Грамматикалык жөндөмөлөрдүн




Download 3,62 Mb.
Pdf ko'rish
bet212/219
Sana19.01.2024
Hajmi3,62 Mb.
#140785
1   ...   208   209   210   211   212   213   214   215   ...   219
Грамматикалык жөндөмөлөрдүн болсо, мейкиндикке анча тийешеси 
жок. Булар ар кандай грамматикалык мамилелерди билдирет. Мисалы, атооч 
жөндөмөсү заттарды жөн гана атайт, илик жөндөмөсү заттардын таандык 
болуп айтылышын шарттайт, табыш жөндөмөсү болсо, заттарды обөект 
кылып көрсөтөт. 
Ѳзбек тилинде «келишик» жѳндѳмѳ атоочтордун же затташкан сѳздѳрдүн 
башка сѳздѳр менен болгон байланышын кѳрсѳтүүчү грамматикалык 
категория болуп саналат. Ал зат атоочтун грамматикалык категориясы катары 
сѳз бирикмеси же сүйлѳмдүн тизмегинде анын башка сѳзгѳ карата болгон 
катышын кѳрсѳтѳт. Бул синтаксистик байланыш жѳндѳмѳ мүчѳлѳрү менен, 
кызматчы же кызматчы сѳздѳрдүн милдетин аткаруучу сѳз менен бирге 
туюнтулат [3.243]. 
Ѳзбек тилинде алты жѳндѳмѳ бар. Алар «бош» (атооч), «қаратқич» 
(илик), «тушум» (табыш), «»жўналиш» (барыш), «ўрин» (жатыш), «чиқиш» 
(чыгыш). Булардын ичинен «қаратқич» (илик) жѳндѳмѳсү атооч сѳздѳр 
аркылуу башкарылып, «хоким сўз» (баш сѳз) таандык мүчѳсүн алып келет. 
Мисалы, китобнинг варағи. Калган жѳндѳмѳлѳр «тушум» (табыш), «жўнали» 


Tilshunoslikdagi zamonaviy yo

nalishlar: muammo va yechimlar
376 
(барыш), «ўрин» (жатыш), «чиқиш» (чыгыш) жѳндѳмѳдѳгү атоочтор этиш же 
сын атоочтор аркылуу башкарылат. Мисалы, китобни варақлади (китепти 
барактады), китобга қаради (китепке карады), китобда ёзилган (китепте 
жазылган), китобдан олинди (китептен алынды). 
Ѳзбек тилинде да кыргыз тили сыяктуу атооч сѳздѳр же затташкан 
сѳздѳр жѳндѳлѳт. Муну ѳзбек тилинде «турланиш» (жѳндѳлүш) деп аталат.
«Турланиш» (жѳндѳлүш) – зат атоочтун, кѳбүнчѳ ат атоочтордун жана 
кыймыл аракет жана затташкан атоочтуктардын жѳндѳмѳ мүчѳлѳрү менен 
ѳзгѳрүшүнѳ айтылат. Мисалы, китоб-китобнинг-китобни, китобга-

Download 3,62 Mb.
1   ...   208   209   210   211   212   213   214   215   ...   219




Download 3,62 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Грамматикалык жөндөмөлөрдүн

Download 3,62 Mb.
Pdf ko'rish