36-rasm. Kondensator qurilmasini vaqt bo‘yicha bir pog‘onali boshqarish sxemasi
Viklyuchatel ulangandan keyin t
2
=t
1
hayallash vaqtiga ega bo‘lgan KT2 vaqt relesi ishga tushadi.
Ikkala vaqt relelarining umumiy hayallash vaqti elektr soat kontakti RT ning ulangan holatda
bo‘lish vaqtidan katta bo‘lganligi sababli KT2 vaqt relesi o‘zining kontaktlarini ulab ulgurmaydi.
Natijada kondensator qurilmasi elektr soat kontaktlarining keyingi marta ulanishigacha
shinalarga ulangan holatda qoladi. Kondensator
qurilmasi
qisqa
tutashuvlar
va
o‘tayuklanishlardan umumiy himoyaga ega. Himoya RT-80 turdagi KAT1 i KAT2 induksion
relelar yordamida bajarilgan. Kuchlanish ortib ketishidan
himoya uchun KV maksimal
kuchlanish relesi va KT3 vaqt relesi xizmat qiladi.
Elektr tizimilarida va qurilmalarida har xil sabablarga ko‘ra ishdan chiqish (shikastlanish)
va narmal bo‘lmagan rejimlar sodir bo‘lishi mumkin. SHikastlanish ko‘pchilik hollarda elektr
tizimlarida tokning ortib ketishi va kuchlanishning pasayishi bilan kuzatiladi. Tokning ortib
ketishi elektr qurilmalarida o‘tkazgichlarda katta miqdorda issiqlik ajralib chiqishiga sabab
bo‘ladi. Kuchlanish pasayishi elektr isteomolchilarni normal ish rejimiga taosir qiladi,
parallel
ishlaydigan generatorlarning turg’unligi buziladi. Normal bo‘lmagan ish holatlari esa tokning,
kuchlanishning yoki chastotaning ruxsat etilgan qiymatlardan og’ishi hisobiga sodir bo‘ladi.
Kuchlanish yoki chastotani pasayishi isteomolchilarni normal ish rejimini buzadigan energetik
tizimlarning turgunligiga taosir qiladi. Kuchlanish yoki tokni ortib ketishi qurilma va elektr
uzatish liniyalarini ishdan chiqishiga olib kelishi mumkin. SHuning uchun elektr tizimlarida
normal ish rejimini taominlash uchun tarmoqning ishdan chiqqan
joyini tez aniqlash va uni
boshqa qismlardan ajratish kerak.
Rele himoyasi elektr tizimlarda asosiy avtomatika hisoblanadi. Rele himoyasi qurilmalari
elektr tizimining shikastlangan qismini yoki elementini aniqlaydi va uni boshqa ishdan
chiqmagan qismlaridan ajratadi, shuningdek agar elektr tizimlarida normal rejimdan og’ish
bo‘lsa uni bartaraf qilish choralarini ko‘radi yoki signal beradi.
Elektr tizimlarida shikastlanishlar ko‘pchilik hollarda qisqa tutashuv natijasida yuzaga
keladi. Qisqa tutashuvdan himoyalarga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi:
a) tanlash. Tanlash deb rele himoyasining shikastlangan elementini to‘g’ri
aniqlash va
faqat uni elektr tarmog’ining shikastlanmagan qismidan ajratish (uzish) xususiyatiga aytiladi.
SHikastlangan elementni tanlab uzishga misol K.2-rasmda keltirilgan. Qisqa tutashuv K1
nuqtada bo‘lganda shikastlangan W3 liniya K1 nuqtaga eng yaqin bo‘lgan Q6 viklyuchatel
yordamidida uziladi. Elektr tarmog’ining shikastlanmagan qismi normal ishlashda davom etadi.
Agar rele himoyalari tanlash xususiyatiga ega bo‘lmasa Q
1
viklyuchatelning uzilish extimoli
ham bo‘lar edi. Bunda I
1
va I
2
isteomolchilarning ham elektr ta’minotida uzilish yuzaga
keladi. Agar qisqa tutashuv K
2
nuqtada sodir bo‘lsa rele himoyasi unga eng yaqin bo‘lgan Q
2
va
Q
3
viklyuchatellarni uzish uchun signal berishi kerak. Hatijada elektr ta’minotida
uzilish
bo‘lmaydi va hamma isteomolchilar normal ishlaydi. Qisqa tutashuv K3 yoki K4 nuqtada
bo‘lganda faqat Q7 viklyuchatel uzilishi kerak. Agar rele himoyasi o‘zining ishlash prinsipiga
asosan himoyalanayotgan elementda shikastlanish bo‘lgandagina ishlaydigan bo‘lsa bunday
himoya
absolyut tanlashga ega bo‘lgan himoya deb ataladi. O‘zidan keyingi elementda
shikastlanish bo‘lib uning himoyasi yoki viklyuchateli ishlamay qolganda rezerv himoya
sifatida ishlashi mumkin bo‘lgan
himoyaga nisbiy tanlashga ega bo‘lgan himoya deb ataladi.
Masalan K3 nuqtada qisqa tutashuv bo‘lib Q
7
viklyuchatel ishlamay qolsa Q
1
viklyuchatel
uzilishi kerak, yaoni Q
1
viklyuchatelga ta’sir qiluvchi himoya nisbiy tanlashga ega bo‘lgan
himoya bo‘lishi kerak;
