|
Mashinasozlik materiallari
|
| bet | 4/13 | | Sana | 15.11.2023 | | Hajmi | 2,34 Mb. | | #99410 |
Bog'liq Engineering materials - lecture 1212.6-rasm.Led lampochkalar
Xayotimizni yorituvchi nanomateriallardan tayyorlangan lampochkalar
1.Sun’iy usullar: olinayotgan nanoobekt xarakteriga qarab xar xil usullar qo‘llaniladi; fizikaviy, ximiyaviy, biologik va boshqalar. Ba’zi xollarda birnechtasi birgalikda. Nanoobektlarni o‘ta vaakum sharoitida, suyuq muxitda yoki gaz atmosferasida olish mumkin.
2.O’z – o’zidan yig’ilish: Bunga nanotexnologiyada katta e’tibor beriladi. O‘z-o‘zidan yig‘ilish molekulalarni xamma vaqt energiyasi kam satxga o‘tishga intilish prinsipiga asoslangan.
O‘z - o‘zidan yig‘ilishda nanokonstruktor yuzaga yoki oldindan yig‘ilgan nanokonstukturaga ma’lum atomlar yoki molekulalar kiritiladi. So‘ngra molekulalar o‘zlarini ma’lum xolatda tekislaydilar-to‘g‘rilaydilar, ba’zan kuchsiz bog‘lanish xosil qilib, ba’zan kuchli kovalent bog‘lanish qilib.
O‘z - o‘zidan yig‘ishning yana bir turi - bu kristallarni o‘stirishdir. Kristallarni eritmadan o‘stirish mumkin, dastlabki (murtak, xomila) kristalldan foydalanib. Bunda katta emas kristall tarkibida o‘zi materiali ko‘p bo‘lgan muxitga (ko‘proq eritmaga) joylashtiriladi. So‘ngra bu komponentlarga kichkina kristall yoki murtakka-xomilaga taqlid (“imitatsiya”-o‘xshash) qilishga ruxsat qilinadi. Mikrochipplarni yaratishda ishlatiladigan kremniyli bloklar shu tarzda o‘stiriladi.
Nanostrukturalarni tabiiy xosil bo‘lishi. Bu xodisa ko‘proq rudalarni xosil bo‘lishiga tegishli. An’anaviy yondoshish bo‘yicha kristallanish quyidagi yo‘llar bilan amalga oshadi.
-moddalarni kondensatsiyasidagi (energiya yig‘ishdagi) xosil bo‘lgan parlardan.
-eritmalardan, ularni sovib-qotishidan.
-eritmalardan, erigan moddani cho‘kishi natijasida.
-qattiq xolatdagi diffuzion o‘zgarishlaridan.
Bular tog‘ jinslarini barchasiga, shu bilan birga oltinga xam tegishli.
Nanomateriallarni qo’llanilishi. Xozirda nanomateriallar juda ko‘p soxalarda qo‘llaniladi; sanoatda, nanoelektronikada, nanooptikada, nanobiologiyada, nanospektroskopiyada, nanomeditsinada, nanoelimentlarda va x.k.
Nanomateriallarni sanoatda qo‘llanilishi aloxida axamiyatga ega. Bu materiallarning xossalari prinsipial farq qilgani uchun sanoatni ko‘p soxalarida ishlatiladi.
Albatta birinchi navbatda nanomateriallarni qo‘llash yuqori mexanik xossali yangi konstruksion materiallarni yaratishga imkon beradi. Nanostrukturali moddadan yasalgan rezbali maxsulot (detal) yuqori mustaxkam bo‘ladi. Masalan avia va avtomobilsozlikda ishlatiladigan titandan yasalgan maxsulot nanostrukturali qilib olinsa, uning chidamliligi uzoq umr ko‘rishi (dolgovechnost) 1,5 marta oshadi, rezbani yasash mexnat sig‘imi kamayadi.
Nanostrukturali alyuminiy qotishmalaridan murakkab formadagi yengil maxsulotlarni yuqori tezlikda o‘ta plastik deformatsiyalab (bosim bilan ishlab) detallar yasash mumkin. Bu sharoitda shtampli barcha teshik, burchak va x.k. lari to‘liq to‘ladi, deformatsiya kuchi pasayadi, forma xosil qilish xarorati pasayadi (450°C dan 350°C gacha). Bu pulku! Xozirda bu usul bilan ichki yonar dvigateli porshenlari (murakkab formadagi) yasaladi.
|
| |
