|
Matematika fanidan to’garak ish rejasi
|
| bet | 5/63 | | Sana | 12.01.2024 | | Hajmi | 0,77 Mb. | | #135432 |
Bog'liq To\'garak. 10-11Mavzu: Natural sonlar va ular ustida amallar.
Arifmetikada musbat butun son natural son deb qabul qilinadi.Umuman, son tushunchasi (geometriyadagi nuqta,to'g'ri chiziq, tekislik tushunchalari kabi) ta'riflanmaydigan boshlang'ich tushuncha bo'lib, uni to'plamning elementlari sanog'i sifatida tushuntirish mumkin.
To'plamning elementlarini s a n a s h natijasida birlikning natural son ekani kelib chiqadi. Sanash odatda birdan boshlanib, sanoqda har bir navbatdagi son o'zidan
bevosita oldingisidan bittaga farq qiladi (ya'ni o'zidan oldingi songa bimi qo'shish bilan hosil qilinadi). Sanash natijasida natural sonlar qatori deb ataluvchi 1; 2; 3... sonlar to'plami hosil bo'ladi.
Natural sonlar qatori haqida Peano (italiyalik matematik) aksiomalari mavjud:
1. Bir hech qanday natural sondan keyin kelmaydi (natural sonlar qatori 1 dan boshlanadi).
2. Har qanday natural sondan bevosita keyin keluvchi natural son mavjud.
3. Ketma-ket ikkita natural son orasida uchinchi natural son mavjud emas.
4. Har qanday natural sonlar to 'plamidan uning qism to 'plamini ajratib olish mumkin. Hech bo'lmaganda bo'sh to'plam mavjudki, u istalgan natural sonlar to'plami uchun qism-to'plam bo'la oladi.
5. Natural sonlar to 'plami cheksizdir.
E s 1 a t m a. Odatda 2- va 5-aksiomalar ekvivalent aksiomalar deb hisoblanadi.
Sanash jarayoni turmush talablaridan kelib chiqib,insoniyatning yetarii darajada madaniy yuksalishi natijasida ma'lum shakini oladi.
Natural sonlaming o'sish tartibi bo'yichajoylashgan 1,2,3,..., n,... qatorini sonlaming natural qatori deyiladi. Ikki natural sondan qaysi bin natural sonlar qatorida k e y i n tursa, o'sha son k a 11 a deb qabul qilinadi. Natural sonlami qo'shish va ko'paytirishni ma'lum deb hisoblab, bu sonlarni ayirish va bo'lish amallari mos ravishda ularga teskari amallar sifatida ta'riflanadi.
Ikki sonning EKUB va EKUK ni topish.
Avval sonni tub ko'paytuvchilariga ajratishni qaraymiz.
1 -t a' r i I. Faqat birga va o’zigagina bo'linadigan natural sonlar (birdan tashqari) tub sonlar deyiladi. Misol: 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17,... tub sonlardir.
2 -t a' r i f. Birdan farqli tub bo 'Imagan sonlar murakkab sonlar deyiladi.
Misol: 4, 6, 8, 9,... murakkab sonlardir.
3 -t a' r i f. Sonlami tub sonlarning ko 'paytmasi ko'rinishida tasvirlash sonlami tub ko 'paytuvchilarga ajratish deyiladi.
Berilgan sonning hamma bo'luvchilarini topishning ushbu qoidalarini keltiramiz.
1— q o i d a. Biror murakkab sonning 1 dan boshqa turli bo'luvchilarini topish uchun dastlab uni tub ko'paytuvchilarga ajratiladi. Bu ko 'paytuvchilardan har biri o'sha sonning tub bo'luvchisi bo 'ladi. Misol: N=a3•b2•c.
|
| |
