|
Kongruent va inkongruent suyuqlanadigan sistemalar
|
| bet | 20/69 | | Sana | 23.05.2024 | | Hajmi | 1,78 Mb. | | #251021 |
Bog'liq Маъруза o’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaz (1)Kongruent va inkongruent suyuqlanadigan sistemalar.
Ikki komponent qattiq holda kimyoviy birikma hosil qilsa va yangi birikma parchalanmasdan suyuqlanadigan bo’lsa quyidagi diagrammani hosil qilish mumkin: M
T S
TS AVS VS TV
TA S F1 E1 G1 TE1
AS AVS
TE F E G
AAB AVV
A UE US UE1 V
V, % (ogirl)
Diagrammadan ko’rinib turibdiki, likvidus chizigida maksimum (S nuqtada) mavjud ekan. Yangi kimyoviy birikmani shartli ravishda AnBm, deb belgilasak (soddalashtirib AV desak).
Agar sistema tarkibi toza A modda va kimyoviy birikma (AV) oraligida bo’lsa, evtektik harorat TE da suyuqlanma A va AV kristallari bilan muvozanatda bo’ladi; sistema tarkibi kimyoviy birikma AV va V komponent oraligida bo’lsa E1 evtektik haroratida u E1 tarkibli suyuqlanma AV va V kristallari bilan muvozanatda bo’ladi. Shunday qilib, mazkur diagramma evtektikali sistema diagrammasining ikkitasidan iborat deb qarash mumkin. Va yuqorida aytilgan hamma fikr-mulohazalar bu erda ham urinli bo’ladi.
M M
T TB T
a0 BC a2 a
TA C Tc b b1
AC ABC BAB
E d d’
A tarkib V Vaqt
Inkongruent suyuqlanadigan kimyoviy birikma hosil qiluvchi sistemaning holat diagrammasi.
Inkongruent suyuqlanadigan kimyoviy birikma AV faqat TS haroratdan pastdagina mavjud bo’la oladi. Shuning uchun harorat biroz ortirilsa qattiq birikma parchalanib 2 faza hosil qiladi bo’lar: V komponent kristallari va u tarkibli suyuqlanma (S nuqta).
M tarkibli suyuqlanma sovutilganda a0 nuqtada (likvidus chizigida joylashgan) V modda kristallari ajralib chiqa boshlaydi. S3-21.
TS haroratda, b0 nuqtada AV birikmaning kristallari paydo bo’la boshlaydi (tarkibi u2 ga tuqri keladi). Bunday holatda sistemada 3 faza muvozanatda bo’ladi: suyuqlanma, V va AV moddalarning kristallari va sistemaning erkinlik darajasi S3-30 ga teng bo’ladi. Bu esa haroratni (TS), suyuqlanma va kimyoviy birikma tarkiblarining o’zgarmasligini bildiradi.
Suyuqlanma tarkibi o’zgarmasligi uchun AV modda kristallanishi bilan bir vaqtda V kristallari erib eritmaga o’tadi. S nuqta – peritektika deb ham ataladi. (Mos ravishda TS – peritektik harorat, suyuqlanma-peritektik suyuqlanma ham deyiladi). Bu holat evtektikali sistemaga uxshashligi bo’lgani bilan (bu erda ham muvozanatda 3 faza- suyuqlanma va ikki qattiq faza) keskin fark mavjud. Evtektik nuqtada bir vaqda ikki faza kristallansa (cho’kma hosil qilsa) peritektik nuqtada bir qattiq faza cho’kma hosil qilsa, ikkinchisi erib, eritmaga (suyuqlanmaga) o’tadi. b0 nuqtada sovush jarayoni avval cho’kmaga tushgan V kristallarining hammasini erishi bilan tugaydi. Bunda erkinlik darajalar soni S3-21. Sovush jarayonida 2 fazali sistema harorati pasayib boradi va suyuqlanmadan AV kristallari cho’kmaga tushadi. Bunda har bir haroratga ma’lum bir tarkib mos keladi.
Kongruent suyuqlanadigan kimyoviy birikma hosil qiluvchi ikki komponentli sistemaga mis-magniy sistemasi misol bo’lsa; inkongruent suyuqlanadigan sistemalarga suv natriy sulfati sistemasi misol bo’la oladi.
|
| |
