|
Mas’ul muharrirlar: Olimjon TojiyevTilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
164
“Kecha va kunduz” asari bilan tanish kitobxonga yaxshi ayonki, adib Zebi
obrazini samimiy va katta muhabbat bilan yaratgan. Bu qiz ishtirokidagi har bir
parcha, har bir voqea o‘quvchini qahramon ichki dunyosi tomon yetaklaydi.
Ma’lumki, asar avvalidan Zebini o‘quvchiga tanishtirish uning xonadoniga dugonasi
Saltining kelish voqeasi bilan boshlanadi. Mana bu tasvirlar ikki dugona o‘rtasidagi
munosabatni yaqqol ko‘rsatib beradi: Ko‘ngil, orzu, sevgi, sevinch… bular hammasi
Saltiga tomon uchadi, unga tomon otiladi, uni o‘rab, uni aylantirib, uni
quchadi.(Ch.)
Bu gap orqali Zebining dugonasining kirib kelish paytidagi holati ifodalangan.
Uyushiq bo‘laklarning ishlatilish zarurati tahlil qilinsa, Zebining ayni damdagi ruhiy
vaziyati anglashiladi. Egalarning uyushib kelishi (ko‘ngil, orzu, sevgi, sevinch)
vaziyat taqozosi. Negaki asar avvalidan bahor tasviri, uning qish bilan qiyoslanishi
sabablari ayni holatda yuzaga chiqadi. O‘quvchi voqealar zanjiridan “Zebining qish
ichi zanglab chiqqan ko‘ngli” haqidagi ma’lumotga ega edi. Bu zanglashning
sababini ochish jarayonida ikki dugonaning ko‘rishish sahnasi alohida ahamyatga
ega. Saltini ko‘rishi bilan unga tomon peshvoz chiqishi yuqoridagi uyushiq bo‘lakli
gap shaklida ifodalangan. Bu gapning mazmuni Zebi dugonasi tomon otildi tarzida
ham ifodalanishi mumkin edi. Biroq Zebining ayni vaziyatdagi holatini ifodalash
uchun yozuvchi uyushiq bo‘laklardan mohirona foydalandi. Bu sodda gap ostidagi
murakkab mazmunni zukko kitobxon darrov anglaydi. Gapda uyushgan bo‘laklar
kongil, orzu, sevgi, sevinch-mavhum otlar sanalib, qahramon his-tuyg‘ularini
anglatishga xizmat qilgan. Bu his-tuyg‘ular salmog‘i uyushiq bo‘laklar vositasida
yanada tosh bosgan. Ayni vaziyatdan qizning ruhiy holatini o‘quvchi yaqqol
anglaydi va unga hamdardlik tuyadi. Binobarin, Zebining ruhiy holatini tahlil qilsak,
shunday xulosaga kelishimiz tabiiy: qiz qish ichi uyda zerikkan; uning ko‘ngli
yangilanish istaydi; uning pokiza orzulari bisyor, biroq yashirin; qiz o‘zi kabi yosh
dildoshga muhtoj; yosh qiz ruhiy horg‘inlikda; o‘zining holatini o‘zgartirishga katta
ehtiyoji bor-bularning barchasi Zebining botinida yashiringan yoshlik tuyg‘ulari.
Ularni yozuvchi uyushiq bo‘laklar vositasida yuzaga chiqargan. Shu barobarida
o‘quvchi ikki dugonaning o‘zaro yaqinligini his qiladi.
Qahramon ruhiyatidagi salbiy holatlarni ko‘rsatishda ham uyushiq
bo‘laklardan keng foydalanilgan: U shu topda o‘zining yaqin kelajakdagi qora
kunlarini, qay rangda ko‘rinishi ma’lum bo‘lmagan baxti, toleini o‘ylardi.
(Ch.)
Berilgan gapda Zebining ruhiyatidagi salbiy holatlar uyushiq b o‘laklar
yordamida ko‘rsatilgan. To‘lduruvchilarni uyushtirish orqali (qora kunlarini,
baxti, toleini) qahramon ruhiy olamidagi tushkunlik, umidsizlik, bezovtalik,
norozilik, o‘z-o‘ziga achinish kabi hislarni yuzaga chiqarib bergan.
Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
165
Ko‘rinadiki, badiiy nutq tilning, til birliklarining barcha imkoniyatlari
namoyon bo‘ladigan maydondir. Sintaktik birliklar ham badiiy nutq jozibasini
oshiruvchi vositalar sifatida o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Xususan, uyushiq
bo‘laklarning ruhiy holatni ochib berishdagi o‘rni beqiyosdir.
|
| |
