Ma’lumotlar bazasi” fani bo’yicha o‘quv-uslubiy majmua

1. 
   Relyatsion ma’lumotlar bazasini asosiy tushunchalari.
   
2. 
   Munosobat xossalari
   

REJA

5. 
   Ma’lumotlar bazasida munosobatlar.
   
6. 
   Munosabatlar ustida amallar.
   
7. 
   Relyatsion ma’lumotlar bazasini asosiy tushunchalari.
   
8. 
   Relyatsion algebra va uning amallari.
   

1. 
   Birlashtirish
   
2. 
   Kesishuv
   
3. 
   Ayirma
   
4. 
   Dekart ko`paytma
   

1. 
   Tanlash (seleksiya)
   
2. 
   Proeksiya
   
3. 
   Qo`shish
   
4. 
   Bo`lish
   

1. 
   ulardagi xar bir darajasi bir xil bo`lsa yoki ular bir xil atribut to`plamiga ega bulsa;
   
2. 
   sxema atributlarini shunday tartiblash mumkinki, bir xil o`rinda turib solishtirilayotgan atributlari bir xil domenda aniqlangan bo‘lishi kerak.
   

2.) Mijoz 1 ^ Mijoz 2

3. 
   Mijoz/mijoz 2
   

2. 
   Dekart ko`paytmada munosabat operatorlari xar-xil sxemada bo`lishi mumkin.
   

3. 
   Kartej kalit qiymati bilan bir qiymatli ifodalanishi kerak;
   
4. 
   Kalitda ortiqchalik bo‘lmasligi kerak. Bu degani hech qanday atributni kalitdan olib tashlash mumkin emas.
   

• 
  To‘plamlar ustida birlashtirish, kesishuv, ayirma, dekart ko‘paytma va bo‘lish amallari kiradi.
  
• 
  Maxsus relyatsion amallar, ularga: proeksiya, birlashtirish, ajratish (tanlab olish) amallari kiradi.
  

3. 
   Relyatsion algebra tillari;
   
4. 
   Relyatsion hisoblash tillari.
   

3. 
   Ob’ektli munosabatlar;
   
4. 
   Bog‘lanuvchi munosabatlar;
   

Relyatsion algebra va uning amallari.

Relyatsion MBBT da ma’lumotlar bilan ishlash uchun bir qancha tillar yaratilgan. Ba’zi hollarda bu tillarni ma’lumotlarni qism tillari deb ataladi. MB bilan ishlovchilar bu tillarda avtomatlashtirishni 3 bosqichga bo‘lishadi:

1. 
   Eng pastki bosqich – kortej deb ataladi. Bunda dasturchi yozuvlar yoki kartijlar bilan ishlaydi.
   
2. 
   Relyatsion algebra deyiladi. Bunda foydalanuvchi munosabatlar ustida yuqori bosqichli amallar to‘plamini kiritadi.
   
3. 
   Eng yuqori bosqich – hisoblash bosqichi. Bunda foydalanuvchi bevosita kompyuterga maxsus tillarda murojaat qiladi va mashina bu murojaatni qabul qiladi.
   

1. 
   Birlashtirish , R va S munosabatlarni birlashtirish RUS ko‘rinishida berilib, bu amalni natijasi R munosabatga tegishli bo‘lgan yoki S munosabatga tegishli bo‘lgan yoki ikkalasiga ham tegishli bo‘lgan kartejlar to‘plamidir. Bu amallarni bajarayotganda bir xil tartibda bo‘lishi kerak. Natijani tartibi ham operandlar tartibiga teng bo‘ladi.
   
2. 
   Ayirma R va S munosabatlarni ayirmasi R-S ko‘rinishida yoziladi va undagi kortejlar to‘plami R munosabatga tegishli, lekin S munosabatga tegishli bo‘lmagan kortejlardir. Bu amalni bajarganda ham operandlarni tartibi bir xil bulishi kerak.
   
3. 
   Dekart ko‘paytma. Bizda R va S munosabat berilgan bo‘lsin. R munosabatni tartibi R-R va S munosabatniki S-q ga teng bo‘lsin. Unda dekart ko‘paytma R*S ko‘rinishida yozilib, uning natijasi uzunligi R+q ga teng bo‘lgan kortejlar to‘plamidan iborat bo‘lib, bu kortejlarni birinchi R komponentasi R kortejga teng bo‘ladi, qolgan q komponentasi S kortejga teng bo‘ladi.
   
4. 
   Proeksiya, R munosabatga bu amal tadbiq etilganda, R munosabatdan ba’zi bir komponentalar olib tashlanadi. Qolganlari esa qaytadan tartiblanadi.
   
5. 
   Seleksiya tanlash. Bu amal bajarilganda operandlar sifatida munosabat atributlari ishtirok etadi va solishtirish arifmetik amallari: =, ≠, ≤, ≥, <, > va mantiqiy amallar: va (U), yoki (V), not amallari ishlatiladi.
   

1. 
   60- yillarning 2 – yarmida, bunda asosan ierarxik modellarga e’tibor berilgan;
   
2. 
   70- yillarni 1 – yarmi, tarmoqli modellar;
   
3. 
   70- yillarning 2 – yarmi, relyatsion modellar;
   
4. 
   80- yillarning 1 – yarmi, semantik modellar;
   
5. 
   80- yillarning 2 – yarmi, ob’ektga mo‘ljallangan sistema.