154
III–SHO’BA
ELEKTR ENERGETIKASI TA’MINOTI TIZIMI UZLUKSIZLIGINI TA’MINLASHDA
KOMPYUTERLASHTIRILGAN TIZIMLARNING O’RNI
MATLAB DASTURIDA ELEKTR ENERGIYA TIZIMIDAGI KATTA TURTKILAR
NATIJASIDAGI
ELEKTR ENERGETIKASI TA’MINOTI TIZIMI UZLUKSIZLIGINI
TAXLILI
dots, Xoliddinov I. X. , Ne’matjonov H.SH
.
Farg‘ona politexnika
instituti
Maqolada elektr energetika tizimining turg‘unligi, asinxron rejim va sistemaning asinxron
holat tenglamasi keltirilgan. Matlab dasturida differensial tenglamaning modeli tuzilgan hamda
kerakli natijalar olingan.
Zamonaviy energetika tizimida energiya iste’molchilarga elektr energiyani uzluksiz va
sifatli yetkazib berishdagi muammolarni bartaraf etish asosiy o‘rinda turadi.
Bugungi kunda
energetika tizimida iste’molchilarning elektr energiya istemol quvvatining talab darajasi tez
suratlarda osib borishi va natijada ushbu talabni qoplash jarayonida energetika tizimida amalga
oshiriladigan texnik tadbirlarning favqulotda kamchiliklardan holi bo‘lmasligi kutilmagan
nonormal ish rejimlarini keltirib chiqarishi mumkin.
Elektr energtika tizimida kuzatiladigan nonormal rejimlar (qisqa
tutashuv, elektr
energiyasini ishlab chiqaruvchi qurilmalarni o'chib qolishi, parallel ishlayotgan yoki energiya
bilan ta’minlab turgan liniyalarning avariyali uzilib qolishi) kuzatilishi
natijasida energiya
tizimining turg’unligini buzilishiga olib keladi.
Elektr tizimining turg‘unligi bir necha turlarga bo‘linadi. Ular quyidagilar: Statik
turg‘unlik – sistemada sodir bo‘ladigan kichik turtkilar natijasida sistemaning o‘z – o‘zidan
o‘zining dastlabki yoki unga yaqin bo‘lgan rejimga qaytish xususiyatidir.
Dinamik turg‘unlik – sistemada sodir bo‘ladigan ketta turtkilar natijasida sistemaning o‘z
– o‘zidan o‘zining dastlabki yoki unga yaqin bo‘lgan rejimga qaytish xususiyatidir.
Natijaviy turg‘unlik – bu elektr sisemasi holatining o‘zida xos xususiyati bo’lib, dastlabki
rejimning turg’unligi buzilgandan keyin, sinxron ishlashning tiklanishi va sistemaning mustaqil
sinxron holatda bo’lishidir [1].
Elektr tizimi turg’uligini yo’qotsa tizimda asinxron ish rejimlari paydo bo‘ladi. Asinxron
rejim (AR) - bu energiya tizimidagi vaqtinchalik rejim, uning har qanday qismi sinxron rejimidan
sezilarli darajada farq qiladigan chastotada ishlaydi. Boshqacha qilib aytganda, AR-da,
sinxronizmdan chiqib ketgan energiya tizimining bir qismining ekvivalent
generatorning kuch
vektori EYuK sinxron ishlaydigan quvvat tizimining boshqa qismining ekvivalent EYuK
vektoriga nisbatan aylanadi [2].
Ba'zi hollarda, energiya tizimlarining ayrim qismlarining
asinxron ishlash jarayoni,
generatorlarning asinxron ishga tushirilishiga yoki sinxron kompensatorlarga yoki
generatorlarning o'z-o'zini nazorat qilishiga tegishli bo'lsa, asenkron o‘tish rejimi (ah) vaqt bilan
cheklangan, ammo ruxsat etilgan energiya tizimining anormal ishlash rejimiga ishora qiladi. Agar
AR sinxronizatsiyadan chiqib ketgandan keyin sinxron mashinaning (yoki quvvat tizimining bir
qismining) ishlashini nazarda tutilsa, bu avariya holatidir [3].
Quyidagi 2-rasmda taxlil uchun tanlangan ikki tomonlama ta’minlangan parallel tarmoqli
elektr uzatish tizimini matlab dasturi yordamida taxlil qilamiz:
