va trosslar
Havo liniyalari ochiq (izolyatsiya qilinmagan) simlardan tayyorlanadi. Tuzilishi bo‘yicha simlar umumiy yuzali bir toladan iborat simga (2.2.1 a- rasm) va bir xil metalli yuzasiga qarab 7-19 va 37 o‘zaro buralgan tolalardan iborat ko‘p tolali simlarga boiinadi (2 2.1 - b rasm)
1 -rasm. HL simlarning tuzilishi.
Ikki xil metall yoki metall qotishma tolalaridan iborat ko'p tolali bimetall simlar (2.2.1 v-rasm), o‘rtasi teshik simlar (1.5.3 g-rasm) va spiral karkasli kengaytirilgan simlar ham tarqalgan.
Simlarni kesim yuzasiga Davlat standarti bo‘yicha o’lcham qo‘yiladi.
Simlar va troslarga quyidagi talablar qo‘yiladi: simlarning materiali juda yaxshi elektr o‘tkazuvchanligiga ega bo’lishi kerak; simlar va troslar yuqori mexanik mustahkamlikka ega bo’lishi kerak bu o'z navbatida tayanchlarning balandligini kamaytiradi yoki oraliq masofani uzaytiradi va qurilishiga iqtisodiy jihatdan ta’sir qiladi.
Simlar va troslarning materiali atmosferadan yog‘iladigan quyqalar. Sanoat korxonalarining atmosferani ifloslantirish va dengiz qirg‘og’idagi tuz cho'kmalari tufayli hosil bo'ladigan korroziyaga chidamli bo‘lishi kerak.
Simlar va troslar tejamkorlikka bo’lgan shartni qoniqtirishi kerak (bu maqsad uchun noyob bo’lmagan va ancha arzon metallardan tayyorlangan simlarni ishlatish kerak: alyuminiy, po’lat, maxsus qotishmalar).
Mis simlar yuqori elektr o'tkazuvchanligiga ega (y=53/3 in/Om mm2) solishtirma qarshiligi р=\Ш Om mm2/km. Mis simlami payvandlash va ulash osondir, atmosfera ta’siriga, havodagi har xil kimyoviy qo‘shilmalardan bo‘ladigan korroziyaga barqaror bo‘lib, keraklicha mexanik mustahkamlikka egadir (uzilishga bo‘lgan qarshilik a = 360-400 mPA). Ammo, mis kamyob metall bo‘lganligi uchun, hozirgi paytda HLlarida ishlatilmaydi. Kontaktli tarmoqlarda va maxsus ishlab chiqarish tarmoqarida ularni ishlatishga ruxsat etiladi.
Mis simlar nominal kesim yuzasini qo‘shib M harfi bilan belgilanadi. 35 mm2 nominal yuzali mis sim M-35 qilib belgilanadi.
Alyumin simlar mis simlarga nisbatan 1,6 marta kichik solishtirma o‘tkazuvchanlikka va bunga mos ravishda kattaroq, solishtirma qarshilikka Y 0=34,7m/Om*mm2 , P 18/8 Om mm2/km egadir.
Mis simlarga nisbatan alyumin simlar ancha kam mexanik mustahkamlikka ega, bu ulaming asosiy kamchiligidir. Ammo, alyuminni ishlab chiqarish misga nisbatan arzon, uncha kamyob emas, shuning uchun HLlaming simlarini tayyorlashda keng ishlatiladi. Alyuminning mustahkamligi kam bo‘lganligi sababli alyumin simlart ko‘p tolalik qilib tayyorlanadi va ularni osma hartumini kamaytirish uchun liniya, tayanchlari orasidagi masofani qisqartirib osiladi. A yoki An harfi bilan nominal yuza A-50 kabi belgilanadi. Alyumin simlar atmosfera ta’siriga yaxshi qarshilik qilib, havoning zararH qo‘shimchalarining ta'siriga yetarli bardosh beradi. Shuning uchun dengiz qirg'oqlari, tuzli ko‘llar va kimyoviy korxonalar yaqinida qurilayotgan havo liniyalari uchun korroziyadan himoya qilingan alyumin simlar (belgi AK-alyumin, korroziyaga chidamli) tavsiya etiladi. Po‘iat simlar g =550-700 mPA katta mexanik mustahkamlikka ega bo‘lib bir tolali hamda ko‘p tolali bo‘ladi. Po‘lat simlaming solishtirma qarshiligi alyumin simlarga nisbatan ancha katta va o‘zgaruvchan tok tarmoqlarida u simdan oqayotgan tokning qiymatiga bog‘liq bo‘ladi. Po‘lat simlar uncha katta boimagan quvvatlami mahalliy tarmoqlarda 10 kVgacha bo‘lgan kuchlanishda uzatish uchun, qachonki alyumin simlar bilan qurilgan liniyalami foydasi kamroq bo‘lsa qo‘llaniladi.
Poiafc.'sjmks va troslaming'asosiy kamchiligi korroziyaga bardosh berolmasligidir, bundan qutilish uchun ular rax bilan qoplanadi. Kesim yuzasi jihatidan bir-biriga‘;teng ро’lat-alyumin va alyumin simlarning qarshiligi bir xildir, chunki elektr hisoblarda po’lat alyumin simlarni polat o'zagining o‘tkazuvchaiiligi simni alyumin qismining o‘tkazuvchanligiga nisbatan juda kichik, bu esa uni 110 kV va undan yuqori kuchlanishli havo liniyalarida qollanishiga qulaylik tug‘diradi. Sanoatda quyidagi belgili po’lat-alyumin simlar ishlab chiqariladi: AS (alyuminiyning po’latga nisbati 6,5-6,0:l), ASU (mustahkamligi kuc h ay tirilg aJi^ jf^ m u n g poiatga nisbati 4,0-4,5:1 oraligida). ASO (yengillashtiqlgan. alyumin va po‘lat kesim yuzalarining nisbati 8:1 ga yaqin), ASKH'korroziyaga chidamli. mis simlarning o‘miga ishlatiladi) va diametri oshirilgan poMat alyumin simlar. Teshik simlar (mis va alyumin) ayrim yassi simlarning ariqchasimon o‘yiq joyida o‘zaro ulanganligini ifodalaydi, bu esa ularni tuzilish jihatidan mustahkamligini ta’minlaydi (2.2.1g-rasm). Bunday simlarni tayyorlash murakkab va ishlatishda noqulaydir. Shuning uchun ular faqat 330 kV va undan yuqori kuchlanishli podstansiyalarda shinalar sifatida qoilaniladi. Iroslar HLlarini atmosferadagi o‘ta yuqori kuchlanishlardan va ehaqmoq urishidan saqlash uchun va yana aloqa liniyalarga qilinadigan ta'simi kamaytirish uchun moijallangan. I roslar tayanchlaming eng yuqori nuqtasiga osiladi va natijada chaqmoqni elektrsizlanishi liniyada bo‘lmay, balki trosda boiadi va razryad toki tuyanchlar orqali yerga bevosita ulanganligi tufayii yerga o'tadi. 110 kV va undan kichik kuchlanishli HLlarida troslar PS larga kiriuhdn ishlatiladi. bu esa liniya simlarni PSga yaqin joyda to‘silib qOlishidan (ehaqmoq sababli qisqa tutashuVdan) saqlaydi. 110 kV va undan yuqori kuchlanishli HLlarida troslar liniyaning butun uzunligi bo'yicha tortiladi. C’haqmoqdan saqlovchi troslar TK belgili bolib, rux bilan qoplangan ko‘p tolali polat simdan tayyorlanadi, kesim yuzasi 35,50 va 70 mm2 boiadi.
Nazorat savollari:
!. Havo liniyasi simlari qanday tayyorlanadi?
2. Mis alyumin va po'lat simlar qayerlarda ishlatiladi?
3. Troslar qanday materialdan tayyorlanadi va nima uchun ishlatiladi?
4. Alyumin-po‘lat simlarda nima uchun polat o‘zak ishlatiladi?
14 mavzu: Elektr stansiyalari uskunalarini ta’mirlash turlari.
Reja:
|
| |
