Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
167
концептларни турли тил воситалари - вербализаторлари орқали
воқеалантиришга интилади.
Тилда
гапирувчи/`ёзувчининг
баъзида
объектив
борлиқдаги
ономотопеик ҳодисаларни, яъни табиий ва бошқа товушларни ҳам
мулоқатдошига тушунарли ва тўлақонли етказиб беришга интилади, унда у
мавжуд товушларга тақлид қилиб, уларни баҳоли қудрат воқеалантиришга
мажбур бўлади (масалан,
ўзбек тилида: вовулламок, тақкилламоқ
паққилламоқ, тарсилламок, ғаққилламоқ, шаққилламоқ, ғизилламок,
пизилламоқ,
жаззиламоқ,
шувилламок,
шивирламоқ,
пичирламоқ,
шитирламок,
питирламоқ,
вишшилламоқ,
чийилламоқ,
увилламоқ,
гувилламоқ, ғувилламоқ, ваққилламок ва бошқалар,
инглиз тилида эса: to
whisper, to bark, to hiss, to rattle, to cackle, to giggle, to bang, to miyaw, to roar, to
bray, to kniegh, to clap, to tick, to jing, to tick-tuck, to ouch, to rub, etc.
Бундай
феъллардан
дерриватив
(ҳосилавий)
харакат
номлари/герундийлар ҳам, отлар хам пайдо бўлиши ҳам мумкин (масалан,
ҳаракат номлари/ герундийлар: гувиллаш, чийиллаш, пичирлаш, шаккиллаш,
тарсиллаш, паққиллаш, ваққиллаш, ғаққиллаш, шитирлаш, ғизиллаш,
пизиллаш, жаззилаш, hissing, snoring, clapping, tapping, roaring, ёки отлар: hiss,
snore, clap, tap, roar, tick-tuck, drip-drip, rub-rub, jingle ёки тақ-туқ, пақ-пуқ, шақ-
шуқ, тарс-турс, ғарс-ғурс, порс-пурс, тарс- турс, қарс-қурслар, шов-шувлар,
ғув-ғувлар, миш-мишлар, гала--ғовурлар, лик-ликлар, дик-диклар, пиқ-пиқлар,
шиқ-шиқлар ва ҳоказолар. Мазкур тил воситалари - вербализаторлари орқали
инсон тафаккуридаги ўзига ҳос табиий таклидий воқелик ифодаланган, бундай
воқеликни “
ономатопеик концептуал семантика” деб номлашга асос бор,
чунки бундай семантика замирида инсон идрокидаги объектив тақлидий
воқелик ётибди, шу боис у ҳар бир тилда ўзига ҳос вербал воситалар орқали
ифодаланиши умум конуниятдир.
Шуни тъкидлаш лозимки, тилларда бу семантика нафақат вербал
воситалар, вахоланки новербал, яъни паралингвистик воситалар орқали ҳам
ифодаланиши мумкин. Лекин мулоқатда вербал воситаларнинг ўрни ўзгача,
чунки новербал воситалар юқорида зикр этилган семантикани тўлақонли
ифодалай олмайдилар. Вербал воситалар эса бу
маънода тилларда махсус
воситалар саналиб, улар новербал воситалар билан вазият тақозасига кўра
қисман синонимик муносабатларга киришадилар.
Барча тилларда ономатопеик воситалар тизими ономатопеик
концептуал-семантик майдон “ мавжудлигидан далолат беради. Мазкур
майдоннинг ядроси (феъллар), доминантаси (отлар) ва периферияси
(равишлар)ни ташкил этувчи аъзолари ўзларига ҳос мақом ва мавқеэ билан
тилларда кўлланиладилар.
