Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
375
грамматикалык жактарында да жалпылыктар
менен бирге бир топ
бѳтѳнчѳлуктѳр да орун алган.
Жөндөмө категориясы негизинен зат атоочко мүнөздүү, бирок андан
тышкары ат атоочтор жана заттык маанидеги башка сөздөр да жөндөмө
мүчөлөр менен өзгөрө берет.
Түрк тилдеринде жөндөмөлөр сан жагынан бирдей эмес: кыргыз, алтай,
татар, башкыр, азербайжан, түркмөн, түрк ж.б. тилдеринде — алтоо, казак,
тува тилдеринде - жетөѳ, хакас, якут, чуваш тилдеринде - сегиз.
Кыргыз тилинде жөндөмө категориясын түзүп турган алты жөндөмө бар.
Алар
атооч, илик, барыш, табыш, жатыш жана
чыгыш жөндөмөлөрү.
Булардын ар биринин өзүнө тиешелүү суроолору жана грамматикалык
маанилери бар.
Кыргыз тилиндеги жөндөмөлөрдү берген маанилерине карай А.
Турсунов [2.62]
грамматикалык жөндөмөлөр (атооч, илик, табыш) жана
мейкиндик жөндөмөлөр (барыш, жатыш, чыгыш) деп эки топко бөлгөн.
Мейкиндик жөндөмөлөрдө турган сөздөр сүйлөмдөгү кыймыл-
аракеттин багытын, турган ордун же башталган жерин билдирет. Булар
мейкиндиктеги аракет-мамилелерге байланыштуу грамматикалык маанилерди
туюндурат. Мисалы,
барыш жөндөмөсү кыймыл-аракеттин багытын, барып
тийер жерин билдирет;
жатыш жөндөмөсү кыймыл-аракеттин аткарылыш
ордун, мезгилин билдирет;
чыгыш жөндөмөсү кыймыл-аракеттин башталыш,
пайда болуш ордун, мезгилин билдирет.
